Morgunblaðið - 31.03.1983, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
53
séu kjarnorkuvopn. Það er niður-
staðan í samtalinu ...“
Eyjólfur K. Jónsson, Sjálfstæð-
isflokki, sagði meðal annars: „Það
er líka mjög alvarlegt að til skuli
íslenskir menn sem sí og æ eru að
reyna, jafnvel með rangtúlkun og
rangþýðingum eins og hér kom
fram áðan, að koma því á fram-
færi að einhverjir erlendir sér-
fræðingar haldi þvi fram og telji
sig jafnvel vita og vera sannfærða
um að á íslandi séu kjarnorku-
vopn. Það er alvarlegt mál og það
er sjálfsagt að rannsaka það ofan
í kjölinn, svo að engum geti bland-
ast hugur um að ísland er og verð-
ur kjarnorkuvopnalaust land.“
Gagnrýni í Reykjavík
og Washington
Fréttaþáttur Hallgríms Thor-
steinssonar var tekinn til umræðu
í útvarpsráði 23. maí 1980 og þar
lét Markús Örn Antonsson, full-
trúi Sjálfstæðisflokksins, bóka að
hann færi fram á að fá ýmis gögn
í málinu, t.d. fréttahandrit og upp-
tökur af öðru töluðu máli sem ekki
hefði verið notað. Markús Örn
sagði í samtali við Morgunblaðið
24. maí, að ástæðan fyrir bókun
sinni væri sú, að ákveðnar grun-
semdir hefðu vaknað hjá mönnum
um að þarna væri um að ræða
samsæri herstöðvaandstæðinga og
tiltekinna fréttamanna útvarpsins
og þessu máli í umfjöllun útvarps-
ins væri aðeins stillt upp sem ein-
um lið í miklu stærri áróðursher-
ferð.
Hinn 3. júní var að nýju fluttur
Víðsjár-þáttur í hljóðvarpinu þar
sem fleiri en einn fréttamaður
lögðu til málanna. Rætt var við
Ólaf Jóhannesson utanríkisráð-
herra og sérfræðinga frá SIPRI,
sem er alþjóðleg friðarrannsókna-
stofnun í Stokkhólmi, IISS, sem er
alþjóðleg hermálastofnun í Lond-
on, og sérfræðinga í Washington.
Enginn þessara aðila taldi að
kjarnorkuvopn væru á íslandi. Má
segja, að með þessum hætti hafi
fréttastofa útvarpsins brugðist við
þeirri hörðu gagnrýni sem hún
varð fyrir vegna einhliða mál-
flutnings í þætti Hallgríms
Thorsteinssonar.
í skeyti bandaríska utanrikis-
ráðuneytisins til sendiráðsins i
Reykjavík frá 23. maí 1980 segir,
að daginn áður hafi Gene La
Rocque, forstjóri Center for De-
fense Information, hringt í utan-
ríkisráðuneytið til að skýra frá
samtali sínu við Hans G. Ander-
sen, sendiherra íslands í Wash-
ington. Sagðist La Rocque hafa
bent sendiherranum á það, að ein-
faldasta leiðin til að ganga úr
skugga um hvort kjarnorkuvopn
væru á íslandi væri sú að spyrja
Bandaríkjastjórn um það. Stjórn-
in hefði hvort eð er oft brotið þá
meginreglu að játa hvorki né neita
tilvist kjarnorkuvopna. La Rocque
sagðist einnig hafa skýrt sendi-
herranum frá því, að hann hefði
aldrei séð kjarnorkuvopn á Is-
landi, svo að hann gæti ekki sagt
afdráttarlaust að þau væru þar.
Síðan vék La Rocque talinu við
bandaríska utanríkisráðuneytið
að útvarpsviðtali William Arkins
við Hallgrím Thorsteinsson. Hann
sagði, að það væri ekki stefna CDI
að halda fast við það, að á íslandi
væru kjarnorkuvopn, en hins veg-
ar væri vissulega margt sem benti
til þess. „sure a lot of tell-tale
signs“. íslendingar yrðu að ákveða
þetta, CDI léti aðeins i té upplýs-
ingar. Hann lét í ljós nokkra
óánægju yfir þvi, að Arkin skyldi
hafa látið hafa sig út í beint viðtal
við íslenska útvarpið, viðtal sem
Arkin hefði „gefið" frá heimili
sínu og sagðist mundu reyna að
koma í veg fyrir að Arkin færi á
öldur Ijósvakans, „on the air“,
framvegis. Hann velti því fyrir
sér, hvers vegna varnarliðið hefði
vísað til handbókar um öryggis-
ráðstafanir vegna kjarnorkuvopna
í almennum kynningarbæklingi og
lauk samtalinu með því að segja,
að hann vissi hve þessi mál væru
viðkvæm en CDI reyndi aðeins að
senda frá sér upplýsingar. Sjálfur
sagðist hann hafa komið til Kefla-
víkur fyrir 10 árum.
