Morgunblaðið - 15.06.1983, Page 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. JÚNÍ 1983
BETL
eftir dr. Benjamín
H.J. Eiríksson
í flestum ef ekki öllum vestræn-
um löndum er betl bannað með
lögum eða reglugerðum, einnig
hér á landi, það bezt ég veit. Þetta
hindrar Jón frá Pálmholti ekki í
því að vilja fara leið betlisins til
aukningar leiguhúsnæðis. Auknar
hömlur á útleigu hafa síður en svo
bætt ástandið hér frekar en ann-
arsstaðar. Jón vill leysa málið með
því að fá upphæð, sem er rúmur
miiljarður króna — eitt þúsund
milljónir — á núgildandi verðlagi
„að láni“ til 30—60 ára með 'k%
vöxtum. í blaðagrein sinni um
þetta efni fyrir mánaðamótin
minnist hann hvergi á verðtrygg-
ingu. En þótt við gerum ráð fyrir
henni eða — eins og ég vil gera ráð
fyrir — stöðvun verðbólgunnar, þá
er hér um að ræða skilmála, sem
ekki er hægt að kalla annað en
gjafaskilmála. Það er beðið um
meginhluta upphæðarinnar sem
gjöf, því að öðruvísi en sem gjöf er
fjármagn með þessum skilmálum
hvergi fáanlegt. Með tilliti til
þeirra, sem í hlut eiga, líkamlega
fuilfrískt fólk, unga fólkið eins og
það kemur fyrir, , þá kalla ég
þetta betl. Þar með er ekki sagt,
að ekki megi ýmislegt gera, sem
greiði fyrir auknu framboði hús-
næðis. Og hvað leiguhúsnæði
áhrærir sérstaklega, þá hefir
vandinn þar vaxið í takt við lög og
reglugerðir, sem yfirvöldin hafa
sent frá sér ogleggja kvaðir á eig-
endur húsnæðisins.
í voru frjálsa þjóðfélagi eru sí-
fellt á ferðinni safnanir og sam-
skot, í þeim tilgangi að styrkja
framgang margvíslegra góðra
málefna: líknarmála, menning-
armála, trúmála. Þarna er á ferð-
inni fjölbreytileg samvinna og
samhjálp borgaranna. Undan-
tekningarlítið er þetta lofsvert
framtak, þeim til sóma, sem að því
standa, ekkert betl og enginn
hneykslast. Allir eiga að geta
fundið til skyldunnar og rækt
hana eftir aðstæðum. Enginn þarf
að skammast sín. Allir eru á ein-
hvern hátt Guðs volaðir. í dag þér,
á morgun mér.
Atkvæðin
Það er samt óhjákvæmilegt að
taka stórmálin með í myndina.
Dagana fyrir kosningarnar út-
býtti fráfarandi ríkisstjórn hluta
af upphæð, sem er á annað hundr-
að milljónir króna, sem láglauna-
bætur. Þetta skeði í nýliðnum
mánuði, svo að allir ráðherrarnir
vissu, að ríkiskassinn var tómur.
Frá áramótum hefir hlaðist upp
skuld ríkissjóðs hjá Seðlabankan-
um sem nemur nokkur hundruð-
um milljóna króna. í rauninni var
því verið að útbýta peningum af
seðlapressunni. Svavar Gestsson
félagsmála- og heilbrigðisráð-
herra taiaði mikið um þetta fram-
tak. Hann vildi láta þakka sér.
Hann viidi ekki að atkvæðin sem
verið var að kaupa, færu á rangan
lista. Það vantaði vél til hjarta-
þræðingar á spítala í borginni,
sögðu blöðin, svo að sjúklingarnir
verða að bíða, þótt önnur aðstaða
til aðgerðanna sé til staðar. Og
þeir sem þurfa aðgerð á mjöðm-
um, verða að bíða í tvö ár eftir
nýjum augnaköllum. Spítalana
vantar brýnt margt fleira. En
þarna eru fá atkvæði, til þess að
gera. Á liðnu hausti kvartaði
stjórn Háskólans hástöfum.
