Morgunblaðið - 31.03.1983, Blaðsíða 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
AWACS-vélarnar komu hingað til lands í september 1978. Nú stendur fyrir dyrum ad 18 slíkar vélar verði
starfræktar í Vestur-Evrópu sem NATO-vélar, merktar eins og sú á efri myndinni.
Á neðri myndinni sést AWACS-vél taka eldsneyti á lofti en slíkur búnaður eykur mjög getu vélanna til eftirlits
og stjórnunar. Varnarliðið á Keflavíkurflugvelli fékk „tankvél" í þjónustu sína í nóvember 1981.
AW ACS-flugvélarnar
„Kl. 13.30 laugardaginn 23.
september sl. jókst varnarmáttur
varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli
verulega, en þá lenti þar sú fyrri af
tveimur Boeing E-3A Sentry, fljúg-
andi ratsjárstöðvum". Sú síðari
lenti svo miðvikudaginn 27. sept-
ember.
Þegar þessi liðsauki er kominn
til sögunnar er viðvörunarkerfi
varnarstöðvarinnar í Keflavík orð-
ið eitt hið fullkomnasta í heimi.“
Með þessum orðum hófst grein
sem birtist hér í Morgunblaðinu
fimmtudaginn 28. september
1978 eftir Baldur Sveinsson,
áhugamann um flugsögu og
flugmál, sem af mestri þekkingu
hefur ritað um starfsemi flug-
flota Bandaríkjamanna á Is-
landi. f þessari grein sem birtist
daginn eftir að síðari vélin kom
hingað til lands, lýsir Baldur
þeim flugvélum, sem síðan eru
þekktastar undir heitinu
AWACS-vélarnar og urðu mjög
dularfullar í augum herstöðva-
andstæðinga á íslandi rúmu ári
eftir að þær komu hingað, eða í
desember 1979. Fulltrúar her-
stöðvaandstæðinga, eða réttara
sagt Alþýðubandalagsins, sátu í
ríkisstjórn íslands, þegar
AWACS-vélarnar komu hingað í
september 1978, sömu mennimir
og enn sitja í ríkisstjórn fyrir
flokkinn. Þeir voru að vísu utan
stjórnar i desember 1979 þegar
herstöðvaandstæðingum og
Ólafi R. Grímssyni þóttu
AWACS-vélarnar hættulegastar
öryggi íslensku þjóðarinnar.
Þessar flugvélar eru búnar
mjög fullkominni ratsjá sem er
þannig úr garði gerð, að með
henni er auðvelt að greina hluti
á hreyfingu lágt yfir landi. Úr
vélunum má því fylgjast með
flugvélum sem nálgast ísland og
til þess voru þær einmitt sendar
hingað. í þeim er mjög fullkom-
inn tölvubúnaður sem gerir
mönnum kleift að fylgjast með
mörgum flugvélum í einu. Þá eru
AWACS-vélarnar í raun fljúg-
andi fjarskiptastöðvar og úr
þeim er unnt að stjórna ferðum
annarra flugvéla. AWACS-vél-
arnar eru óvopnaðar.
Það er jafn fráleitt hjá her-
stöðvaandstæðingum að halda
því fram, að einhver leynd hafi
hvílt yfir komu AWACS-vélanna
hingað til lands eins og að
endurtaka í sífellu að tilvist vél-
anna hér á landi auki árásar-
hættu á ísland. Kjarnorku-
sprengju yrði aldrei kastað til að
granda tveimur flugvélum eins
og þær séu óhreyfanlegt skot-
mark sem ávallt sé unnt að hafa
í sigti. Á hinn bóginn staðfestir
koma vélanna hingað, með fullu
samþykki íslenskra stjórnvalda,
þær vaxandi áhyggjur sem menn
hafa af ferðum sovéskra her-
flugvéla í nágrenni við ísland.
En ferðir sovéskra vígdreka á
láði, legi eða í lofti er ekki
áhyggjuefni herstöðvaandstæð-
inga á íslandi eins og dæmin
sanna.
Evrópuríkin í Atlantshafs-
bandalaginu utan Bretlands
hafa fest kaup á 18 AWACS-
vélum til eftirlits á austurlanda-
mærum sínum. Bretar nota
Nimrod-þotur í sama tilgangi.
