Morgunblaðið - 15.06.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. JÚNl 1983
41
REKSTRARGJðUD ÖNNUR
SKIPA GJÖLD
Önnur
útgjðkl
VWhNd.
vifigerSlrog
rekstrarvönjr
Lestun. losun.
hafnarytótö og
gtmakostnaður
SklpaMge
Atskrtftir skipa
Ýmia útggötd
Sðtu-og
Laurta-
koetnaður
PJArmagne-
kostnaður
umfram-
tekjur
ekki vextirnir sem eru aðalbölvald-
urinn, heldur verðbólgan, sem hef-
ur knúið upp vexti og gert það að
verkum að vonlaust er að nokkur
geti sparað, nema hann fái ávöxt-
un í samræmi við verðbólg-
una ..." (Auðkennt af HH.)
Hér er um að ræða mikla hugs-
anavillu hjá bankastjóranum og
er það mjög undarlegt því enginn
frýr honum vits.
Vextirnir eru afleiðing af verð-
bólgunni, ekki orsök hennar, segir
dr. Jóhannes, „vextir hafa alltaf
hækkað á eftir verðbólgu", sagði
hann.
Ég segi og spyr: Ef þessari rök-
færslu hans varðandi vextina er
beitt í sambandi við launin, hver
verður þá niðurstaðan?
Launin hækka líka eftir á í sam-
ræmi við hækkanir á vörum og
þjónustu á undanförnum þrem
mánuðum.
Ég spyr aftur: Eru launahækk-
anirnar þá ekki verðbólguhvetj-
andi?
Hið rétta er auðvitað að bæði
launahækkanir og vaxtahækkanir
auka verðbólguna.
En svo er það annað sem er
mjög alvarlegt. Launahækkanir
fara eftir því sem kjarasamningar
segja til um, nema þegar stjórn-
vö!d grípa í taumana. Að þessum
kjarasamningum standa miklir
hópar manna beggja vegna borðs-
ins. Oftast er mikið tekist á milli
aðila en að lokum er gert sam-
komulag. Þessu er öðru vísi farið
þegar ákvarðanir eru teknar um
vaxtahækkanir. Þær tekur fá-
mennur hópur manna sem allir
hafa sömu einsýnu skoðun á því
hvernig stjórna á peningamálum
þjóðarinnar.
5.
Á undanförnum áratugum hef-
ur Alþingi gengið frá margri laga-
smíð vegna verðbólgunnar og
kennir þar margra grasa. Ein eru
þau lögin sem hafa orðið mörgum
manninum dýrkeypt, raunar allri
þjóðinni. Hér á ég við svokölluð
Ólafslög, en höfundar þeirra laga
voru þeir tveir menn, sem með
réttu mega teljast guðfeður núver-
andi ríkisstjórnar Steingríms
Hermannssonar, þeir dr. Jóhannes
Nordal og Jón Sigurðsson frá
Þjóðhagsstofnun.
Með lögum þessum var stefnt að
verðtryggingu sparifjár og láns-
fjár. Með sanni má segja að þessi
stefna hafi verið og sé bæði eðlileg
og réttlát. Allt veltur á því hvern-
ig unnið er að framkvæmdinni og
það var háð vilja stjórnar Seðla-
bankans því í 36. grein laganna
segir: „ ... Seðlabanki íslands skal
hafa umsjón með framkvæmd
ákvæða þessa kafla ..."
Öllum þeim, sem gert höfðu sér
grein fyrir eðli verðbólgunnar,
fyrir samspilinu á milli hinna
ýmsu efnahagslegu þátta, var
strax ljóst að fyrir hendi var að-
eins eitt ráð sem dygði til að verð-
tryggja bæði sparifé og lánsfé.
Þetta eina ráð var að lækka
sjálfa verðbólguna, því hún var höf-
uðorsök þess að misræmi var á
milli þeirra vaxta sem giltu á pen-
ingamarkaðinum og þeirra vaxta
sem hefðu í raun átt að vera —
miðað við verðbólgustigið.
Margur kann að spyrja þegar
hér er komið lestri: Hefur það ein-
mitt ekki verið aðalverkefni
stjórnvalda um langt árabil að
lækka verbólguna?
Þessu svara ég á einfaldan hátt
og segi: Allar aðgerðir þessara
stjórnvalda á liðnum árum til þess
að draga úr verðbólgu hafa verið
kák eitt, ekkert annað.
Aðgerðirnar hafa verið kák eitt
vegna þess að aldrei var hróflað við
öðrum þáttum efnahagslífsins en
laununum einum saman. Og það var
sannarlega gert æði oft. I þessu
sambandi vil ég enn fara þess á
leit við Morgunblaðið að það góð-
fúslega endurprenti ágæta mynd
frá 14. apríl sl. Á mynd þessari
sjást vel fjórtán skerðingar á
verðbótavísitölu sem urðu á tíma-
bilinu 1. desember 1978 til 1. marz
1983. Ekki þarf að minna á allar
þær samsvarandi skerðingar sem
urðu vegna aðgerða stjórnvalda
fyrir 1. des. 1978.
