Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1983
21
að niðurstöðu um fjölda kynlífs-
nauta sinna.
„Ég hugsaði með mér, að þeir
væru kannski þúsund, en svo
fannst mér það engan veginn geta
staðist," segir Callen. „En viti
menn, þeir voru fleiri.“
Eftir því, sem upplýsingar um
AIDS urðu meiri, veitti Callen því
eftirtekt, að margir vina hans
hættu að heilsa honum með kossi.
Þegar hann tók franska kartöflu
af diski vinar síns, snerti hinn síð-
arnefndi ekki meira af réttinum.
Fáir urðu til þess að fara með
Callen út og spurðu hann, hvort
smákveisa væri nokkuð einkenni
sjúkdómsins. „Fyrst voru menn
afar elskulegir og spurðu um líðan
mína,“ segir Callen. „En síðan
fóru þeir að biðja mig um að líta
og meta smæstu sár.“
Smávægileg hitavella eða kveisa
nægði til þess að senda hundruð
homma af stað til lækna. Fjöldinn
allur ráðfærði sig við Dr. Kean.
Hann minnist þess, að þeir hafi
spurt, hvað þeir gætu tekið til
bragðs, sér til varnar. „Ég sagði
besta ráðið vera það, að þeir giftu
sig.“ Aðrir ofsahræddir karlmenn
þyrptust á skrifstofu Dr. Dan
Williams á Vestra 57. stræti.
Venjulega var sjúkleikinn ekki
annar en smá kvef eða kannski in-
flúensa, sem varð þessum mönn-
um aðvörun um að halda sig frá
baðhúsunum og þeim stöðum öðr-
um, þar sem greitt er fyrir kynlíf.
„Mér finnst betra að fá sjúkl-
inga, sem haldnir eru hræðslu og
taugaveiklun og eru lifandi fimm
árum seinna, heldur en fá þá, er
stinga höfðinu í sandinn og deyja
svo úr sjúkdómnum," segir Dr.
William. „Það er til meðferð við
hræðslu og taugaveiklun."
En svo fór þeim tilfellum að
fjölga, sem höfðu ekki bara ein-
kenni hræðslu og kvíða. Margir
sjúklinganna sögðust hafa dvalið
oft í baðhúsunum. Aðrir sögðust
lifa rólegu lífi, þar sem fáir kyn-
lifsnautar komu við sögu. óheppni
þeirra var jafnvel unnt að kenna
frekar um, en óheppilegum lífsstíl.
Dr. William sagði þessum AIDS-
sjúklingum, að þeir ættu að borða
skynsamlega, forðast áfengi og
eiturlyf, hætta reykingum og
halda sig frá stöðum, þar sem
margt fólk héldi sig og sjúkl-
ingarnir gætu smitast af ýmsum
smitsjúkdómum. Engin lækning
var við sjálfri óreglunni, er kemst
á ónæmiskerfi líkamans. Það eina
sem Dr. William gat gert, var að
horfa á ónæmiskerfi sjúklinga
sinna leysast smátt og smaft upp í
ekki neitt.
„Fólk biður mig um að gefa sér
pillu, sprauta sig, lækna sig,“ segir
Dr. William. „Fólk telur vera til
einfalda lausn á öllum hlutum. Al-
menningur er afar barnalegur í
þessum efnum."
Eftir greiningu AIDS hjá 24 ára
gömlum karli, var honum ekið frá
húsi foreidra sinna og skilið við
hann á götunni. Öðrum var úthýst
af elskhuga sínum og neyddist til
að lifa í húsasundum á sama tíma
og hann hafði 38 gráðu hita. Þegar
einn sjúklinganna lést, neitaði
fjölskylda hans að taka við líkinu.
Sjúklingur að nafni Arthur Felson
var svo heppinn, að vinur hans yf-
irgaf hann ekki. En svo sá vinur-
inn villandi frétt í sjónvarpinu,
sem sagði, að sjúkdómurinn kynni
að smita á heimilum við hvers-
dagsverk. Ofsahræðsla við sjúk-
dóminn leiddi sennilega til þess,
að vinurinn framdi sjálfsmorð.
„Ég gat einfaldlega ekki talað
um fyrir honum," segir Arthur
Felson.