Hinir lærdu
En það er fleira en skrif Jóns,
sem vekja óhug hjá þeim sem
fylgjast með áróðri Alþýðubanda-
lagsins í seinni tíð. Það er eins og
sérþjálfaðir menn séu að verki,
sérþjálfaðir í lýðskrúmi og lýðs-
stjórn. Það er eins og þar sé ein-
hver kominn, sem vinnur með
öfugum klónum. Sú hugmynd að
styðja við bakið á Hjörleifi með
því að stofna til samskota rétt
fyrir kosningarnar til handa Alu-
suisse, í svívirðingarskyni, er
áreiðaniega frá einhverjum sér-
fræðingi Alþýðubandalagsins í
stjórnmálafræðum runnin. Og sú
hugmynd, að reyna að rækta hér
upp stétt ævinlangra leigjenda, er
örugglega frá sama heila runnin.
Tilgangurinn með boðskapnum er
augljósiega sá, að koma sér upp
vænum og öruggum hópi leigj-
endaöreiga, sem atkvæðahjörð
handa Alþýðubandaiaginu, fólki,
sem fengið hafi húsnæði sitt með
gjafaskilmálum og það fóiki, sem
hefur öll ytri skilyrði til að heyja
sína lífsbaráttu á sama hátt og
samborgararnir, sjálfbjarga
manneskjur. Eftir því sem hinn
málefnalegi grundvöllur Alþýðu-
bandalagsins hefur brostið verr,
hin andlega og pólitíska nekt for-
ingjanna orðið ljósari, eftir því
hafa tæknibrellur lýðskrumsins
orðið meira og meira áberandi, og
siðgæðisgrundvöllur áróðursins
rotnari: atkvæðakaup fyrir prent-
aða seðla, ungu fólki boðað hug-
arfar betlisins, útlendingahatur,
riftun samninga, efnahagsstefna í
pólskum stíl.
Fyrirhöfn og
sjálfsafneitun
Þarfir líkamans láta ekki að sér
hæða: matur nokkrum sinnum á
dag, klæði og húsnæði, hjá flestum
er þetta hið brýnasta. Fæðan seð-
ur hinn hungraða, klæðin skýla
hinum hrakta, húsið hinum vega-
lausa. Togstreitan um vindinn
byrjar fyrst þegar öfundin hefur
komið metingnum af stað. Þessum
þörfum verður að fullnægja. Án
margvíslegrar fyrirhafnar og
áreynslu verður það ekki gert, allt
frá því að maðurinn var rekinn úr
Paradís. Jón frá Pálmholti lízt
ekkert á það að þurfa að sveitast.
Hann vill að þörfinni fyrir hús-
næði verði fullnægt að mestu með
gjöfum. Þær verða þá að koma frá
samborgurunum. En hver á að
gefa þeim? Enginn. Þeir eiga að
leggja fram áreynsluna og fyrir-
höfnina, já og sjálfsafneitunina.
Öreigaleigjandans er svo makræð-
ið.
Einu sinni setti ríkisstjórn hér
upp nefnd í erfiðleikum eftir-
stríðsáranna, nefnd til þess að
gera tillögur í húsnæðismálunum.
Hún gerði mig að formanni. Þetta
var fyrir daga hinna miklu sjóða.
Frá starfi þeirrar nefndar minnist
ég nú aðeins tveggja atriða: upp-
hafs húsnæðismálastofnunar
ríkisins og banns við byggingu
kjallaraíbúða, þó kann það bann
að vera af eldri toga. Já, kæru
valdstjórnarmenn. Það er bannað
að byggja kjallaraíbúðir!
Vandamálin eru fleiri en eitt,
fyrst og fremst skortur á lánsfé.
Áf ásettu ráði sagði ég ekki fjár-
magn, vegna þess að þjóðin hefur
vel ráð á að byggja yfir sig. Þetta
mun koma einkar skýrt í ljós, þeg-
ar verðbólgan hefur gufað upp. Þá
kemur stundum til léleg sveitar-
stjórn. En hún á að sjá um nægi-
legt framboð á lóðum. Og loks —
en ekki hvað minnst — er svo dýr
uppmælingaraðall, þ.e. óeðlilega
hár byggingarkostnaður. En hann
hefur farið lækkandi vegna vax-
andi tækni af ýmsu tagi.