Þessi afstaða La Rocque í sam-
talinu við bandaríska utanríkis-
Qlafur R. Grímsson um Gene La Rocque og CDI:
„Ettgin minniháttar stofnun
eða einhver óþekktur karl...“
The Center
for Defense
Information
An Indep«nd«n1 R—arch Institute . . .
• devoted to providing the pubiic wlth tactual
mformation on mílitary issues
• dedicated to makmg available contmumg.
objective information and analyses of our
national defense — information which is free ol
the special interest of any govemment. military.
political or mdustrial orgamzation
Established in 1972 as a project of The Fund for
Peace. the Center's staff combmes extensive
military, government and academic experience
The Center s policy supports a strong defense but
opposes excessive expenditures or forces It
beiieves that strong sociai. economic. ar»d political
structures contribute equally to national security
and are essentiai to the’strength and viabiiity o>
Our country
The Center s reputation and credibility as a re-
liable source of mformation and arialyses on de-
fense issues grow each year The Center s fmdings
have played an important role m U S policy
decisions which resulted m
• Cancellation of the 8-1 bomber
• Cancellation of nuclear stnke cruiser
• Cancellation of additional heavy attack air-
craft carners
• Cancellation of new anti-bomber defenses
• Slow-down in development of new land-based
mobile ICBM (MX)
• Reduction of U S arms saies overseas
• Withdrawal of U S ground forces from Korea
• Demilitarization of the Indian Ocean
Rear Admiral
Gene R. La Rocque
U.S Navy (Ret)
Director.
Center for
Defense Information
Commissioned as an Ensign m March 1941. Admiral
La Rocque was servmg on USS Macdonagh at
Pearl Harbor m December 1941 Durmg World
War II. he served m the Pacific and was cited for
his parlicipation in 13 combat operations
After World War II he attended the Naval War Col-
lege and the Industrial College of the Armed Forces
m Washmgton. D C Duty ashore mcluded the
Faculty of the Navai War Coilege and Strategic
Plannmg m the Office of the Chief of Naval
Operations and in the Joint Chiefs of Staff He
served seven years in the Pentagon and while there
was awarded the Legion of Ment for his perform
ance of duty as a strategic pianner
£
Brigadier General
B.K. Gorwitz
U S. Army (Ret)
Deputy Director.
Center for
Defense Information
General Gorwitz commanded platoon through
division m combat through World War II Korea and
Vietnam He has served on the Strategic Plans and
Policy Staff. Jomt Chiefs o» Staff. in Operations Re-
search and Systems Analysis and on the Army
General Staff
He is a U S master parachutist with parachute
wmgs of both Itahan and German armies He holds
many combat decorations mcludmg the
Distinguished Service Medal and Legion of Ment
with two clusters He holds a Master s degree in
Busmess Admmistration and is a graduate of the
Opna úr kynningarbæklingi Center for Defense Information. Ef myndirn-
ar prentast vel, sjást þeir forstöðumennirnir Gene La Rocque, fyrrum
aðmíráil, og B.K. Gorwitz, fyrrum hershöfðingi. Hinn sfðarnefndi er nú
hættur störfum hjá stofnuninni.
Ólafur R. Grímsson flutti
ræðu á alþingi 15. maí 1981 og
gerði meðal annars að umtals-
efni, að um það hefði verið deilt,
hvort „kjarnorkusprengjan sjálf
væri staðsett hér á íslandi".
Sagðist ólafur vilja endurtaka
það, að hann hefði „aldrei tekið
afstöðu með því eða á móti hvort
kjarnorkuspreMjan sjálf væri
hér staðsett". Olafur sagði: „Ég
hef aldrei fullyrt neitt um það.