Defense Information hefði með
156 ríki í heiminum að gera og
hefði ekki tíma til að fara ofan í
mál, sem væri orðið fimm ára
gamalt.“(!)
Ég get staðfest, að þessi frásögn
af samtalinu við þá Gorwitz og La
Rocque sé rétt, því að ég heyrði
hið sama eftir að hafa kvatt leigu-
bílstjórann sem kallaði La Rocque
„Admiral Jingle-Bells“. Ekki segi
ég, að samtalið við aðmírálinn
hafi haft þau áhrif á mig, að ég
teldi hann vera með „lausa
skrúfu", hins vegar sýndist honum
svo sem sama um það, hvort á ís-
landi væru kjarnorkuvopn eða
ekki. Hann hafði hugann mest við
það, að með þessu máli væri ef til
vill unnt að fá Bandaríkjastjórn
til að breyta þeirri stefnu að játa
hvorki né neita tilvist kjarnorku-
vopna. Hitt var augljóst, að báðir
viðmælendur okkar gerðu sér
grein fyrir hernaðarlegu mikil-
vægi íslands og voru næsta undr-
andi yfir því að hér væru hópar
sem teldu skynsamlegt að gera
landið varnarlaust.
í greinargerð öryggismála-
nefndar er það haft eftir Frank
Barnaby, forstöðumanni SIPRI á
þessum tíma, og Milton Leiten-
berg, sérfræðingi stofnunarinnar,
að auðvelt væri að komast að raun
um hvort kjarnorkuvopn væru
staðsett á íslandi með því að
kanna hvernig öryggisgæslu
vopna er háttað hér á landi. Af
þessu tilefni hóf Þjóðviljinn að
birta myndir af girðingum um-
hverfis geymslur á Keflavíkur-
flugvelli, en þær sannfærðu engan
um að þar gætu verið geymd
kjarnorkuvopn, þvert á móti.
Viðbrögð Ólafs R. Grímssonar,
sem sæti á í öryggismálanefnd, við
birtingu greinargerðar nefndar-
innar komu ekki á óvart. Hann
lýsti því yfir í Þjóðviljanum, að í
greinargerðinni kæmi fram „að
tveir fyrrverandi bandarískir
hershöfðingjar fullyrða að hér séu
geymd kjarnorkuvopn. Hér er um
að ræða Bertram K. Gorwitz og
Gene La Rocque sem báðir þekkja
vel til rekstrar bandaríska hern-
aðarkerfisins," er haft eftir ólafi
á forsíðu Þjóðviljans 12. ágúst
1980 og einnig þetta: „Öryggis-
málanefndin hefur aflað upplýs-
inga um það hvernig öryggisgæslu
kjarnorkuvopna sé háttað erlend-
is, og er sú lýsing óhugnanlega lík
þeirri öryggisgæslu sem nú fer
fram á Pattersonflugvelli í Kefla-
vík.“
Af þessu tilefni birtum við
Matthías Á. Mathiesen, sem sitj-
um í öryggismálanefnd fyrir hönd
Sjálfstæðisflokksins, yfirlýsingu
þar sem við mótmælum ummæl-
um Ólafs sem útúrsnúningi. Yfir-
lýsingunni lauk með þessum orð-
um: „Eigi að leiða öryggismála-
nefnd inn á braut útúrsnún-
inganna, teljum við heppilegast að
nefndin verði strax lögð niður.“
Þjóðviljinn sagði þessa yfirlýsingu
„skuggalega" og kröfu okkar til
Ólafs um málefnalega afstöðu
„ólýðræðislega". Síðan hefur ekki
frekar verið á þetta mál minnst.
Yfirlýsingar utan-
ríkisráduneytanna
Gene La Rocque sagði í samtali
við Morgunblaðið sem birtist 24.
maí 1980, „að ekki væri ávallt
unnt að taka munnlegar yfirlýs-
ingar bandaríska utanríkisráðu-
neytisins trúanlegar ...“ Ólafur R.
