Morgunblaðið - 18.12.1982, Blaðsíða 34

82
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1982
SéA til lands úr Grímsey.
Svipur lands og þjóð-
ar í máli og myndum
— eftir Björn
Þorsteinsson
ÍSLAND svipur lands og þjóóar í
máli og myndum eftir Hjálmar R.
Bárðarson — mun ein fegursta
bók, sem út hefur komið um land
og lýð. — Bókin er ekki aðeins fög-
ur, heldur einnig stórfróðleg; hún
er eins konar ljósmyndasinfónía,
raunsæ og rómantísk í senn og
þrungin metnaði og aðdáun á til-
verunni á Islandi.
Hjálmar R. Bárðarson er ferða-
garpur, sem hefur stundað Ijos-
myndun um áratugi og gefið út
nokkrar bækur á íslensku, dönsku,
ensku og þýsku um ísland far-
sældar frón og andstæður þess,
eldinn og ísinn. ís og eldur er
glæsileg bók og hefur komið út
þrisvar frá því árið 1971.
Að þessu sinni færist Hjálmar
mikið í fang og gefur út rúmlega
400 blaðsíðna kynningarrit á landi
og lýð og býr það betur og glæsi-
legar að myndum en áður hefur
verið gert, þegar fjallað er um
landið okkar. Þótt hver opna bók-
arinnar sé augnayndi, ég hef gam-
an af myndum, þá er hún of stór.
Bókin hans Hjálmars er saga
tilverunnar á íslandi frá því að
eyja reis úr hafi. Hún hefst að
vísu á fundi landsins, og henni
lýkur á Surtsey og hátíð í Herj-
ólfsdal; menn urðu að koma hér á
vettvang til þess að sjá og skilja.
Landfundir
Kaflinn um siglingar heilags
Brendans norður í höf um 570 og
heimsendaeyjuna Thule er
skemmtilegur og talsvert sann-
færandi. Hann er skreyttur ágæt-
ri mynd af sérkennilegum krossi,
sem þeir Anton Brian Holt, Guð-
mundur J. Guðmundsson og félag-
ar fundu í Hlöðuhellinum í Gegn-
ishólum í Flóa í fyrstu krossferð-
inni austur í sveitir 1976. Þetta
var mjög merkur fundur, en vakti
litla athygli á sínum tíma; forn-
leifafræði er of lítið sinnt hér
norður frá. Ég er illa að mér í
krossum og á mörgum öðrum svið-
um, en Gegnishóla-krossinn verð-
ur að hljóta nánari umfjöllun en
við Hjálmar getum veitt; hann
hefur fest krossinn í íslenskri
sögu, hve lengi sem hann helst
þar.
Við landfundi heilags Brendans
er það helst að athuga, að handrit
Brendanssögunnar eru yngri en
landfundir víkinga á Norður-Atl-
UTSOLUSTAÐIR: .
TORGIÐ, HERRARIKI,
RAMMAGERÐIN,
VÖRUHÚS KEA akureyri
IDNADARDEILD
SAMBANDSINS
GLERARGOTU 28 P HÓLF 606 602 AKUREYRI SIMI (96)215
antshafi. Tekið skal fram að
Hjálmar fer gætilega í sakirnar og
fullyrðir fátt, sem fær ekki stað-
ist.
Landnám
Annar kafli segir frá landnámi
og landafundum og er hefðbundn-
ari bæði í myndum og máli. Þar
verður Hjálmar fyrstur Islend-
inga til þess að tengja myntfund
vestur hjá Boston í Bandaríkjun-
um við vesturferðir víkinga. Arið
1961 fannst peningur í sláttu Ólafs
Noregskonungs kyrra (d. 1093) um
Vfe m undir yfirborði jarðar vestur
í Maine, en menn báru ekki glögg
kennsl á skotsilfjið^ fyrr en 1978.
Þetta var mjög skemmtilegur
fundur, og sýnir að norrænir
menn hafa verið eitthvað að sýsla
vestra fram á 12. öld, en í annálum
segir að Eiríkur biskup á Græn-
landi hafi siglt til Vínlands 1121.
Á íslandi hefur skaparinn rekið
mikilfenglega tilraunastöð í
landasmíð um aldir og árþúsundir.
Við smíðarnar beitir hann eldgos-
um, jarðskjálftum, misgengi, úr-
felli og jökulskriði, sem fræsir yf-
irborðið, svo að það verður eins og
Miklabrautin eftir aðgerðirnar.
Hann rífur landið öðru hverju
sundur, ýtir því austur og vestur
eftir landrekskenningunni og læt-
ur það gliðna með hyldjúpum
gjám og leikur sér að alls konar
steypu og mótun. Ég held hann
hafi falið Hjálmari Bárðarsyni
sérstaklega að ljosmynda tilþrifin
í vinnustofunni.
Snorri goði á að hafa spurt á
Alþingi árið 1000:
,Um hvað reiddust goðin, þá er
hér brann hraunið, er nú stöndum
vér á?“
Öll vísindi hvíla á því að kunna
að spyrja, og íslendingar skildu
fyrstir kristinna þjóða eldsmiðju
skaparans. Jarðfræðinga eigum
við bráðsnjalla, og Hjálmar leitar
óspart fanga hjá þeim, eins og
hann greinir frá í eftirmála og
heimildaskrá. Hitt er jafnsatt að
hann er ekki aðeins þiggjandi,
heldur hefur hann sjálfur borið
sig eftir björginni, klifið fjöll og
jökla og farið um landið þvert og
endilangt, útsker og eyjar. Hann
hefur gist jötunheima og dverga-
byggðir, Halamið og fuglinn í fjör-
unni.