Það eina, sem ég hef sagt, er að
vekja athygli manna á þvi, að
viðurkenndir alþjóðlegir sér-
fræðingar í þessum efnum hafa
fullyrt að svo sé ... Við getum
nefnt Center for Defense In-
formation, sem hér var til um-
ræðu síðastliðið sumar, og for-
svarsmann þeirrar stofnunar, La
Rocque hershöfðingja. Það voru
ýmsir hér á landi sem fannst
ekki mikið til þess koma þó að
einhver La Rocque væri að segja
eitthvað úti í heimi, jafnvel þótt
hann væri fyrrverandi flotafor-
ingi NATO og hefði gegnt trún-
aðarstörfum í Miðjarðarhafs-
flota Bandaríkjanna. En ég vek
athygli háttvirtra þingmanna á
því, að til þeirrar ráðstefnu evr-
ópskra og bandarískra sérfræð-
inga um hernaðaruppbyggingu
Evrópu, sem vakið hefur mesta
athygli á undanförnum misser-
um, var boðað af þessum sama
hershöfðingja. Hann er a.m.k.
það mikið nafn f veröldinni að
hann getur fengið til að koma
saman á annað hundrað fremstu
hernaðarsérfræðinga Atlants-
hafsbandalagsríkjanna og ann-
arra ríkja í Evrópu, fyrrv. her-
foringja NATO, núv. starfsmenn
bandalagsins, heimsfræga pró-
fessora við evrópska og banda-
ríska háskóla. Hann er sá sem
kallaði saman ráðstefnuna i
Gröningen. Slíkt er nafn hans í
augum þessara manna að þeir
samþykkja allir að taka sér ferð
á hendur og setjast með honum
og öðrum að þessari umræðu. Og
blöð eins og Observer, Sunday
Times og Dagens Nyheter, svo að
ég nefni bara nokkur af þekktari
veraldarblöðum á Vesturlönd-
um, töldu það öll nauðsynlegt að
segja ítarlega frá þessum fundi
sem La Rocque efndi til og Cent-
er for Defense Information stóð
fyrir. Það er þess vegna engin
minniháttar stofnun eða einhver
óþekktur karl, einhver ómerk-
ingur sem hefur haldið þessu
fram. Ég er ekki að fullyrða hér
að hann hafi rétt fyrir sér, ég tek
það aftur skýrt fram, en ég er
einfaldlega að benda mönnum á
að það er ekki einfaldlega hægt
að veifa burtu með hendinni orð-
um manna sem hafa þessa stöðu
í því alþjóðlega samfélagi sem
fæst við þessi mál frá degi til
dags árið inn og árið út.“
Aðdáun ólafs R. Grímssonar
leynir sér ekki þegar hann lýsir
afrekum og áhrifamætti Gene
La Rocque og kemur þessi að-
dáun vel saman við undirtektir
Ólafs við sjónarmið aðmírálsins
fyrrverandi sumarið 1980. At-
hyglisverð eru einnig ummæli
Ólafs um afstöðu hans sjálfs til
þess, hvort hér hafi verið kjarn-
orkuvopn eða ekki. Er lesendum
bent á að bera þau saman við
tilvitnunina í orð ólafs sem birt
eru í fyrsta kafla meðfylgjandi
greinar.
Þjóðviljinn hyllti Gene La
Rocque 29. júní 1982 í tilefni af
viðtali við hann í sænska blaðinu
Dagens Nyheter. Þjóðviljinn
segir, að La Rocque sé á sjötugs-
aldri og eigi að baki 32 ár í þjón-
ustu bandaríska flotans. Hann
hafi verið í Pearl Harbor þegar
Japanir gerðu árásina í desem-
ber 1941 og tekið þátt í 13 sjóorr-
ustum í síðari heimsstyrjöldinni.
Eftir stríðið hafi hann kennt við
ýmsa háskóla er hermennsku
kenna og verið sjö ár hernaðar-
sérfræðingur í bandaríska varn-
armálaráðuneytinu í Pentagon í
Washington. Hér að ofan kemur
auk þess fram hjá ólafi R.
Grímssyni, að aðmírállinn fyrr-
verandi hafi auk þess starfað
fyrir NATO og verið í Miðjarð-
arhafsflota Bandaríkjanna.
Gene La Rocque segir ástæð-
una fyrir því að hann sneri við
blaðinu og tók að berjast gegn
hinni opinberu öryggismála-
stefnu Bandaríkjanna vera ein-
falda: „Ég er sannfærður um að
við köllum yfir okkur kjarnorku-
strið í náinni framtíð, verði
haldið áfram á sömu braut.“
Hann segist vilja, að Bandarfkin
nemi á brott öll kjarnorkuvopn
sín í Evrópu. „Síðan má ræða
hvernig hefðbundnum vörnum
verður háttað þar,“ segir hann í
Dagens Nyheter samkvæmt
frásögn Þjóðviljans.