Grímsson krafðist þá skriflegra
svara frá bandaríska utanríkis-
ráðuneytinu. í útvarpsviðtali 3.
júní sagðist ólafur Jóhannesson
utanríkisráðherra fara fram á
skrifleg svör. Ráðherrann hitti svo
hinn bandaríska starfsbróður
sinn, Edmund Muskie, á NATO-
ráðherrafundi í Ankara í Tyrk-
landi síðar í júní og ræddu þeir
um kjarnorkumálin, auk þess lýsti
Ólafur Jóhannesson því yfir á
fundinum, að „það er og hefur
ætíð verið eitt af grundvallarat-
riðum íslenskrar varnarmála-
stefnu að engin kjarnorkuvopn
skuli vera í landinu".
Hinn 11. ágúst 1980 boðaði Ólaf-
ur Jóhannesson blaðamenn til
fundar við sig og voru þar lagðar
fram skriflegar yfirlýsingar frá
sendiherra Bandaríkjanna og
utanríkisráðherra fslands um
kjarnorkumálið. I upphafi yfirlýs-
ingar ólafs Jóhannessonar segir:
„Yfirlýsing sendiherra Bandaríkj-
anna, sem hann gefur fyrir hönd
ríkisstjórnar sinnar, vísar til
tveggja skuldbindinga, sem leiða
til þess að bandarísk kjarnavopn
verða ekki flutt til íslands nema
fyrir liggi samkomulag fslands og
Bandaríkjanna þar að lútandi, og
áréttar að þetta sé í samræmi við
stefnu Bandaríkjanna." Þær tvær
skuldbindingar, sem Bandaríkja-
stjóm vísaði til, voru samþykkt
leiðtogafundar Atlantshafsbanda-
lagsins frá desember 1957 og 3.
grein varnarsamnings íslands og
Bandaríkjanna frá 5. maí 1951. Og
á blaðamannafundinum sagði Ól-
afur Jóhannesson: „Yfirlýsingin
að yfirlýsingin veki fleiri spurn-
ingar en hún svarar."
Geir Hallgrímsson, formaður
utanríkismálanefndar alþingis,
sagði í samtali við Morgunblaðið:
„Ég tel, að yfirlýsingar fimm ut-
anríkisráðherra íslands séu full-
nægjandi trygging fyrir því, að
hér á landi séu ekki kjarnorku-
vopn. Mín skoðun er sú, að með
framkomnum yfirlýsingum nú sé
þetta mál ekki lengur á dagskrá
utanríkismálanefndar, enda eru
tekin af öll tvímæli, og núverandi
utanríkisráðherra telur sig hafa
fengið fullnægjandi gögn í hendur
til staðfestingar á því, að hér séu
engin kjarnorkuvopn og nú sé eng-
in ástæða til tortryggni. Hitt verð-
ur ólafur Ragnar Grímsson að
gera upp við sig og félaga sína,
hvort þeir tortryggja utanríkis-
ráðherra og vilji ekki styðja ríkis-
stjórnina lengur vegna þess. í því
Tekin af öll tvímæli
- en tortryggir Alþýðubandalaffið utanríkisráðherra?
____ ..... .._fi_..i.nrlkUráAhrm trlur slg ha þe“ f,n‘ »1* ryki I »ugu l**!1;" •Ik.'V.a'h.O. framkvu-
ÉG TEL. aA yflrlý*lM»>
utaarlklaráAhrrra Inlanús aéu
lullnHlandl tryillw ÖJ"
þvl. flð kér Á landl ekkl
kiarnorkuvopn. sagAI Gelr
llallKrlmNNon. lormaAur
utanrtklNmálanrlndar Alþlnr
|m þrcar MorgunblaAIA Hnéri
ir of kan. ! «rr I tllrlnl .1
lundl nrlndarlnnar I gmrmorg
un. þar nrm utanrikÍNráAhrrra
lauAI fram Nkýralur o« yflrlýa-
utanriklaráAhrrra telur n<k ha
fa frnKlö fullnmKÍandi KöKn 1
hrndur til HtaAfmtfnKar á þvi.
