Morgunblaðið - 18.12.1982, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1982
Upphefst ævintýri
Bókmenntír
Jóhanna Kristjónsdóttir
Snjólaug Bragadóttir frá Skálda-
laek: Leiksoppur fortíðarinnar. Útg.
Bókaútg. Örn & Örlygur 1982.
Snjólaug Bragadóttir hefur dá-
lítið sérstæða stöðu í hópi þeirra,
sem senda frá sér skáldsögur á
landi hér. Frá því að fyrsta bók
hennar kom út hefur Snjólaug
aldrei látið að öðru liggja en fyrir
henni vaki að senda frá sér þekki-
lega afþreyingarbók, sem í mesta
lagi hefði það sér til gildis að vera
læsileg. Sumir höfundar hafa
gegnum tíðina byrjað með yfirlýs-
ingar á borð við þessar, en fyllzt
svo smám saman þörf — sem út af
fyrir sig þarf náttúrulega ekki að
vera neitt skrítin — til að skrifa
eitthvað, sem skilji meira eftir en
aðeins það að gára yfirborðið.
Snjólaug hefur ekki fallið í þá
gryfju og heiðarleg afstaða henn-
ar frá fyrstu bók Næturstaðir,
1972, hefur satt að segja heldur
orðið til að vekja aðdáun mína. Ég
get fullvel viðurkennt að sumar
bóka hennar eru svona á mörkun-
um að vera þynnka eða afþreying,
en þegar henni tekst best upp er
hægt að una alveg sáttur við skrif
hennar.
Leiksoppur fortíðarinnar —
nafnið eitt gefur fyrirheit og
bendir jafnvel til að höfundur hafi
pínulítinn húmor sem er þó ekki
fyrirferðarmikill: Hér er sögð
dramatísk saga um mikil örlög,
það vantar ekki. Katrín Jónsdóttir
kemst að raun um að kannski er
hún ekki bara íslenzk alþýðu-
stúlka, hún gæti verið af göfugum
skozkum uppruna, vegna þess að
líklega hefur móður hennar verið
rænt af hinu glæsilega sveitasetri
í Skotlandi á árum áður. Katrín er
sérstaklega góð og undursamleg
álitum og hún er mikið vel greind.
Hún fer til náms í Skotlandi að
leita uppruna síns í leiðinni og þá
fer nú heldur að færast líf í tusk-
urnar: hún ferðast á milii stór-
menna og skráir listaverk, forn-
muni o.fl. og verður nánast hvers
manns hugljúfi, eins og geta má
nærri. Karlmenn eru að gefa
henni hýrt auga rétt annað veifið,
en Katrín er skírlíf ogóspjölluð og
hefur ákaflega gamaldags viðhorf
til kynlífs (skýringin gæti náttúr-
lega verið hið skozka blóð, hvernig
væri það?) en svo endar með því
að hún kemur heim á þann eina
rétta herragarð og þar fellur hún
kylliflöt fyrir hinum eina rétta,
sem er auðvitað Ian herragarð-
Snjólaug Bragadóttir
seigandi. Svo sem sjálfsagt er í
slíkum bókum, kemur upp mis-
skilningur milli elskenda á mis-
skilning ofan — dálítið langdreg-
inn, vegna þess að eiginlega var
ekki sýnileg ástæða til annars en
það væri bara hægt að leysa málið
með einu smásamtali — að
minnsta kosti af því að sagan ger-
ist á tuttugustu öldinni. En auð-
vitað fer allt vel að lokum. Það er
ósköp gott. Köttur setur upp stýri
og ævintýri Kathryn Forsayth er
hafið fyrir alvöru — skulum við að
minnsta kosti vona.
Hvad merkir heitur snjór?
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Viktor Arnar Ingólfsson:
HEITIIR SNJÓR
Skáldsaga.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur 1982.
Heitur snjór merkir heróín,
skáldsaga Viktors Arnars Ing-
ólfssonar fjallar um ógnir þess.
Sagt er frá ungu fólki í Reykja-
vík sem venst heróíni og getur
ekki vanið sig af þvú í fyrstu er
allt mjög skemmtilegt, en þegar á
líður verður þetta unga fólk alger-
ir sjúklingar og ekkert annað bíð-
ur þess en dauðinn. Heitur snjór
er skáldsaga- sem varar við mikl-
um bölvaldi, dregur upp óhugnan-
lega mynd.