Eins og áður segir annaðist
Seðlabankinn framkvæmdina á
þeim hluta Ólafslaga, sem fjallaði
um peningamál.
Stjórnendur bankans gripu
margsinnis til hækkana á vöxtum
til þess að ná því marki að verð-
trygging yrði að veruleika. óneit-
anlega minnir þetta á leik kisunn-
ar sem reynir að bíta í skottið á
sjálfri sér. Vextir frá 1979 hafa
allt að því tvöfaldast, en þrátt
fyrir þessar hækkanir hefur sparn-
aður ekki aukist og svokallaðir
raunvextir eru sem næst jafn nei-
kvæðir og þeir voru í upphafi tíma-
bilsins.
Ekki létu stjórnendur bankans
sér nægja að hækka vexti. Þeir
fundu upp nýja vísitölu, sem að
tveim þriðju hlutum var byggð á
framfærsluvísitölu og einum
þriðja á byggingarvísitölu. Þessi
vísitala var lánskjaravísitalan.
Því nær öll lán sem nú eru veitt
eru lánskjaralán. Með öðrum orð-
um: Einhver erfiðustu lán sem
fyrirfinnast á þessu landi — og er
þá mikið sagt.
Lánin hækka nefnilega alltaf
meira en launin, sbr. töfluna hér á
eftir. í fyrri dálkinum er vísitala
almennra launa, þ.e. launa verka-
manna, iðnaðarmanna, verzlun-
armanna, skrifstofufólks og
opinberra starfsmanna, síðari
dálkurinn er þróun lánskjaravísi-
tölunnar:
1. júní 1979 100,0 100
1. júlí 1979 101,6 103
1. jan. 1980 125,6 135
1. júlí 1980 149,6 167
1. jan. 1981 194,1 206
1. júlí 1981 222,6 251
1. jan. 1982 276,9 304
1. júlí 1982 340,9 373
1. jan. 1983 415,6 488
1. júní 1983 518,9 656
Af þessu sést að bilið á milli
launanna annarsvegar og láns-
kjaravísitölunnar hinsvegar
breikkar í sífellu.
Hugsum örlítið til nánustu
framtíðar, að ekki sé litið lengra
fram á veg.
Nú nýverið var mjög veruleg
gengislækkun og nær því daglega
dynja yfir miklar verðhækkanir á
margvíslegum vörum og þjónustu,
landbúnaðarvörum, brauðum,
smörlíki, bensíni. Og enn munu
aðrar verðhækkanir fylgja í kjöl-
farið.
Af þessu leiðir að sjálfsögðu
stórfelld hækkun á framfærslu-
vísitölunni og einnig á bygg-
ingarvísitölunni og þá um leið
lánskjaravísitölunni.
Á sama tíma eru launahækkan-
ir skertar stórlega, 8% hækkun 1.
júní og 4% 1. október nk.
Bilið á milli launanna og láns-
kjaravísitölunnar breikkar enn og
meira en nokkru sinni áður.
Ég segi eins og er: Þessi þróun
máia er hrein endileysa og lokin
hljóta að verða hrun ámóta og
þegar spilaborg fellur saman.
6.
Að lokum vil ég segja þetta:
Það er augljóst mál, að Seðla-
bankastjórnin hefur smátt og
smátt tekið sér meira vald en lög
segja til um. Nú er svo komið að
að stjórn bankans taki ríkisstjórn-
ina á kné sér og segi henni fyrir
verkum, sbr. það sem dr. Jóhannes
Nordal sagði á síðasta aðalfundi
bankans, að draga ætti úr ríkis-
afskiptum.
í annan stað má það ljóst vera
að stjórn bankans hefur farist illa
úr hendi að stjórna peningamál-
um þjóðarinnar.
Af þessu leiðir að ein megin-
forsenda þess að núverandi ríkis-
stjórn takist að draga úr verð-
bólgu er að hún — ríkisstjórnin —
taki fram fyrir hendurnar á stjórn
bankans og láti fara fram gagngera
endurskoðun á vaxtastefnu hans.
Haukur Helgason
Haukur Helgason, hagíræðingur,
rar aðstoðarmaður Lúðvíks Jós-
epssonar, ráðherra, 1971—74, og
raramaður í bankaráði Seðlabank■
ans 1972—80.
$ SAMBANDIÐ BYGGINGAVÖRUR
SUÐURLANDSBRAUT 32 - SIMI 82033
ALLT TiL
Glerísetnin&a
og þéttinga
V/ð byggjum
á reynslunni