Þjóðviljinn segir, að Gene La
Rocque hafi stofnað Center for
Defense Information í Wash-
ington fyrir rúmum 10 árum og
það sé höfuðkenning upplýs-
ingamiðlunar stofnunarinnar, að
það sé nóg komið af kjarnorku-
vopnum. „Center for Defense
Information er vísindastofnun í
hermálafræðum og miðlar upp-
lýsingum um vopnakapphlaupið
til þingsins og almennings," seg-
ir Þjóðviljinn og bætir við: „Hún
hefur einnig í frammi víðtæka
kynningarstarfsemi, sýnir
myndir, skipuleggur ráðstefnur
sérfræðinga (hin síðasta fjallaði
um áhrif kjarnorkustríðs í Evr-
ópu) og býður upp á fyrirlestra-
hald.“
Hér á landi hafa Menningar-
og friðarsamtök islenskra
kvenna beitt sér fyrir sýningu á
kvikmynd frá þessari stofnun
um hættur af kjarnorkustríði.
Þegar sovésk „friðarnefnd" hélt
blaðamannafund í húsakynnum
MÍR við Lindargötuna í Reykja-
vík 21. október 1981, lýstu nefnd-
armennirnir því fjálglega yfir að
þeir hefðu einmitt sýnt í MÍR-
salnum kvikmynd frá Center for
Defense Information.
William Arkin, starfsmaður
CDI, sem dróst inn í kjarnorku-
umræðurnar í maí 1980 fyrir til-
stilli fréttastofu hljóðvarpsins,
lýsti stofnuninni þannig f sam-
tali við starfsmann bandaríska
utanríkisráðuneytisins, að hún
væri „vinstra megin við miðju“,
hefði verið stofnuð 1971 (gerðist
1972). Hún væri andvíg hernað-
arbákninu og þar störfuðu 15
rannsóknamenn. Stofnunin helg-
aði sig fremur hernaðarmætti
Bandarikjanna en andstöðu við
Sovétríkin.
ráðuneytið kemur heim og saman
við ummæli David Johnsons,
rannsóknastjóra CDI, í Morgun-
blaðinu 24. maí, en hann sagði:
„Ég tel að stofnunin sé orðin of
flækt í þetta mál, allar okkar
röksemdir eru byggðar á vanga-
veltum."
Yfirlýsing utanríkis-
ráðuneytisins og CDI
Hinn 23. maí sendi utanríkis-
ráðuneytið í Reykjavík frá sér
fréttatilkynningu, þar sem fram
kemur að handbókin sem William
Arkin sá að vísað var til í kynn-
ingarbæklingnum um varnarstöð-
ina í Keflavík sé í öllum mikilvæg-
um stöðvum á vegum bandaríska
flotans um allan heim. Handbókin
sé send til „stöðva á vegum banda-
ríska flotans, óháð því hvort þar
eru geymd kjarnorkuvopn eða
ekki..." f skeytum bandaríska
utanríkisráðuneytisins kemur
fram að umrædd tilvísun til hand-
bókarinnar hafi verið tekin út úr
kynningarbæklingi varnarliðsins
1979 þannig að Arkin hafi skoðað
bækling frá 1978 þar sem tilvísun-
ina var að finna.
Hinn 31. maí 1980 birti Morgun-
blaðið yfirlýsingu frá Center for
Defense Information um kjarn-
orkuvopn og fsland. Þar er vísað
til þess að í Keflavík sé helsta eft-
irlitsstöð Bandaríkjanna og kaf-
bátavarnastöð á sjóleiðunum á
Norður-Atlantshafi. Kafbáta megi
eyðileggja bæði með kjarnorku-
vopnum og venjulegum vopnum. Á
vellinum séu P-3C Orion-kafbáta-
leitarflugvélar sem geti borið
kjarnorkuvopn, þar séu einnig
Phantom-orrustuvélar sem geti
borið kjarnorkuvopn og síðan er
getið um handbókina margum-
ræddu. Síðan segir: „Ofangreint
bendir til þess, að kjarnorkuvppn
kunni að vera á fslandi eða að þau
kunni að verða flutt til íslands á
hættu- eða stríðstímum." f lok yf-
irlýsingarinnar segir: „Skynsam-
leg hernaðarleg áætlanagerð fyrir
styrjöld við Sovétríkin krefst þess,
að kjarnorkuvopnum sé fyrir kom-
ið nálægt þeim tækjum, sem eiga
að bera þau eins og gert er í öðrum
Evrópulöndum."
