Morgunblaðið - 31.03.1983, Page 27

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
•■•■■■■■SSSSS8«5”SSSS
ILpiipi;
S Pii !B
Dökku Detirnir á kortinu sýna helstu dvalarstaði rostunga, en kortið er tekið
úr bókinni „Handbook of Marine Mammals".
gegn hvalveiðum okkar Islend-
inga. Á meðan Valli svamlaði í þar
til gerðri sundlaug í dýragarði á
austurströndinni eftir að hafa
verið „fiskaður" upp úr sjónum,
tóku náttúruverndarmennirnir þá
ákvörðun að hann ætti hvergi
heima nema við Grænlands-
strendur. Á meðan brezku stór-
blöðin kepptu sín á milli um að fá
að borga hluta af „heimflutningi"
Valla gegn einkarétti á ferðasög-
unni, hugsuðu forráðamenn Flug-
leiða í London og forsætisráð-
herra, Gunnar Thoroddsen, sem af
tilviljun var staddur í London á
sama tíma, sitt. Auk þess að fá
útrás fyrir mannkærleika hlytu
náttúruverndarmenn heimsins að
líta hvalveiðiþjóðina norður í höf-
um í nýju ljósi ef þeir biðu Valla
flugferð upp á skerið.
Boðið var þegið og Valli var
heiðursgestur í sömu flugvél og
forsætisráðherra og frú hans heim
til íslands. Flugleiðir borguðu
helming kostnaðar, ríkisstjórnin
hinn. Valla fylgdu þrír verndarar,
einn dýralæknir og einn fulltrúi
frá hvoru náttúruverndunarsam-
takanna. Þeir fullvissuðu aðila
um, að í Keflavík biði bátur sem
flytja myndi Valla áfram að
Grænlandsströndum. Dönsk
stjórnvöld höfðu gefið leyfi til að
honum yrði skellt þar í sjóinn og
ekkert átti að verða í veginum
fyrir viðkomunni á íslandi, því
sjálfur forsætisráðherrann var
gestgjafi. Þá voru og með í förinni
þrír brezkir blaðamenn. Valli
sjálfur hafði minnst um allt
bramboltið að segja. Mæðulegt
andvarp, í mesta lagi fnæs, var
það eina sem hann hafði til mál-
anna að leggja, þegar forsætis-
ráðherrahjónin og samfarþegar
heilsuðu upp á hann á leiðinni, þar
sem hann flatmagaði í sérsmíðuð-
um kassa sínum í farang-
ursgeymslu vélarinnar.
Eins og í öllum alvöruævin-
týrum fór ekki allt eins og
áætlað var. Þegar til Kefla-
víkur kom reyndist enginn bátur
bíða Valla og leit út fyrir um tíma
að hann yrði „stop-over“ um ófyr-
irséðan tíma á vellinum. Honum
var þá boðin gisting í Sædýra-
safninu við Hafnarfjörð en nátt-
úruverndarmennirnir og dýra-
læknirinn brezki þvertóku fyrir
það að Valli þægi slíkt boð.
Kannski er það tilviljun, en undir-
ritaðri er kunnugt um, að annar
náttúruverndarmannanna í
verndarahópi Valla, Mark Carw-
ardine, fulltrúi World Wildlife
Fund, var staddur hérlendis ný-
verið aðeins nokkrum dögum áður
en þessi sömu náttúruverndar-
samtök skáru upp herör gegn Sæ-
dýrasafninu við Hafnarfjörð.
Bátseigandi nokkur bauð vernd-
urunum þjónustu sína eftir að
Valli varð strandaglópur, en þá
kom í ljós að farareyrir var af
skornum skammti og mátti helst
skilja að Valli ætti að komast
áfram norður „á puttanum".
Bresku blaðamennirnir borguðu
það sem borga þurfti, svo sem mat
og gistingu verndaranna yfir helg-
ina.
Valli sat sem sagt fastur í kass-
anum sínum á Keflavíkurflugvelli
síðdegis þennan laugardag sem
hann kom frá London og upphófst
nú langvinn og oft á tíðum spaugi-
leg barátta fyrir áframhaldandi
flutningi Valla norður á bóginn.
Baráttan var að mestu háð í gegn-
um símtæki afgreiðslu Flugleiða á
Keflavíkurflugvelli og varð ekki
hjá því komist að dást að þolin-
mæði og langlundargeði starfs-
fólksins á staðnum. Varnarliðsm-
enn tóku Valla samstundis í gist-
ingu í einu af flugskýlum sínum og
lögðu á ráðin um flutning á hon-
um flugleiðis. Þegar til kom fékkst
ekki tilskilið leyfi á æðri stöðum
fyrir vestan haf, en þá hafði verið
haft samband við dönsk stjórn-
völd á ný til að afla leyfis til að
setja Valla á landið sjálft Græn-
land í stað þess að skella honum
útbyrðis, eins og upphafleg áætlun
gerði ráð fyrir.