Á mörgum sjúkrahúsum voru
AIDS-sjúklingar settir í einangr-
un. Hjúkrunarkonur komu inn á
herbergin klæddar búningum og
hönskum. Fjöldi þeirra hafði einn-
ig grisjur fyrir vitum. Á lækna-
miðstöð fyrrverandi hermanna á
Fyrstu breiðgötu þrjóskuðust
margir starfsmannanna við að
baða AIDS-sjúklinga. Öðrum var
hreinlega skipað að skipta um á
rúmum þessara sjúklinga, svo það
yrði gert. Einn sjúklingur á Belle-
vue-sjúkrahúsinu heyrði barið að
dyrum og þegar hann opnaði hurð-
ina, sá hann matarbakka sinn
•iggja fyrir framan hana. Starfs-
maður sjúkrahússins hafði aug-
sýnilega skilið hann þar eftir og
flúið síðan. Læknir einn á öðru
sjúkrahúsi í New York sagði við
AIDS-sjúkling sinn, að hann
mætti fara heim til að deyja.
Sjúklingurinn dó á sjúkrahúsinu,
þar sem engin ráðskona fannst til
að annast hann heima. Þær óttuð-
ust smitun.
Á Lenox Hill-sjúkrahúsinu tók
hjúkrunarkonan Deborah Curran
eftir því, að sumir meinatækna
sjúkrahússins forðuðust að taka
ÁIDS-sjúklingum blóð. „Þeir
tauta þráfaldlega fyrir munni sér,
að þeir geti ekki smitast. Og
margsinnis reyna þeir ekki einu
Fyrirsætan Joe Macdonald á meðan
hann var heilsuhraustur.
sinni að taka sjúklingunum blóð
og læknirinn verður að gera það,“
segir Curran. Sjálf fann Deborah
Curran í fyrsta sinn til hræðslu
við smitun á fimm ára hjúkrun-
arferli sínum, er hún var beðin um
að taka slöngu úr æð ungs AIDS-
sjúklings.
„Ég dró ekki einu sinni andann
fyrr en ég var komin út,“ segir
Curran. „Ég gekk inn. Sjúklingur-
inn starði á mig og fylgdist
gaumgæfilega með hverri einustu
hreyfingu minni. Ég sagðist ætla
að taka slönguna úr æð hans og
hann samþykkti það. Annað sagði
ég ekki. Eg vildi ekki þurfa að
anda að mér.“
Hjúkrunarneminn Claudia
Cozzi var sett á deild á St. Vinc-
ents-sjúkrahúsinu, þar sem voru
hvorki meira né minna en sjö
AIDS-sjúklingar. Á einni vaktinni
stakk annar nemi sig óvart á
stungunál, er hafði verið notuð á
einn AIDS-sjúklinganna. Cozzi
segir næstu andartökin hafa líkst
atriði úr Paradísarmissi Miltons,
slík var skelfingin og lætin. Nem-
inn var sprautaður með gamma-
glóbúlíni og síðan var ekkert ann-
að hægt að gera nema bíða í tvö ár
og kanna þannig hvort stúlkan
hefði smitast af AIDS.
Cozzi muldraði fyrir munni sér,
að enginn úr heilbrigðisstéttinni
hefði enn smitast af AIDS, er hún
snerist um sjúklingana. Oft stóð
hún við rúm þeirra og hlustaði á
tal þeirra. Margir ræddu um fjöl-
skyldur sínar. Aðrir sögðust óska
þess, að þeir hefðu ekki verið
kynvilltir. Sumir neituðu að boröa
og sögðust fremur stytta sér ald-
ur, en þjást frekar. Nokkrir
reyndu að afneita sjúkdómi sín-
um. Þeir fóru framúr, reyktu,
skrifuðu bréf og hringdu í símann
uns þeir voru orðnir of veikburða
til að hreyfa sig.
„Þeir eru vigtaðir daglega og
verða smátt og smátt að engu,“
segir Claudia Cozzi. „Þeir vita all-
ir að hverju stefnir. Það er það
hryllilega. Þeir vita að þeir eiga
ekki afturkvæmt."
Einn daginn sendi Dr. Joyce
Wallace hjá AIDS-stofnuninni
Cozzi með þrjú sýni til Federal
Express flutningaþjónustunnar á
7. Breiðgötu. Þegar afgreiðslu-
maðurinn sá orðið AIDS I nafni
stofnunarinnar, stífnaði hann.
Hann bað Cozzi að tæma pakkann,
er sýnin voru í. Hún tók fram þrjú
lokuð tilraunaglös. „Hann bað
Guð fyrir sér og sagði þetta vera
það, er allir væru að tala Qm. Ég
bað hann vera rólegan. Ég yrði
fyrri til að smitast en hann.“
Cozzi var send til aðalstöðva
fyrirtækisins á 11. Breiðgötu.
Henni var vísað til yfirmanns.