Telur stofnunin óvarlegt að
reikna með að unnt verði að fljúga
með kjarnorkuvopn til íslands frá
Bandaríkjunum eftir að styrjöld
við Sovétríkin hefði byrjað. Hvort
skilja á þessi ummæli úr yfirlýs-
ingu CDI á þann veg, að hún telji
fslandi betur borgið með því að
hafa kjarnorkuvopn hér á landi, er
óvarlegt, en hitt er víst, að hvergi
kemur fram í yfirlýsingu stofnun-
arinnar, að gjörbreyting hafi orðið
á starfsemi varnarliðsins með til-
komu AWACS-flugvélanna til
landsins eins og Jón Ásgeir Sig-
urðsson, Þjóðviljinn og Olafur R.
Grímsson héldu fram.
Öryggismálanefnd
skerst í leikinn
Eins og fram hefur komið, hafði
Gunnar Gunnarsson, starfsmaður
öryggismálanefndar, þar sem sitja
fulltrúar þingflokkanna fjögurra,
samband við William Arkin strax
eftir útvarpsþátt Hallgríms
Thorsteinssonar. Nefndin gaf út
greinargerð vegna umræðna og
skrifa um kjarnorkuvopn á íslandi
og er hún dagsett 16. júlí 1980.
Gunnar Gunnarsson hafði sam-
band við sérfræðinga austan hafs
og vestan og safnaði öllu tiltæku
efni þar sem getið var um kjarn-
orkuvopn á íslandi. Við þessa at-
hugun kom það í ljós, að Barry
Schneider, starfsmaður CDI, sem
1975 birti greinina í riti stofnun-
arinnar, „Defense Monitor", var
eini heimildamaðurinn að þeirri
fullyrðingu, að kjarnorkuvopn
væru á íslandi. Friðarrannsókna-
stofnunin í Stokkhólmi, SIPRI,
hafði byggt á grein Schneiders,
þegar hún fullyrti að hér á landi
væru kjarnorkuvopn. Kafli úr
þessari grein hafði birst í ritinu
„Bulletin of Peace Proposals" og
Barry Schneider var höfundur
greinarinnar í „Bulletin of the
Atomic Scientist", sem Hallgrím-
ur Thorsteinsson vitnaði til án
þess að geta höfundar. Þá hafði
grein Schneiders verið færð inn í
þingtíðindi Bandaríkjaþings.
Gunnari Gunnarssyni tókst ekki
að ná tali af Schneider. í greinar-
gerðinni hefur Gunnar það eftir
William Arkin, að Schneider hefði
sagt honum „að hann væri tiltölu-
lega viss um (reasonably confid-
ent), að um réttar upplýsingar
væri að ræða“. Síðan segir í grein-
argerð Öryggismálanefndar:
„f viðtali við David Johnson og
William Arkin í Washington þ.
16.6. sl. (1980, innsk. Bj.Bj.) sagð-
ist Johnson, sem hefur umsjón
með rannsóknum CDI, minnast
þess, að þegar The Defense Moni-
tor var gefinn út í febrúar 1975
hafi hann persónulega ekki talið
heimildir nægilega áreiðanlegar
og viljað kanna málið frekar. Gene
La Rocque, fyrrv. aðmíráll og for-
stöðumaður stofnunarinnar, hefði
hins vegar tekið ákvörðun um út-
gáfu.“
Þá skýrir Gunnar Gunnarsson
frá samtali við þá Gene La Rocque
og Bertram K. Gorwitz, fyrrum
hershöfðingja og aðstoðarfor-
stjóra CDI, í skrifstofum stofnun-
arinnar sem fram fór 20. júní
1980. Segir Gunnar, að þessir tveir
forstöðumenn CDI hafi gengið
lengra en í yfirlýsingu CDI sem
birtist í Morgunbíaðinu 31. maí og
beinlínis haldið því fram að á ís-
landi væru kjarnorkuvopn. Þá
segir: „Er La Rocque var spurður
heimilda fyrir niðurstöðu „The
Defense Monitor", febrúar 1975,
svaraði hann því til, að Center for