Unga fólkið hefur glímt við
þessi vandamál og flest sigrað,
það sýna hinar gífurlegu bygg-
ingaframkvæmdir, sem staðið
hafa með litlum hléum allt frá því
Dr. Benjamín Eiríksson
„Þegar verðbólgan hef-
ur verið stöðvuð, tel ég
ekki ósennilegt að áætla
megi að hægt væri að
lána 50% byggingar-
kostnað sem lán út á 1.
veðrétt, lánstími 30 ár,
vextir 6—8%, lægri tal-
an þegar jafnvægið er
orðið fastara í sessi,
menn farnir að venjast
heilbrigðu ástandi.“
að tókst að höggva fjárfestingar-
höftin af þjóðinni, böndin sem
héldu aftur af lífsorku hennar.
Fyrsta skrefið var ekki stærra en
það, að menn máttu byggja yfir
sjálfa sig 80 m2. 1 Reykjavík reis
Smáíbúðahverfið. Enginn sem sá
þar fólkið taka til hendinni fyrsta
daginn mun gleyma þeirri sjón.
Það var eins og stórfljót hefði
skyndilega rutt sig. Það kom bert í
ljós, að trú okkar var rétt: unga
fólkið skorti hvorki vilja né getu.
Enginn falsspámaður kom og
sagði: þetta er of erfitt. Verið ekki
að þessu striti. Betlið! Heilu hverf-
in risu í Reykjavík. Á fáum árum
fékk hún á sig stórborgarsvip.
Kópavogur byggðist að stórum
hluta, Garðabærinn að öllu leyti.
Og um allt land risu vegleg íbúð-
arhverfi og atvinnuhúsnæði sem
lengi hafði verið beðið eftir. Úrtöl-
ur og falsrök kommaforingjanna
hafa reynst forarpollur, sem þorn-
að hefur fyrir þeirri hækkandi sól,
sem er sannleikur reynslunnar.
Hvernig hefur svo verið staðið
að málum, við þessa ríkjandi
„martröð afturhaldsins"?
Þjóðin hefur búið — og býr enn
— við velmegun. Æskufólkinu
hafa staðið opnir miklir möguleik-
ar til þess að vinna sér inn fé.
Mikið af þessu aflafé hefur farið í
ótímabæran forgengilegan munað.
En svo, þegar komið hefur að
heimilisstofnun, þá hafa viðhorfin
breytzt. Skemmtanafíknu og
eyðslusömu unglingarnir fara allt
í einu að sjá nauðsyn og kosti eig-
in heimilis, sem yrði að byggjast á
eigin húsnæði. Unglingarnir
breytast í ungt fólk með ábyrgð.
Hjónaefnin búa hjá foreldrum eða
ættingjum við lítinn tilkostnað.
Allt í einu taka aurarnir nýja
stefnu. Þeir fara í verðtryggða
eign af einhverju tagi — bankabók
eða bíl. Þetta fer svo í lóð og
grunn. Þegar spart er á haldið
sýnir það sig, að tekjurnar í þessu
landi eru svo miklar, að áður en
varir eru komnar háar fjárhæðir.
Svo koma lán úr ýmsum áttum:
lífeyrissjóðum, peningastofnunum
og víðar. Oft hjálpa ættingjar og
vinir. Áður en varir er komið eigið
húsnæði, eigið heimili, eigin fjöl-
skylda. Þess munu dæmi, að ný-
útskrifaðir kandídatar hafi verið
búnir að koma sér upp íbúð fyrir
eigið aflafé, aðallega sumarvinnu,
og hjálp félaga og ættingja. Þetta
unga fólk er duglegt þegar á á að
herða, engir betlarar. það kvartar
sjálft ekki yfir „ókostum séreign-
arstefnunnai “. Jón tekur að sér að
gera það fyrir það. En hinar risa-
vöxnu byggingarframkvæmdir hér
í Reykjavík bera þessu unga fólki
miklu fegurra vitni en Jón, því að
í þeim á það stóran hlut. Lífs-
reynsla þessa fólks heitir „mar-
tröð afturhaldsins" á máli sænska
sérfræðingsins, sem hér var á ferð
fyrir nokkrpm dögum. I Svíþjóð
eru menn hættir að gera ráð fyrir
því að unga fólkið eigi sér fram-
tak.