En Viktor Arnar Ingólfsson ger-
ir ekki sögu sína að neinni predik-
un. Hann hefur tileinkað sér hrað-
an reyfaralegan stíl svo að skáld-
saga hans er að mestu leyti
spennusaga. Upphaf sögunnar
sem gerist erlendis bendir til þess
að hér sé á ferð höfundur sem geti
■ skrifað boðlega spennusögu.
Ágætlega er sagt frá eiturlyfja-
smyglara í New York og hann er
meira að segja Islendingur.
Undirheimalífi í Reykjavík er
lýst með þéim hætti að lesandinn
trúir frásögninni þótt um skáld-
sögu sé að ræða. Aftur á móti eru
tök höfundar á efni lausleg á köfl-
um og nokkur skortur á hnitmiðun
stíls. Persónusköpun er veigalítil.
Þetta gæti staðið til bóta hjá höf-
undi sem greinilega hefur töluvert
að segja og hefur áhuga á að gera
það á eftirtektarverðan hátt. Lok
sögunnar sem eru dapurleg benda
til þess að höfundurinn kunni þó
nokkuð fyrir sér. Lesandanum er
eftirlátið að draga ályktanir af
sögunni, ráða í örlög persónanna.
Hvernig upp kemst um eiturlyfja-
smyglarann og þáttur lögreglu-
manna í því er með því laglegasta
í sögunni. Vitanlega á Viktor Arn-
ar Ingólfsson sér sínar fyrirmynd-
ir í spennusögustílnum. En með
Heitum snjó sannar höfundurinn
að hann getur náð góðum árangri
í þeirri gerð sagna sem honum
virðist helst í mun að stunda.
í landi and-
stæðnanna
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Jóna Sigurðardóttir — Sigurður
Hjartarson: UNDIR MEXÍKfr
MÁNA. 118 bls. Bókaútg. Hregg.
Reykjavík 1982.
»Brot úr dvöl íslenskrar fjöl-
skyldu í landi andstæðnanna,«
stendur á titilsíðu. Fjölskyldan
seldi húsið sitt hér heima og gekk
andvirðið upp í farareyri. Af því
þessi ferðasaga. Og margt bar fyr-
ir augu í ferð þessari. Má ef til vill
segja að kjarni hennar komi fram
í eftirfarandi orðum: »Mexíkó er
öðrum löndum fremur land and-
stæðnanna. Þær blasa alls staðar
við og skera oft mjög í augun. Hér
blómstra fagrar listir og myndlist
og byggingarlist Mexíkana er
heimsþekkt. Hér trónar einnig
ömurleiki fátæktar, fáfræði, sóða-
skapar og fullkomins bjargarleys-
is. Áhorfandinn fyllist hrifingu og
lotningu, viðbjóði og hryllingi.*
Jóna og Sigurður hafa haft aug-
un opin — og hugann líka. Mexíkó
telst til þróunarlandanna, alveg
ótvírætt. Fyrir ferðamann merkir
það sama sem ýmiss konar óþæg-
indi sem hann er ekki vanur
heiman frá sér. Sé ökumaður
stöðvaður af lögreglu, svo dæmi sé
tekið, og sektaður á staðnum fyrir
meint umferðarlagabrot merkir
það t.d. ekki nauðsynlega að hann
hafi brotið af sér heldur allt eins
að lögreglumaðurinn sjái sér færi
að næla sér í smávegis aukatekjur.
Kvittun gefur hann enga. Og öku-
maður sér hann aldrei framar.
Jóna og Sigurður lýsa mexík-
önsku þjóðlífi frá þess marg-
breytilegustu og sundurleitustu
hliðum. Athyglivert er t.d. það
sem þau segja um trúarbrögðin
þar — katólskuna sem blandast
hefur fornum indíánatrúarbrögð-
um. Og saga sú, sem þau segja frá
Meynni frá Guadalupe, er — í
sannleika sagt — alveg ósvikin
helgisaga. Merkilegar eru líka
frásagnir þeirra af hanaati í Mex-
íkó. Dýraöt eru sem kunnugt er
forn skemmtun rómanskra þjóða.
Það þekkjum við íslendingar nú
orðið frá spænskum sólarströnd-
um þar sem nautaatið dafnar enn
vel. Colosseum í Róm vitnar líka
um hve gífurleg áhersla hefur ver-
ið lögð á skemmtanir af þessu tagi
á mektardögum Rómaveldis.