Verndararnir og brezku blaða-
mennirnir voru í stöðugu sam-
bandi við Bretland. Brezk stjórn-
völd höfðu samband við bandarísk
stjórnvöld. Forsætisráðherra og
nánustu samstarfsmenn hans
fengu varla stundlegan frið fyrir
símhringingum alla helgina og hið
sama var að segja um utanríkis-
þjónustumenn. Æðstu yfirmenn
NATO og bandaríska sjóhersins
fengu þetta einstæða verkefni til
umfjöllunar og að sögn frétta-
fulltrúa varnarliðsins var saga
Valla kominn upp allan valdastig-
ann, þó sluppu íbúar Hvíta húss-
ins fyrir horn.
Valli sat áfram hið fastasta,
strandaglópur á flugvellinum, en
virtist taka þessu með heimspeki-
legri ró. Hið sama varð ekki sagt
um verndara hans, því þegar leið á
sunnudaginn sendu þeir frá sér í
heimspressuna ófagra spádóma
um lífslíkur Valla, ef fram héldi
sem horfði.
Þar sem vera Valla á íslandi
byggðist á gestrisni íslenzkra
stjórnvalda var um fátt annað að
ræða en að koma honum brott hið
fyrsta. Málalok urðu því þau, að
flaggskip íslenzku Landhelgis-
gæzlunnar, Týr, var fengið það
hlutverk af forsætisráðherra í lok
helgarinnar að koma Valla að
ströndum Grænlands. Þess má
geta að í öllu umstanginu hafði
m.a. verið haft samband við
Grænlending einn til að leita ráða
og aðstoðar, ef til þess kæmi að
Valli yrði settur á land í Græn-
landi. Vakti saga Valla óstöðvandi
hlátur Grænlendingsins. Hann
sagði því ekkert til fyrirstöðu að
aðstoða Valla, en eitt væri víst:
Grænlendingar myndu 'nota fyrsta
tækifæri til að skjóta hann, því
rostungur sem sæist einn á ferli á
þessum árstíma væri annað hvort
veikur eða að dauða kominn. Þá
sagði hann einnig, að lífslíkur
Valla væru varla meiri ef hann
yrði settur inní miðja rostunga-
hjörð, ef einhver slík fyndist, því
kynbræður hans myndu áreiðan-
lega verða snöggir til að losa sig
við fyrirbæri, sem slíkt umstang
hefði verið í kringum. Rostungar
eru friðaðir að undanskildu því að
eskimóar mega veiða hann tak-
markað til eigin nota, en rost-
ungskjöt er einvörðungu notað til
hundaeldis.
Heimflutningi Valla lauk
þegar honum var sleppt af
áhöfn flaggskipsins úr
kassa sínum á ísjaka við strönd
Grænlands eftir um sólarhrings
tíma frá Keflavík, nánar tiltekið
um tíu sjómílum norður af veður-
athugunarstöðinni Aqutiteq, eða
um 228 sjómílum norðvestur af
Bjargtöngum. Valli teygði úr
stirðum hreifum í nokkrar mínút-
ur en demdi sér síðan í sjóinn og
synti áleiðis til lands. Á móti hon-
um tók útselur, að því er varð-
skipsmenn töldu, en verndararnir
úrskurðuðu skepnuna rostung, en
engar vígtennur sáust á henni sem
eru aðaleinkenni rostunga, auk
skeggsins.
Um afdrif hans vitnaðist á þeim
tíma fátt, en í janúarmánuði sl.,
nánar tiltekið 11. janúar, rifjaðist
upp saga Valla víðförla, þegar
rostungs varð vart í Rifshöfn á
Snæfellsnesi. Var þar kominn
rostungur sem allt benti til að
væri enginn annar en Valli. Ald-
urinn var sá hinn sami sem Valli
átti að vera á. Hann hafði af eðli-
legum ástæðum bætt á sig 2—3
hundruð kílóum, en aðra vígtönn-
ina vantaði, eins og í Valla og
Rifshafnarrostungurinn virtist
áður hafa komist í návígi við
mannskepnur, án þess að telja sig
þurfa að óttast neitt af þeirra
hálfu. Þegar útilokunaraðferðinni
hafði verið beitt, t.a.m. með kyn-
ferði, var því slegið föstu, að
þarna væri Valli kominn á ný og
ýmsar getgátur á lofti um ástæð-
una.
Frestur okkar til að mótmæla
hvalveiðibanni Alþjóðahvalveiði-
ráðsins var að renna út og leiddu
menn líkur að því að Valli væri
kominn til að leggja frændum sín-
um, hvölunum, lið, jafnvel okkur,
sem hann þekkti af allt öðru
„skutli“ en náttúruverndarmenn.
Þá var Friðjón Þórðarson í próf-
kjörsbaráttu í kjördæminu og
kannski vildi Valli launa forsæt-
isráðherra greiðann forðum með