Dýrmæt lífsreynsla
í þessari baráttu fyrir því að
eignast eigið húsnæði lærir unga
fólkið þýðingarmikla lexíu,
mannlífinu verðmæta lexíu: gildi
hinna efnislegu verðmæta. Dýrið í
manninum og þarfir þess gera þau
ákaflega þýðingarmikil. Hvaðan
koma verðmætin? Þau koma úr
fyrirhöfn og erfiði, sveita þíns
andlitis, framtaki og sjálfsafneit-
un. Þeir sem taka ótímabærar
skemmtanir og sólarlandaferðir,
tóbak og brennivín, fram yfir eigið
húsnæði og öryggi heimilisins,
þeir eru náttúrulega til. En á þeim
byggir engin þjóð framtíð sína.
Það er enginn vandi að sjá hvert
makræðið er að fara með Svía. Jón
frá Pálmholti er fyrst og fremst
talsmaður þessa fámenna hóps og
atkvæðavélar Alþýðubandalags-
ins.
í Bandaríkjunum hefur verið
reynt að manna fólk og lyfta því
með því að gefa því íbúðir. Eftir
nokkurn tíma sjá menn aðeins
rúðulausar rústirnar, Allt laust,
jafnvel salernisskálarnar, hefur
verið fjárlægt og selt. Þeim sem
fær verðmætið fyrir ekkert, hon-
um er það ekkert. Hann hefur
enga tilfinningu fyrir gildi þess.
Um þetta vitnar oft hegðun ungl-
inga frá efnuðum heimilum. Þetta
er ein af ástæðunum fyrir því að
sameignarsinnar vorrar aldar
hafa rekið sig svo illa á. Það sem
allir eiga, það á enginn, og hlýtur
meðferð samkvæmt því. Á
skömmum tíma hefur mönnum
verið sýnt það svart á hvítu, hvað
það er sem er svo þýðingarmikið
við einkaeignarréttinn, fyrir utan
frelsi og öryggi: Einhver er til,
sem hefur hina réttu tilfinningu
til hlutarins, verðmætisins, eign-
arinnar, hugsar því um hana, lítur
eftir henni, heldur mannvirkinu
og öðrum gögnum í heilbrigðu
ástandi. í kommúnistaríkjunum
er flest í mikilli vanhirðu, nema
helzt það sem valdsmenn verða að
hafa daglega fyrir augunum, og
það kostar þá mikla gæslu, fé og
fyrirhöfn.
Ég hef verið að lesa bók eftir
sovéskan lögfræðing, Konstantin
Simis: The Corrupt Society. Sovét-
ríkin eru altekin spillingu og mút-
um. Þetta á við um þjóðfélagið
jafnt efst sem neðst, segir hann,
með ævilanga reynslu að baki. Al-
þýða manna sem myndi ekki detta
í hug að stela einni rúblu frá
náunganum, stelur af framleiðsl-
unni blygðunarlaust, og á vinnu-
stað flestu lauslegu frá fyrirtækj-
um ríkisins. Ég þóttist snemma
sjá ýmsa missmíð á kommúnism-
anum, en það tók mig tvo til þrjá
áratugi að fallast á þann sannleik,
að hann væri í andstæðu við
mannlegt eðli.
Já, glíma unga fólksins við hús-
næðisvandann kennir því gildi
verðmætanna, fyrirhyggju, ráð-
deild og sparsemi og eflir framtak
þess og sjálfstraust. Flestir skól-
ar, sem koma að gagni, eru strang-
ir, þessi líka. Þetta er þeirra sviti,
vökur og áhyggjur. Góður árangur
er svo hús og heimili, og aukin
virðing fyrir sjálfum sér.
Jón vill taka Svíana til fyrir-
myndar. Á mínum duggarabands-
árum var ég nokkur ár í Svíþjóð.
Þá voru Svíar ríkir og áttu tals-
verðar eignir erlendis og höfðu af
þeim tekjur. Nú eru þeir að sökkva
í skuldir, enda á helvegi. Þeir vilja
líf án fyrirhafnar, líf í hóglífi.
Konurnar eru hættar að ala börn
til viðhalds þjóðinni, hún er því
vel á vegi með að afhenda landið
fólki af öðrum þjóðum. Innan
skammst er hinn sænski kynstofn
horfinn og nýr kynstofn tekinn
við. Þetta er víst ekkert ljótt,
svona út af fyrir sig, en það er án
alls manndóms. Ómennska.
