Morgunblaðið - 18.12.1982, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1982
Matur og minnimáttarkennd
— eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson dósent
„Við getum aldrei eignast sér-
fræðinga á öllum sviðum mat-
vælaiðnaðar," sagði ágætur
maður við mig á ráðstefnu um
matvælavinnslu um síðustu
helgi.
Þetta viðhorf er enn einn ang-
inn af þeirri minnimáttarkennd
sem víða má merkja í íslensku
þjóðfélagi, minnimáttarkennd
sem á liðnum árum hefur kostað
þjóðina ærnar fjárfúlgur.
Til hennar má beint eða óbeint
rekja slælegt gæðaeftirlit, van-
þekkingu og vörugalia í íslensk-
um útflutningsafurðum með til-
heyrandi álitshjiekki fyrir þjóð-
ina í heild.
Ekki aðeins eigum við að
stefna að því að eignast sérfræð-
inga á öllum sviðum sem eru
þjóðhagslega mikilvægust, held-
ur eigum við að beina kröftum
sérstakiega að matvælasviðinu.
Islendingar eru og verða um
langan aldur fyrst og fremst
matvælaframleiðsluþjóð. Á þeim
vettvangi má helst engin þjóð
standa okkur á sporði. Gildir það
jafnt um menntun og rannsókn-
ir.
Á rannsóknasviðinu verður á
næstu árum vaxandi áhersla
lögð á úrvinnslurannsóknir, þ.e.
nýtingu innlendra auðlinda. Þar
verða fæðurannsóknir stór og
vaxandi þáttur,
Því miður hafa stjórnvöld ekki
enn áttað sig á mikilvægi fæðu-
rannsókna t.d. í landbúnaði. Er
mikið í húfi að eitthvað fari að
rofa til í þeim málum á næst-
unni.
Menntun og
matvæli
Við Háskóla íslands hófst
fyrir fáeinum árum kennsla í
matvælafræðum. Hefur þessi
kennsla mælst vel fyrir og eiga
háskólayfirvöld miklar þakkir
skildar fyrir sinn þátt í því.
Á iðnskólastiginu er kennslan
hins vegar dreifð. Kjötiðnað-
armenn og bakarar sækja sína
menntun í Iðnskólann, fisktækn-
ar í Fiskvinnsluskólann og mat-
reiðslumenn og þjónar í Hótel-
og veitingaskólann.
Þá eru mjólkurfræðingar
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
menntaðir á Norðurlöndum,
einkum í Danmörku. Á sumum
sviðum matvælaiðnaðar, t.d. í öl-
gerð og lagmetisiðnaði, svo
dæmi séu tekin, er engin aðstaða
innanlands til iðnmenntunar.
Hér innanlands eigum við nú
mjög hæfa kennara á sviði fisk-
vinnslu, kjötiðnaðar, brauð- og
kökugerðar og á matreiðslu- og
veitingasviði. En það er því mið-
ur ekki nóg.
Til þessa hafa stjórnvöld sýnt
þessum skólum lítinn skilning.
Aðbúnaður þeirra er oft með
þeim hætti að ekki verður við
unað lengur, síst af öllu ef ætl-
unin er að endurbæta iðnaðinn.
Kannski er helsta vandamálið
það að við erum að dreifa kröft-
um, hírumst hver í sínu horni, í
stað þess að vinna saman að einu
marki, nýtum sameiginlega
starfsaðstöðu.
Á nýafstaðinni ráðstefnu
RALA og Háskóla íslands var
m.a. rætt um kennslumál mat-
vælaiðnaðarins og var sú hug-
mynd fram sett að réttast væri
að setja á stofn sameinaðan
matvælaiðnskóla.
Þessi hugmynd er góðra
gjalda verð og ættu stjórnvöld
að hugleiða hana vel. Á ráðstefn-
unni komu að vísu fram ýmis
andmæli gegn henni, en meiri-
hlutinn virtist henni þó fylgj-
andi.
En það er ekki hlutverk ráð-
stefnu sem þessarar að leysa
málin, heldur að ræða þá kosti
sem í boði eru, síðan verða aðrir
að taka við og leiða málið til
lykta.
Margt bendir til þess að ein-
ungis með sameinuðu átaki
mætti takast að lyfta matvæla-
iðnaðinum í heild upp úr þeim
öldudal sem hann er i. Tel ég að
mörgum finnist það ekki seinna
vænna.
Þetta þýðir þó ekki að ekki sé
margt vel gert í iðnaðinum. ís-
lenskir bakarar hafa sýnt að-
dáunarvert ' framtak með
„brauðbyltingunni" svonefndu.
Vona ég að þeir haldi ódeigir
áfram á þeirri braut.
í mjólkuriðnaði hefur vöru-
þróun verið með ólíkindum. Er
ólíklegt að mjólkurfræðin færist
inn í landið enda augljóst að
menntun mjólkurfræðinga er
með því besta sem þekkist í iðn-
aðinum.