aA bér aéu rkkl kjarnorkuvopn
ok ná aé rnifln /
tortryKKni. Hitt vrrAur Olafur
Ragnar C.rlmHHon aA grra upp
vlA nIk ok félaKt
þrlr tortryKKÍa utanrlkÍNráfk
hrrrann ac vlljl rkhi NtyAJa
rlklNNtiórnlna Irngur vrtna
þrw. I þvl rfni rr rkki viA
NtlórnarandNtAAuna aA NakáNt
Grir HallKrimaaon bmtti þvi
viA, aA rmón trywng vmn
frngin fyrir þvi. aA AlþyAu-
bandalaffiA léti aí viAlritni ainm
til aA skapa ffrunsrmdir i þrsHo
—. Flokkurinn ffrrði það til
þrsa nns að slá ryki i auffu
hrrstððvaandaUFðinffa off trlja
þrim tru um. að hann slmði sír
vrl viö að framfylffja strfnumið
inu um brottfðr hrrsins Þrss
vcffna rmki flokkurinn þrtta mál
áfram án tillita til ataðrrynda.
hann ástundaði aðrins pölitiskt
sjónarspil Forsrndurnar vmri.
að finna i rinni ffrrin rftir
erlrndan mann frá 1975 or hrfði
ekkrrt haldbmrt komið fram um
hcimildir hans
Grir Hallffrimaaon var spurð
ur að því. hvort fyrirhuffuð
fluffstAðvarbyffffinff á Keflavík
urfluffvrlli hrfði komið til um
rvAu í utanrikismálanrfnd
Hann saffði. að á fundinum hefði
hann hvatt til þrss. að strfnt
yrði að þvi að hrfja framkvmmd-
ir atrax á mesta ári off yrði við
það miðað við ffrrð fjárláffa off
lánsfjárájrllunar fyrir n»*‘» »r
Taldi Grir hmttu á þvi. að málið
kynni að taka mjðff óhrppilrga
strfnu. rf rkki vrði trkið af
skarið srm fyrst Ekkrrt hrfði
komið fram. srm m»1’i á moli
þrinari framkvæmd. enda hefðu
þrjár rikiastjórnir nu unmð að
Grir Hallffrimsson laldi ein-
sýnt. að skynsamlrfft v»n að
ráðast i smiði nýrra rldsnrylis-
irrvma fvrir varnarliðið i Hrlffu-
rsrmi við þsrr tillOffur
ifyrir
Frétt Morgunblaðsins um viðbrögð Geirs Hallgrímssonar, formanns utanrík-
ismálanefndar Alþingis, við yfírlýsingu bandaríska utanríkisráðuneytisins
11. ágúst 1980, og öðrum gögnum sem utanríkismálanefnd aflaði.
WÐVIUINN
Þrtftjudagur 12. áffúat HM- 181. tbl 4S. árff
Skýnla Órygnismálanefhdarinnar
Á íslandi eru
kiarnorkuvopn
**-fiillyrda tveir handarkkir hershöfðingjar *■
I skyrslu Oryggis
múlanefndar sem lögfí
var íram á fundi utan-
rikismálanefndar I
morgun kemur m.a
fram aft tveir fyrrver-
andi bandarisktr hers
hofftingjar fullyrfta af-
drðttarlaust, aft hdr sdu
geymd kjarnorkuvopn
Hér er um aft rvfta þa
Bertram K Gorwitz og
Gene LaRocque sem
báftir þekkja vel til
reksturs bandariska
hernafta r kerf isins "
sagfti Olafur Ragnar
Grimsson er þjöftvtljinn
rcddi vift hann I g*r, en
auk yfil lysingar sendi-
herra Bandarikjanna
sem getift er annars
staftari blafttnu, þá voru
á fundi utanrikismála-
nefndar i gærmorgun
logft fram svör vift 15
fyrirspurnum ólafs og
áfturgremd gretnargerft
frá Oryggtsmálanefnd-
.A undcniornum W írum hclur

Vláiá Bb pil hvcrmg hMtah I
10, b,,rr, MYUuinlu ucn (ram uUnrflnaréáhcrra tclji •# allt
har acm altkt puri. .# hah umpyhh,
kjarnortuvoyn cru fcymd lalcndmga ■»*#' Olafur Ragnar ,
| Orygffiamálanclndin hriur afl aálokum *m
UtanríkisráAherra um kjarnorkuvopnayfirlýsingu Rundarikjastfiiman