Eitrið
Stefna Alþýðubandalagsins í
húsnæðismálum er óbreytt, þótt
Svavar og Jón séu talsmennirnir í
augnablikinu. Hún er einföld.
Byggingarkostnaður er um 80%
vinnulaun, mest faglærðra verka-
manna, uppmælingaraðalsins
svonefnda. Húsnæðið er dýrt.
Nokkurt fjármagn er til ráðstöf-
unar. Þar sem fólk á erfitt með að
byggja eða kaupa, þá er lausnin
auðveld: gefa það sem er til ráð-
stöfunar. Og hvað um hina mörgu,
sem þá fá ekkert? Nú hefir Jón
svar við því: Útbýtum meira gef-
ins. Höfum húsnæði að 95% gef-
ins, segir Jón, ('/2% vextir. Láns-
tíminn 30—60 ár). Rúsínan í
pylsuendanum hjá Jóni er svo sú
uppástunga hans um húsaleigu-
styrki, til viðbótar öðrum gjöfum.
Hann segir hvergi hvar eigi að
taka féð. En hversvegna ráðfærir
maðurinn sig ekki við fjármála-
fræðinga Þjóðviljans? Þegar
seðlaprentunin eykst vegna verð-
bólgunnar og þverrandi sparifjár-
myndunar, þá vex „eigið fé“ seðla-
prentaranna, Seðlabankans, Uppá
þetta horfa nú ritstjórar Þjóðvilj-
ans eins og naut á nývirki.
„Þetta er hægt, ekki satt,“ segir
Jón, með Kristjaníusvip á málfar-
inu. Einfalt, ekki satt? Aðeins
milljarður. Grein hans hljómar
eins og rugl í drykkjurút. í grein
hans er eitur Alþýðubandalagsins
ómengað.
Hugmynd
Ég ætla að nota þetta tækifæri
til þess að setja fram hugmynd,
sem ég held að gæti haft heilla-
vænleg áhrif á vettvangi húsnæð-
ismálanna, einkum í sambandi við
stöðvun verðbólgunnar sem getur
varla verið langt undan. Þetta er
sú hugmynd, að setja lög sem
kveði svo á, að allir lífeyrissjóðir
og atvinnuleysissjóðir skuli ávaxt-
ast í bönkum og sparisjóðum, þó
hvergi meira en — segjum — 20%
fjár sjóðsins í sama banka, 5% í
sama sparisjóði. Stjórnendur sjóð-
anna hafa ekkert með banka-
starfsemi að gera. Síðan skyldu
peningastofnanirnar láta lán til
húsnæðismálanna sitja í fyrir-
rúmi um aðgang að þessu fá sam-
kvæmt samræmdum reglum um
allt land, t.d. um verðrétt, upphæð
og lánstíma, vexti, mánaðarlegar
greiðslur vaxta og afborgana
o.sv.frv. Án nákvæmrar rannsókn-
ar málsins er erfitt að setja tölur
á blað. Það sem hér fer á eftir
verður því að líta á sem einskonar
skýringarmynd.
þegar verðbólgan hefur verið
stöðvuð, tel ég ekki ósennilegt að
áætla megi að hægt væri að lána
50% byggingarkostnaðar sem lán
út á 1. veðrétt, iánstími 30 ár,
vextir 6—8% lægri talan þegar
jafnvægið er orðið fastara í sessi,
menn farnir að venjast heilbrigðu
ástandi. Vextirnir myndu fara eft-
ir þeim vöxtum sem sjóðirnir
gætu sætt sig við. Þegar frá liði
ættu þeir að geta sætt sig við 4%
eða minna sem langtíma vexti af
áhættulausu fé. Útlánsvextir
myndu þá fara niður fyrir 6%.
Þeir sem eru hrifnir af tillögum
Alþýðubandalagsins í húsnæðis-
málum, ættu endilega að kynna
sér húsnæðismálin í kommúnist-
aríkjunum, fyrst og fremst Sov-
étríkjunum og sögu þeirra mála. í
Sovétríkjunum miðast húsnæðið
við 9 fm á mann.
Dr. Benjamín H. J. Eiríksson er
fyrnerandi bankastjóri Fram-
kræmdabanka íslands og ráðu-
nautur ríkisstjórnar um efnahags-
mál um árabil.