Morgunblaðið - 31.03.1983, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
Með vatnaliljunum
hans
MONETS
eftir Elínu Pálmadóttur
Það gerist nú æ tíðara að íslendingar í sumarleyfi í Evrópulöndum taki sér bílaleigu-
bíl og aki um sveitir. Enda fólk orðið mun ferðavanara en áður var. Margir, sem
þurfa að sækja ráðstefnur og fundi eða reka erindi á skrifstofutímum, þurfa stundum
að bíða af sér helgi. Og þá getur verið gott að komast út úr stórborginni og út í sveit
til hressingar. Þótt enginn sé í vandræðum með að eyða helgi eða nokkrum dögum í
heimsborginni París, þá ætla ég hér að stinga að þeim sem þar kunna að vera staddir
með ónýttan góðviðrisdag, að yndislegt er að aka niður með Signu og skoða skugg-
sælu tjarnirnar með vatnaliljunum og gróðurinn í garðinum í Giverny, sem maður
þekkir svo vel af hinum stórkostlegu málverkum Monets. En nú eru 100 ár frá því
Monet settist að í Giverny og málaði þar út ævina í görðunum. Til að halda upp á
þann menningarviðburð er nú á páskum að opna í Marais-menningarsafninu í París
sýning á 85 málverkum, sem Monet málaði í Giverny, safnað úr einkasöfnum og
opinberum söfnum úr öllum heiminum. Sýning sem eflaust verður aldrei endurtekin.
Og jafnframt verður sérstaklega lagt í garðana hans tvo, Normandí-garðinn og
Tjarnargarðinn, til sýningar í sumar og opnað 1. aprfl.
Málverk af Claude Monet,
sem vinur hans Auguste
Renoir málaði af honum 1875.
Sólríkan laugardag seint í
arpíl í fyrra gafst undir-
ritaðri tækifæri til að
aka til Giverny, sem var
gripið. Ekið laust fyrir
hádegi af stað í norðvestur út úr
Parísarborg og fylgt Signu, sem
liggur þarna í ótal bugðum, stund-
um nálægt ánni stundum fjær. Til
hádegisverðar var valið eitt af
þessum dæmigerðu frönsku veit-
ingahúsum, alveg á árbakkanum í
Roche sur Guyonne. Bærinn ber
nafn af hvítum kalkklettum, sem
þarna eru á löngum kafla. En inn í
mjúkan kalksteininn höfðu menn
á nýsteinöld grafið sér hýbýli eða
hella, sem fundist hafa. Síðar hafa
menn svo byggt við hjá sér og enn
má sums staðar sjá, ef að er gáð,
hvernig hús ganga inn í hvíta
klettana eða standa út úr þeim. í
litla bænum Roche sur Guyonne
er gamall kastali. Neðri hlutinn
grafinn inn í klettana og fram úr
hlíðinni skagar stór seinni tíma
höll. Þetta er allsérkennilegt.
Þarna í bænum er lítill gisti-
staður, á árbakkanum og í því eitt
af þessum frönsku hljóðlátu veit-
ingahúsum, með gömlum þungum
frönskum sveitahúsgögnum og vel
vandað til matargerðar. Á slíkum
stað verður að gefa sér góðan tíma
og njóta matar og veiga. Ekki ætla
ég að reyna að segja til vegar,
enda fylgt sveitavegum og þarf að
lesa sig fram á korti. En bærinn
stendur við einn af þessum stóru
hlykkjum á Signu í norð-austur-
átt. Og með því að fylgja nokkurn
veginn ánni áfram er komið að
Vernon, sem stendur við ána og þá
er ekki iangt að Giverny, heimili
listmálarans fræga, Claude Mon-
ets, með vinnustofum hans og
garðinum, sem opið er á daginn.
Staðurinn hafði verið farinn að
láta mikið, á sjá, þegar einhver
félagskapur bandarískra kvenna
hóf fjársöfnun. Og nú er öllu vel
við haldið, enda eru gestir farnir
að streyma að til að sjá garð
meistarans, þar sem hann málaði
sínar frægu myndir og þekkja af
þeim tré hér, brú þar og ýmsan
gróður.
Gaf impression-
ismanum nafn
arna í Giverny vann
Claude Monet frá 1883
og þar til hann lést, 86
ára gamall, árið 1926.
Claude Monet var einn
af frumkvöðlum impressionism-
ans í málaralist. Og sá þessara
málara sem kannski var mest ein-
kennandi fyrir þann stíl. í verkum
hans voru einkennin, sem klufu
málverk þeirra mest frá hefð-
bundnum Salona-myndum þess
tíma, kannski lengst útfærð.
Claude Monet var fæddur í Par-
ís, heildsalasonur, og fluttist með
fjölskyldu sinni til Le Havre 1845.