Engin kjarnorkuvopn
Bandarísk kjamorkuvopn verða ekki
ftutt hingað án samþykkis íslendinga
.Þessi yfiriýsing staft- Bandarfltyanna á ráfý
festir ótvlrætt aft kjarn- herrafundt I Ankara I
orkuvopn verfta ekki júni aft bandarisk
flutt hingafi án sam- stjórnvöld gæfu opin
þykkis islenskra stjóm- bera yfirlýsmgu um þaft
valda", sagfti Olafur aft her yrftu ekki geymd
Jóhannesson utanrlkis- kjamorkuvopn án sam
ráftherra á fundi meft þykkis Islendinga
frettamönnum I gær er Kkkicr.mm.oa.ti uti
hann kynnti yfiriysingu I.# þcaa. yi.riyau.* uk, ,t«
frá sendiherra Banda 1---->'*<-. sm.cu ,
rikjanna um þetta efni |u. i
lltanrlkisráftherra sagfti ,
aft hann heffti persónu ...________
^lr.ccábK-rro od.hcrra B.od.rftjaoo. I
utanríkisráftherra
Olafur Ragnar (irímsson um yfiriýsingu sendiherra Bandarikjanm:
„Loðin og ófullkomin”
/ yfir/ýsinfíunni cr ckki minnst á þuu kjamorkuvopn
scm cru unJir stjóm Randarikjamanna cinna
Eg tel vifth fjarri aft Þjóftviljinn ræddi vift
yfirlysing sendiherra hann i gær. en Olalur
Handarikjanna efta onn- sa-ti i utanrikismala
ur gugn sem logft voru nefnd og þaft var fyrir
fram á lundi utanrikis- frumkvæfti hans sem
málanefndar AJþingis i ymis goRn varftand
morgun taki af skarift kjamorkuvopn herlend
um þaft hvort her seu is hala nú verift logft
geymd kjarnorkuvopn Iram i neindinm
efta ekki". sagfti Olafur vt.riyv.o. vcod.hcrr.o. ,,
Kagnar Grimsson er mjuff iuhm ag aiuiik.>m,n v.nhi
ift 'ólu-H«K..rc.i,„cmur -ff • ' *'
hcnn. cru l> r»l ug Ircm.l 1 cm.- 1
d ..inhi um cl»iuhu Hcndcrlkjc
I - nicnn* I 1» r.lc lcffi vchjc'1 (" •' í"11. C
h.nrki jcic nC ocilc iilviv. kjcrn |ur‘'
lr 'irku.upnc nokkurv vlrilar ng I I' #1
n uhru lcg. vc«jc pc>' •# v.Hoc l'1!#1

hCr kon.l c* >crc >uhHI kfcro
crkuvc.n .Imckcndi. I riu|.clcm
vrm vuhvrl.cr rr c kCr cm lco.r.
Forsíða Þjóðviljans 12. ágúst 1980. Höfuðáhersla er á það lögð að gera sem
minnst úr öllu því sem staðfestir að hér á landi séu ekki kjarnorkuvopn.
Olafur R. Grímsson gengur fram fyrir skjöldu bæði til að snúa út úr
greinargerð öryggjsmálanefndar og draga í efa yfirlýsingar sem
utanríkisráðuneyti íslands og Bandaríkjanna gáfu.
útilokar algjörlega staðsetningu
kjarnorkuvopna hér á landi.“
Viðbrögð Ólafs R. Grímssonar
komu enn ekki á óvart. Hann sagði
á forsíðu Þjóðviljans 12. ágúst:
„Ég tel víðs fjarri að yfirlýsing
sendiherra Bandaríkjanna eða
önnur gögn sem lögð voru fram á
fundi utanríkismálanefndar al-
þingis í morgun (11. ágúst, innsk.
Bj.Bj.) taki af skarið um það hvort
hér séu geymd kjarnorkuvopn eða
ekki. Yfirlýsing sendiherrans er
mjög loðin og óljós... Ég tel því
efni er ekki við stjórnarandstöð-
una að sakast."
Síðast þegar fréttist, sat ríkis-
stjórnin ennþá og víst er að al-
þýðubandalagsmenn hafa ekki
gert þetta mál eða umsvif varnar-
liðsins að öðru leyti að fráfarar-
atriði og munu ekki gera.
Rannsókn Eiðs
Guðnasonar
Eftir 11. ágúst 1980 var þetta