Ég ræð það af frásögnum
þeirra, Jónu og Sigurðar, að hana-
atið í Mexíkó sé bæði skemmtun
og hátíð. Það er í fyrsta lagi æs-
andi leikur. Og í öðru lagi sýnist
það uppfylla þörf alþýðunnar fyrir
félagslegt samneyti: menn koma
saman til að gleðjast og fá sér
neðan í því og ræða saman um það
sem hugann grípur þá stundina —
leikinn eða annað.
Horfi maður á ferðasögu þessa í
samhengi og virði fyrir sér hvers
konar landi og þjóð verið er að
lýsa blasir einmitt við það sem
þau orða með andstæðunum: lotn-
ingu og viðbjóði.
Góðhjartaðir og óþolinmóðir
menn í iðnríkjunum heimta að
þróunarlöndunum sé komið til
hjálpar strax. Með því megi á
skömmum tíma lyfta þeim upp úr
eymdinni. Mér líst svo á að af
þessari ferðasögu megi meðal ann-
ars draga þá ályktun að slíkt yrði
hægara sagt en gert. Vandræðin
sýnast ekki eingöngu til komin
vegna þess að lítið sé framleitt,
eins og sumir halda, pólitísk og
stjórnarfarsleg þróun viðist einn-
ig svo skammt á veg komin að
langan tíma muni taka að lyfta
þessum löndum á það stig sem
iðnríkin hafa þegar fyrir löngu
náð.
Dæmi má taka af því hvernig
Sigurður og Jóna útskýra háan að-
gangseyri að hanaatinu: Leikurinn
er nefnilega bannaður með lögum
í Mexíkó. Því verður að verja ríf-
legri fjárhæð hverju sinni til að
múta lögreglu og öðrum yfirvöld-
um til að horfa framhjá brotinu.
Og meira að segja veita þá bráð-
nauðsynlegu löggæslu sem óhjá-
kvæmileg er þar sem svo æsandi
gleðskapur fer fram með magn-
aðri nærveru Bakkusar.
Ekki ætla ég að tíunda galla á
þessari ferðasögu enda eru þeir
hvorki miklir né margir. Helst er
að fyrir komi ónauðsynlegar
endurtekningar. »Hanaat á sér
aldagamla sögu,« stendur t.d. á
blaðsíðu 79. Og skömmu neðar á
sömu síðu: »Hanaat í Mexíkó á sér
langa sögu.«
Þetta er fersk og hressandi
ferðasaga. Og landið, sem þau
Jóna og Sigurður segja frá, er
nógu fjarlægt og fáfarið af Islend-
ingum til að vekja forvitni.
íslenskir athafna-
menn í dagsins önn
— eftir Pétur Þ.
Ingjaldsson
í því bókaflóði sem jafnan kem-
ur á markaðinn á jólaföstu eru
margvíslegar bókmenntir, sem er
eins og sjónarspil íslenskrar bók-
menningar er talar þar sínu máli.
Einn er sá er um fjölda ára hef-
ur samið bækur. Er það Þorsteinn
Matthíasson, fyrrverandi skóla-
stjóri. Hann var fóstraður upp á
höfuðbólinu Kaldrananesi í
Bjarnafirði á Ströndum. Bjuggu
þar foreldrar hans við mikinn
myndarskap. Sjálfsæfisaga
Matthíasar Helgasonar ber glöggt
merki um það.
Búskapur heillaði eigi Þorstein
Matthíasson til æfistarfs, heldur
öllu heldur kennsla og samning
bóka. Mun hann hafa samið allt að
28 bækur og stofnað tvö héraðsrit
með öðrum. Eru það Húnavaka og
Strandap>ósturinn er enn lifa góðu
lífi. Er þetta nokkuð afrek sam-
hliða kennslu á fyrri árum. Þor-
steini var hugleikin kennsla í ís-
lensku, sögu, og kristindóms-
fræðslu. Einn sonur hans, sr. Jón
Þorsteinsson, er nú prestur í
Grundarfirði.
Bækur Þorsteins eru á góðu
máli, söguleg frásögn í góðum
anda. Er þar jafnan fróðleik að
finna um æfir manna og margt
minnisstætt. En slíkar bókmennt-
ir eiga nú við mikið gengi að fagna
meðal fólks, er fær þar yfirlit yfir
æfir manna í ekki of löngu máli.