Allt frá bernsku hafði hann laðast
að því að teikna, enda var hann
ekki nema 15 ára gamall þegar
hann seldi karakter-teikningar
sínar í ritfangaverzluninni á
staðnum fyrir 20 franka. Og þar
var Eugene Boudin, ísbrjótur
impressionistanna, einmitt að
reyna að koma sínum myndum á
framfæri og tók Monet — tregan
þó — í læri. Seinna sagði hann
þakklátur: „Boudin, tók með ein-
stakri umhyggju að sér menntun
mína. Augu mín opnuðust loks og
ég tók raunverulega að skilja nátt-
úruna." Upp frá því fór hann að
leitast við að ná andrúminu, sem
baðaði landslagið á ákveðinni
stundu og grípa brigðul áhrif ljóss
og lofts, sem var alla tíð svo hríf-
andi í myndum hans og gerði þær
svo heillandi. Og það er eimnitt
svo skemmtilegt að ganga þarna
um garða og gróður og sjá raun-
verulegu fyrirmyndina að mörg-
um frægustu málverkum meistar-
ans, sem maður stendur gapandi
af aðdáun frammi fyrir í söfnum.
En áður en hann málaði þær í
Giverny átti hann eftir að skólast
mikið. Hann fór til Parísar og
stundaði nám í málaralist í
Svissneska myndlistarskólanum.
Kynntist heimslistinni. Komst f
kynni við Camille Pissarro, Jon-
kind, Renoir, Sisley og Cézanne.
Á þessum tíma sá hann myndir
Manets og varð heillaður, fékk að
Claude Monet settist aö í
Giverny 1883. Hér er eina
myndin sem tekin var af hon-
um í garðinum sínum, þar
sem hann haföi ræktað af
mikilli alúð meira en 40 teg-
undir af blómum og plöntum,
til aö hafa alltaf blómstrandi
fyrirmyndir frá því snemma
vors og langt fram á haust.
fara með honum til að mála utan-
dyra í Argenteuil. Foreldrarnir
skildu ekki þennan son, sem
hvorki vildi vinna né stunda al-
varlegt nám, og stöðvuðu greiðslur
til hans. Allt kom fyrir ekki. Mon-
et settist 1864 að í Chailly, nálægt
Fontainbleu-skógi, og þar fann
hann endanlega sína köllun sem
landslagsmálari. Sýndi í fyrsta
skipti myndir sínar í Salon í Paris.
Á þessum erfiðu árum reyndi
hann jafnframt eitt sinn að fyrir-
fara sér, vitanlega með því að
henda sér í vatnið. En vinátta
hans og Renoirs, og samvinnan í
Bougival varð honum til mikillar
hjalpar. Þetta var um 1867, sem
var afdrifaríkur tími tæknilega
fyrir þróun impressionismans.
Með því að grandskoða áhrif birtu
á vatn breytti Monet smám saman
stíl sínum, og náði þessari léttu
snertingu og frjalsræði í litasam-
setningunni, sem gerði honum
fært að koma því, sem hann upp-
lifði á því augnabliki, fersku á lér-
eftið.
Stríðið milli Frakka og Þjóð-
verja árið 1870 truflaði lífshlaup
hans og hann flúði til London, þar
sem kynnin við ensku málarana
Constable og Turner urðu bæði
honum og Pissarro hvatning til að
halda áfram sínum djörfu tilraun-
um með landslagsmálverkið. Eftir
heimkomuna settist hann aftur að
í Argenteuil, þar sem hann og
Renoir settu upp málaragrindur
sinar hlið við hlið við Signu og
máluðu sömu fyrirmyndirnar. Nú
gat draumurinn um að ganga
fram hjá þessum hefðbundnu sýn-
ingarsölum og drífa upp eigin sýn-
ingu orðið að veruleika, er ljós-
myndarinn Nadar opnaði hina
frægu sýningu með Monet, Boud-
in, Cézanne, Degas, Morison, Piss-
arro, Remoir, Sisley o.fl. árið 1874.
Þetta var sú fyrsta af átta sýning-
um, fram að 1886, sem festu im-
pressionismann í sessi. Nafnið á
hreyfingunni kom einmitt frá einu
„Aö róa á ánni“ heitir þessi
mynd, sem Monet málaöi af
stúlkum í báti á Signu þarna
fyrir framan, til aö ná „birt-
unni og endurspegluninni á
vatninu“.
af málverkum Monets, mynd sem
hann nefndi Impression, svo við
sólaruppkomu og nú er á Mar-
mettan-safninu.
Þrátt fyrir mikla andstöðu, sem
mætti honum og félögum hans,
hélt Monet þrjóskulega áfram að
mála hverja myndina af annarri.
Hann hafði kvænst fyrirsætu
sinni, Camille. Þegar annar sonur
þeirra fæddist varð hann að senda
út neyðarkall til Manets, sem var
svo rausnarlegur við hann að hann
gat sett sig niður í Vetheuil ná-
lægt Signu, þar sem var ódýrara
að lifa. Og 1883 flutti hann svo til
Giverny þarna í nágrenninu.
Þarna var hann í essinu sínu og
framleiddi myndaröð um við-
fangsefnið heystakkur. Á árunum
1892 og 1893 málaði hann hvorki