Rannsóknir
Um það bil 90% af því sem við
borðum eru landbúnaðarafurðir.
Þar af eru um helmingurinn inn-
lendar landbúnaðarafurðir, þ.e.
hvorki meira né minna en 45%
af allri okkar neyslu.
Sem betur fer eru stjórnvöld
loks að byrja að átta sig á því að
það eru sjónarmið neytenda sem
ráða úrslitum á markaðnum og
að kröfur þeirra um meira val og
betri gæði verða ekki hundsaðar
lengur.
Af þessum sökum m.a. hefur
áhugi á úrvinnslurannsóknum
aukist enda verður nú æ fleirum
ljóst að það er einmitt á þessu
sviði sem verðmætasköpunin er
mest.
Sem dæmi um skilningsleysi
stjórnvalda má nefna að Fæðu-
deild RALA sem á að sinna
rannsóknaþörfum alls landbún-
aðarins hefur aðeins fengið eina
stöðu á fjárlögum.
Á meðan stjórnvöld eru að
átta sig hefur það verið áhuga
Framleiðsluráðs landbúnaðarins
að þakka og Kellogg-stofnunar-
innar bandarísku að þessi þjóð-
hagslega mikilvæga starfsemi
var ekki kæfð í fæðingu.
En það er ekki aðeins á þessu
sviði sem vanþekking stjórn-
valda hefur verið til bölvunar.
Það er á flestum sviðum vísinda.
Ef ekki verður breyting á getur
þessi afstaða kostað okkur
sjálfstæðið.
Vonandi kemur þó ekki til
þess. Eftir því sem yngri menn
taka við í stjórnmálaflokkum og
stjórnsýslu má búast við að
skilningur á mikilvægi vísinda-
legra rannsókna fari vaxandi.
Staðreyndin er auðvitað sú að
sérstaða íslands á sviði fæðu-
framleiðslu og matvælavinnslu
er slík að einungis þrotlausar
rannsóknir munu skapa þann
árangur sem allir íslendingar
vilja sjá.
Þá fyrst munu líka síendur-
teknar fregnir og frásögur af
gallaðri vöru og kvörtunum
kaupenda á íslenskum matvæl-
um heyra fortíðinni til. Það er
því til mikils að vinna.
Dul hafs og manns
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Óskar Aðalsteinn: FYRIRBURÐIR
Á SKÁLMÖLD. Skáldsaga. 152 bls.
Bókaútg. Litbrá. Rvík, 1982.
Óskar Aðalsteinn er vitavörður
við Reykjanesvita. Þaðan sér
skáldið út á Atlantshafið. Hafið er
líka að talsverðu leyti sögusvið
þessarar nýjustu skáldsögu
Óskars Aðalsteins. Sagan gerist á
árum seinni heimsstyrjaldarinn-
ar. Þá stafaði sjómönnum hætta
frá tundurduflum og kafbátum —
auk þeirrar sífelldu hættu sem
starfinu fylgir annars. Jóhannes
heitir aðalsöguhetjan, ungur mað-
ur sem hefur alist upp á afskekkt-
um bæ en fer til sjós og fær að
kenna á ógnum stríðsins.
En þó svo að hafið eigi drjúgan
þátt í að skapa örlög hans eru
fleiri öfl sem mega sín mikils: ým-
,is dularöfl í tilverunni. »Þú hefur
líknarhendur« segja við hann kon-
ur tvær. Og framarlega í sögunni
standa þessi orð:
»Jóhannes hafði ekki komist hjá
að veita því athygli síðan hann var
drengur, að bæði menn og mál-
leysingjar, sem á einhvern hátt
voru vanheilir. sóttust eftir návist
hans. Og oftar en ekki hafði sjúkt
fólk kveðið sem svo að orði við
hann: — Það er ósköp gott að hafa
þig nálægt sér, þá er eins og
manni létti heldur.«
Það eru dulmögn ýmiss konar í
kringum þennan unga mann. Und-
irritaður á nú dálítið erfitt með að
ná slíku á bylgjulengd sína, en
ekki þarf það að vera ómerkara
fyrir þá sök. Enda hefur skáldsag-
an annars konar og auðskildari
skírskotun. Þar er t.d. brugðið
fyrir sjónir þeim þjóðlífsbreyting-
um sem einmitt urðu hvað örastar
á stríðsárunum og þar í kring er
afskekktar byggðir eyddust smám
saman, fólkið hvarf úr afdalnum í
næsta kaupstað. Og þaðan
kannski suður því »þar leysast
allra vandkvæði á svipstundu.* Að
vísu endar saga Jóhannesar með
því að hann hverfur aftur í fásinn-
ið — og í það sinnið til að hjálpa
öðrum. En hann er undantekning,
fórn hans er eins og að spyrna við
straumi tímans. »Hvar eru börnin
sem hér ólust upp?« spyr kona
nokkurn undir lok sögunnar.