Þjóðarsagan frá landnámi til
þorskastríða og stórvirkjana er
rakin í 4. þætti. Hann er hefð-
bundinn og dálítið rómantískur og
gerir menningarsögunni einkar
geðþekk skil. Þar eru ágætar frá-
sagnaropnur um ferðalög og flutn-
inga að fornu og nýju (80—87), en
leiðin forna yfir Ódáðahraun hef-
ur breyst frá því að Hjálmar dró
hana 1979 að ég held. Sama ár
birtist í Árbók Fornleifafélagsins
skýrsla manna, sem höfðu þrætt
biskupsleiðina fornu úr Kiðagili
og austur í Grafarlönd við Jökulsá
á Fjöllum. Hér er unnið meira
rannsóknarstarf en áður, svo að
staðreyndir geta breyst á einu ári.
Hjálmar hefur fylgst vel með og
verður yfirleitt ekki staðinn að því
að fara með úrelt fræði.
Fyrstu 4 kaflana, 105 síður, ætti
að gefa út sérstaklega handa skól-
um landsins. Jafnfagurlega útgef-
ið og greinagott yfirlit yfir sögu
lands og lýðs er ekki til annars
staðar í jafnknöppu formi. Útgáf-
an er brýn af því að efnið skortir
tilfinnanlega i skólana. Bókin á
auðvitað að vera til í hverjum
skóla og á hverju heimili, en hún
er of fyrirferðarmikil til venjulegs
skólabrúks.
Eftir almennan inngang um
landið og söguna skiptist ritið í
kynningarþætti á einstökum
landshlutum:
Reykjavík og nágrenni, Reykja-
nes, Faxaflói, Snæfellsnes, Vest-
firðir, Norðurland vestra, Akur-
eyri, Grímsey, Norðausturland,
Herðubreið og Askja, Austfirðir,
Vatnajökull og öræfi, Óbyggðir,
Miðhálendið, Suðurland, Surtsey
og Vestmannaeyjar.
Þessum 20 þáttum er ætlað að
birta svipmót hvers bæjar og
byggðarlags. Þar er ekki keppt að
fjölda staða heldur sérkennum.
Bókin markar tímamót meðal
slíkra kynningarrita bæði að
markvísi og búnaði, en er of stór.
Mér þykir bók Hjálmars fögur
af því að myndir hennar eru í senn
ferskar og frásagnarglaðar. Þar
birtast mér gamlir kunningjar
eins og Seljalandsfoss frá örlítið
öðru sjónarhorni en venjulega;
honum er hellt ofan af glitrandi
bergi niður í grænbryddan hyl. —
Frá byggð skúmsins á Ingólfs-
höfða gnæfir hæsta eldfjall lands-
ins, Öræfajökull, og auðnirnar,
sem urðu til í eldgosunum miklu
1362 og 1727. — Þættirnir um
Surtsey og Vestmannaeyjar eru
líklega ævintýralegasti og magn-
aðasti hluti bókarinnar. Þaðan eru
frábærar fuglamyndir, og ekki má
gleyma seföndinni á hreiðrinu við
Mývatn, haftyrðlinum í Grímsey,
súlunni á flugi yfir Reykjanesi og
veislu hjá vestfirskum fálkum.
Mér þykir hlutur okkar skóg-
ræktarmanna ekki mikill í bók
Hjálmars, en hlýt að viðurkenna
að líklega eigum" við ekki skilið
enn öllu meira pláss, en ég heimta
nýja opnu í næstu útgáfu.
Ég þakka Hjálmari R. Bárðar-
syni fyrir ágætt verk, sem lengi
mun minnst.
Bók um Marco Polo
BÓKAÚTGÁFAN Örn og örlygur
hf. hefur gefið út bókina Marco
Polo eftir Richard Humble í ís-
lenskri þýðingu Dags Þorleifsson-
ar. Bókin er í bókaflokki er fjallar
um frömuði landafunda og fröm-
uði sögunnar og hafa örn og ör-
lygur hf. áður gefið út átta bækur
í þessum flokki.
1 frétt frá útgefanda segir m.a.:
„Marco Polo var tvímælalaust
einn af helstu frömuðum sögunnar
og för hans til Kína og margra
annarra landa sem tók næstum
aldarfjórðung var að vonum fræg.
Ferðasaga hans hefur um langan
aldur verið talin meðal sígildra
verka í ferðasagnagerð, en í ferða-
sögu sinni fjallar þó Marco Polo
furðu lítið um sjálfan sig. í bók
Richard Humble er hins vegar
lögð áhersla á að kynna Marco
Polo sjálfan, persónuleika hans og
skapgerð. Þykir Humble hafa tek-
ist sérlega vel til að skýra sögu
Polos og greina frá svaðilförum
hans og ævintýrum. I bókinni seg-
ir frá ástæðum til leiðangursins
mikla í austurveg, skelfilegum
vonbrigðum og mistökum leiðang-
ursmanna, stöðugum mannraun-
um og lífshættum sem eltu þá á
röndum svo að segja alla leiðina
til hirðar Kúbilaís stórkans í Pek-
ing. Einnig segir í bókinni frá ein-
stökum frama og starfsferli Marco
Polos í þjónustu stórkansins og
MarcoPolo
Kichani Hunéie
ferðinni til Evrópu, sem varð ekki
síður erfið og hættuleg en austur-
ferðin. Þegar heim kom, höfðu
ættingjar Marcos þar fyrir löngu
talið hann af.“
í bókinni eru litmyndir og um
eitt hundrað svarthvítar myndir.
Marco Polo er sett, umbrotin og
filmuunnin í Prentstofu G. Bene-
diktssonar en prentun og band er
unnið á Bretlandi.