Hún minnist þess, að hann sagði
eitthvað í þá átt, að það væri hún
sem væri með AIDS. „Allir sem
þarna voru hrukku við og litu á
mig, sem væri ég haldin holds-
veiki.“ Yfirmaðurinn hringdi í
símann og talaði við heilsugæslu-
stofnunina í Atlanta (Centers for
Disease Control, eða C.D.C.).
Skömmu síðar sneri hann sér að
Claudiu Cozzi og sagði heilsu-
gæslustofnunina vera að velta
fyrir sér, hvernig skyldi merkja
pakkann. Hvað teldi hún vera
best?
„Hann leyfði mér ekki að snerta
símann," segir Cozzi. „Ég stakk
upp á merkingunni „krabba-
mein“.“
Yfirmaðurinn sagði, er hann
hafði lagt á, að heilsugæslustofn-
unin hefði ákveðið að senda mætti
sýnin, ef pakkinn væri merktur
„krabbameinsvaldur" (carcino-
gen). „Hann sagði þá ætla að setja
þau í betri umbúðir." Jafnvel þótt
Cozzi hefði sett sýnin í fjóra
pakka í viðbót, hefur flutninga-
þjónustan augsýnilega átt í erfið-
leikum með að sannfæra starfs-
menn sína um öryggi flutning-
anna. Tilraunaglösin komust ekki
á áfangastað fyrr en alllöngu síð-
ar.
í Greater New York Blood Pro-
_gram-blóðbankanum var einkenn-
Tim AIDS bætt við spurningalista
væntanlegra blóðgjafa. Þeir sem
svöruðu spurningunum á full-
nægjandi hátt, voru beðnir um að
gefa það til kynna, ef þeir til-
heyrðu einum áhættuhópa AIDS.
Það eyðublað var síðan brotið
þrisvar og heftað og ritaður á það
blóðflokkur. Síðar las meinatækn-
ir eyðublaðið yfir og setti til hliðar
það blóð, er talið var hugsanlega
sýkt og það síðan rannsakað frek-
ar. Þrátt fyrir þessar varúðar-
ráðstafanir og það, að líkur á
smitun af AIDS við blóðgjöf væru
einn á móti rúmlega milljón,
hringdi óttaslegið fólk enn í for-
stjóra stofnunarinnar, Dr. Robert
L. Hirsch .
„Við fáum hringingar frá fólki
af öllum stigurn," segir Dr. Hirsch.
„Og við verðum að svara því ein-
hverju. Við reynum það, en það er
bara svo lítið sem við vitum.“
Hjá sjúkrabílaþjónustu New
York (Emergency Medical Serv-
ice) tóku yfirmenn að setja saman
minnislista fyrir starfsfólk
sjúkrabílanna, þar sem það var
hvatt til að hreinsa gaumgæfilega
þann búnað, er notaður væri við
flutning sjúklinga, er hugsanlega
væru haldnir AIDS. Það kom
einnig til greina, að borgin keypti
sérstakar grímur (S-tubes), er
vernda mundu þá, er þyrftu að
reyna blástursaðferðina á sjúkl-
ingum. Einn starfsmanna þjón-
ustunnar, Eileen Sullivan, las
bækling um AIDS og hóf að nota
hanska, er hún þurfti að hlú að
sjúklingi, sem blæddi. Ef Eileen
fór í sjúkrakall, þar sem sjúkling-
urinn var að öllum líkindum
hommi eða eiturlyfjaneytandi,
henti hún öllum ódýrari búnaði að
loknum sjúkraflutningi. Annað lét
hún liggja það sem eftir var dags í
vínanda.
„Við erum afskaplega hrædd,”
segir Sullivan.
I 6. Umdæmi New York-lögregl-
unnar fylltist ung lögreglukona
hræðslu, er hún var að aðstoða
homma, sem hafði fengið höfuð-
högg. Hún tók um höfuð mannsins
og reyndi að hægja á blæðingum
með pappírsþurrkum. „I /yrstu fór
um mig fiðringur,“ segiriögreglu-
þjónninn. „Blóðið hafði sama
rauða litinn og blóð hvers annars.
En ég hugsaði með mér, að það
gæti verið, að maðurinn væri
haldinn sjúkdómnum. En svo
hugsaði ég enn fremur, að ég gæti
ekki horft á, meðan manninum
blæddi út fyrir framan mig. Þetta
var eins og maður væri að fást við
sjúkling með holdsveiki eða
eitthvað í þá áttina. Svona kemur
maður ekki fram við fólk, en
óttinn var fyrir hendi. Og auðvitað
kom að því, að ég þvoði mér ræki-
lega með sótthreinsandi.“
Annað útkall lögregluþjónsins
var vegna búðarþjófnaðar. Hún
handtók mann, er hafði stolið ein-
hverju smálegu úr forngripaversl-
un í Greenwich Village. Á leið til
lögreglustöðvarinnar, sat lög-
reglukonan í baksæti þjónustu-
bifreiðarinnar með fanganum.