»Voru þau alin upp bara til þess
að setjast í kringum þá kjötkatla,
sem kynt er undir í þessu stríði?«
Eg met það svo að þessi orð beri
að skilja í víðtækara samhengi en
Við erum á leiðinni
Myndlist
Valtýr Pétursson
í Norræna húsinu er nokkuð
sérstæð sýning á ferð þessa dag-
ana. Þar eru norrænir skólanem-
endur á aldrinum 13 til 16 ára að
tjá sig í myndmáli. Hér er um
samnorrænt framtak að ræða og
um margt fróðlegt að kynnast
hugsanagangi og andlegu
ástandi þessa unga skólafólks.
Ekki vil ég slá því föstu, að
þarna séu fyrst og fremst á ferð
listræn átök — ég kýs heldur að
kalla það myndræn átök og
þjáningu. Eins og jafnan þegar
unglingar eiga hlut að máli, er í
verkunum að finna bæði lita-
gleði og hugmyndaflug, en því
miður örlar þar vart á lífsgleði.
Svartsýni og ótti eru yfirgnæf-
andi efnisþættir — óttinn við
kynlíf og kynvillu, mengun og
eiturnotkun, stríð og kjarnorku.
Þetta er það tema, sem mest ber
á hjá öllum þjóðunum á þessari
sýningu, að íslenzku unglingun-
um einum undanskildum. Þeir
virðast enn ekki haldnir þeim
„Weltschmerz", sem svo mjög
virðist þjaka unga frændur
okkar.
Hver er ástæðan fyrir þessari
geysilegu bölsýni, þessum ótta?
Jafnvel unglingar sem gengu
gegnum hörmungar stríðsár-
anna eygðu von og fundu stöku
sinnum til gleði í sínum hugar-
heimi. Unglingar á Norðurlönd-
um þekkja ekki ógnir stríðs og
örbirgðar nema af afspurn, þótt
mengunar sé ef til vill farið að
gæta í nágrenni einhverra þeirra
og margir hafi fengið uppeldi
sitt í návist fíkniefna og klám-
Jafnrétti. (Laugalækjarskóli, Reykjavfk).
Tvær meðvitaðar smá-
sögur í einni sæng?
Bókmenntír
Jóhanna Kristjónsdottir
Vinur vors og blóma,
saga um ástir og örlög:
Anton Helgi Jónsson.
Útg. Iðunn 1982.
Anton Helgi Jónsson hefur áður
sent frá sér að minnsta kosti eina
ef ekki tvær ljóðabækur og hann
hefur fengizt við smásagnagerð,
en ekkert af þessu hef ég því mið-
ur. Ég segi því miður, vegna þess
að það hefði yerið betra að þekkja
til smásagnagerðar hans áður en
skrifað er um þessa bók; það form
virðist sennilega henta honum
langtum betur. í Vinur vors og
blóma eru í raun tvær smásögur,
afar laustengdar, en haldnar þeim
annmörkum, að höfundur áttar
sig ekki alls kostar á, hvar sú fyrri
endar og hin seinni tekur við.
Gagnvart lesanda kemur þetta
ansi mikið eins og skrattinn úr
sauðaleggnum, þegar efnið er nán-
ast óforvarandis brotið upp.
í byrjun segir frá þeim Magnúsi
Anton Helgi Jónsson
og Katrínu og dóttur Katrínar.
Þau Magnús og Katrín hafa tekið
upp sambúð, sem ekki sýnist ýkja
skemmtileg, en hefur sjálfsagt
sína kosti. Þau þrasa um ákaflega
smávægileg atriði, sem draga úr
því, sem hér gæti verið forvitni-
legt að lesa um: maður og kona og
hennar barn. Togstreitan milli
mannsins og barnsins kemur
nokkuð vel fram í byrjun sögunn-
ar og það er óhjákvæmilega verð-
ugt viðfangsefni að skrifa um
þessa fjölskyldugerð, sem verður
æ algengari með breyttum hátt-
um. Efniö býður sem sagt upp á
margt gómsætt og Anton Helgi er
afar lipur penni, svo að það stend-
ur ekki í vegi fyrir honum. Fyrr en
allt í einu að María kemur til sög-
unnar og ástir takast með þeim af
svo miklum ærslum og innlifun að
höfundur hreinlega steingleymir
persónum sínum og fyrri hiuta
bókarinnar.
Einhverra hluta vegna þarf
bróðir Katrínar að deyja sviplega.
Hann hafði verið nokkuð fyrir-
ferðarmikill í fyrri hluta bókar-
innar og ruglast nú kaflarnir fyrst
verulega saman. Magnús veit í
lokin ekkert hvað snýr upp og
hvað niður, Maríu fær hann víst
ekki og Katrín vísar honum frá
sér hin kuldalegasta — og skyldi
út af fyrir sig engan undra eftir þá
hringavitleysu sem á undan er
gengin.
Mér finnst einkenna frásögn
Antons Helga það hið sama og
margar aðrar bækur ungra höf-
unda í ár og síðustu ár; það er
einhvern veginn alltaf verið að
segja svipaða sögu, meðvitaðar, en