Tvö ritverk hefur Þorsteinn
samið, sem eru í fullum gangi. Þau
eru „I dagsins önn“ og „íslenskir
athafnamenn". Hefur bók úr
hverjum þessara bókaflokka kom-
ið út núna á jólaföstunni. „I dags-
ins önn“, má segja að sé árvisst rit
frá hendi Þorsteins. Er þetta
fimmta bók þessa flokks sem nú
kemur út. Eru í því sjö frásagnir,
en alls eru þessir æfiþættir í þess-
um bókaflokki orðnir 36.
Þorsteinn er ekki sporlatur að
leita fanga víða um land til þess-
ara ritgerða um æfi manna.
Lengsta ritgerðin er um Hjört
Þorsteinn Matthíasson
Sturluson frá Snartartungu í
Bitru á Ströndum. Hefur það auð-
veldað samningu hennar að hann
hefur jafnan haidið dagbók. Má
segja að æfi hans hafi eigi verið
án mótlætis og er því þetta saga
mikillar lífsreynslu og er sagan
vel gerð. Er leiddur fram á sjón-
arsviðið Páll Kolka ungur að árum
en fullhugi strax í læknidómnum.
Hann minnist þessara atburða í
bók sinni.
Flyst Hjörtur síðan til Bolung-
arvíkur nýkvæntur og gerist þar
búþegn góður, er hann manna
draumspakastur og vegnar vel í
lífinu.
Þá má nefna þátt um Óskar
Júlíusson sem dvalið hefur lengst
æfi sinnar suður með sjó í Hvals-
neshverfi. Þar sem stríðir vindar
gnauða og mikið öldurót brotnar
við ströndina. Segir þar frá
skipsströndum og útvegsbúskap
manna. Seinni kona Óskars er
Ingibjörg Sigurðardóttir skáld-
kona, er margar bækur hefur fært
í letur. Ég hefði kosið meiri frá-
sögn um þessa vel gefnu konu er
var svo lánsöm að fá að njóta
hæfileika sinna á heimili sínu í
Sandgerði. Má segja að hún hafi
alið aldur sinn á tveimur útskög-
um þessa lands, þ.e. Kálshamars-
vík á Skaga og Sandgerði á Mið-
nesi. Hún var ung sóknarbarn
mitt og naut ég gestrisni fóstru
hennar við messugjörð á Káls-
hamarsnesi við hið ysta haf þar
sem miðnætursólin skín um Jóns-
messuleyti.
„Islenskir athafnamenn“ er
önnur bók þessara þátta, eru þeir
sex talsins en alls ellefu í báðum
bókunum, þeir eru úr hinum ýmsu
stéttum þjóðfélagsins víða um
land. Nefnist fyrsti þáttur Höfuð-
ból við eldhraun og eyðisand og
segir þar frá búskaparsögu Guðna
Kristinssonar í Skarði á Landi og
konu hans Sigríðar Sæmundsdótt-
ur, og hvernig þeim vegnaði. Er
lýsingin bráðsnjöll sem hefur
ýmsan fróðleik að geyma eigi að-
eins um sjálfan búskapinn heldur
einnig viðhorf húsbænda til vinn-
ufólksins og trú þeirra á landið.
Þrátt fyrir það þó sveitin liggi við
rætur Heklu. En Guðni bóndi seg-
ir líka: „En ekki kynni ég því vel
að búa þar sem ekki væri kirkja."
Aðrir þættir í þessari bók eru
forvitnilegir. Þeir segja frá forvíg-
ismönnum sinna byggða. Lengsti
þátturinn er um Ódd Kristjáns-
son, framkvæmdastjóra, er yfir-
gefur allt í Reykjavík og flyst til
Grundarfjarðar, er hlaut kaup-
staðarréttindi 1787 og er frá nátt-
úrunnar hendi ein besta höfn á
Snæfellsnesi. Kauptúnið hefur ris-
ið til vegs og gengis um 1940.
Þátt Snorra Halldórssonar frá
Magnúsarskógum í Dölum er
brýst áfram af atorku og hæfileik-
um. Hann stofnar Húsasmiðjuna
og stendur fyrir merkum bygging-
um, svo sem íþróttahúsi Háskól-
ans og þjóðminjasafnshúsinu.
Allir eru þættir tveggja fyrr-
nefndra bóka góðir um marga
hluti og varðveita minningu þessa
fólks sem góðra þegna þjóðfélags-
ins.
Báðar bækurnar eru gefnar út
af Ægisútgáfunni og prýddar
fjölda ágætra mynda.