„Hann sagði við mig, að hann væri
haldinn AIDS. Ég svaraði því til,
að mér þætti afar leitt að heyra
það. Mér fyndist þó, að hann gæti
e.t.v. eytt þeim tíma, er hann ætti
ólifaðan, á annan hátt en hann
gerði. Hann svaraði mér á þann
veg, að hann ætti stefnumót um
kvöldið og þyrfti á peningunum að
halda.“ Verslunareigandinn féll
frá ákæru, er hann frétti síðar að
þjófurinn væri haldinn AIDS.
En þótt meinatæknir byrjaði að
nota hanska jg lögregluþjónn
hreinsaði sig með sótthreinsandi,
var enn ekkert í fréttum um lækn-
ingu við AIDS. Fórnalömbin voru
„aðeins" nokkur hundruð hommar,
eiturlyfjaneytendur og Haítíbúar
og bandarísk yfirvöld virtust ekk-
ert áfjáð í að veita miklu fé til
rannsókna á sjúkdómnum. „Við
skulum ekki segja, að ekki hafi
verið til nægilegt fjármagn — við
skulum segja, að það hafi verið
EKKERT," segir Dr. Linda Laub-
enstein við Háskólasjúkrahús
New York-borgar. Eftir því sem
ógnin varð meiri og fjöldi fórnar-
lamba fyllti þúsundið í Bandaríkj-
unum, gerðu heilbrigðisyfirvöld
AIDS að þeim sjúkdómi, er njóta
skyldi forgangs hvað varðaði
rannsóknir og fjárframlög. Heil-
brigðisyfirvöld (National Insti-
tutes for Health) og heilsugæslu-
SJÁ NÆSTII SÍÐU
Frá Blóðbankanum:
Áunnin ónæmisbæklun (AIDS)
Morgunblaðinu barst fyrir
nokkru yflrlýsing frá Blóöbank-
anum varðandi áunna ónœm-
isbœklun, eða AIDS (Acquired
Immunodeficiency Syndrome).
Birtist hún hér í heild.
islenskir blóðgjafar, eins og
blóðgjafar á öðrum Norðurlönd-
um, teljast meöal þeirra, sem
hvaö sjaldnast bera í sér alvar-
lega smitsjúkdóma.
íslenskir blóögjafar hafa full-
nægt þörfum sjúkrahúsa fyrir
blóö og blóöhluta í lækninga-
skyni, þó hefur þurft aö kaupa til
landsins mestan hluta storku-
þáttar VIII, sem notaöur er viö
meöferö blæðara innan og utan
sjúkrahúsa. Þessi storkuþáttur
hefur meö fáum undantekning-
um aö mestu veriö keyptur frá
Finnlandi, sem hefur selt mikiö af
honum til annarra landa.
Heimsmarkaöur er fyrir þenn-
an storkuþátt og hafa mörg fyrir-
tæki nýtt hann og safnaö til
framleiöslunnar blóöplasma úr
fólki af ýmsum uppruna. Oft er
um aö ræöa fólk sem selur blóö
sitt eöa hluta þess, plasmahlut-
ann, til aö afla sér tekna. Þaö er
einmitt þetta fólk, sem nefnt hef-
ur veriö „áhættuhópar“ vegna
þess, aö þeir blóöhlutar, sem
safnaö er úr því og ekki veröa
sótthreinsaöir (sæföir), bera
miklu oftar í sér alvarlega sýkla,
en blóö þeirra sem gefa blóö sitt
til lækninga.
Helstu varnarráðstafanir
gegn áunninni ónæmisbæklun
(AIDS) eru eftirfarandi:
(1) Að velja heilbrigða blóð-
gjafa.
(2) Aö velja eingöngu blóö-
gjafa, sem gefa blóð sitt í lækn-
ingaskyni eins og íslenskir
blóðgjafar gera.
(3) Að taka ekki blóð til
lækninga úr þeim, sem grunaöir
eru um kynvillu eða eiturlyfja-
neyslu.
(4) Að blóöhlutar og blóð-
þættir séu, eftir því sem við
veröur komið, sem mest unnir
úr blóðgjöfum sem eru innlend-
ir og valdir samkv. 1. og 2. lið.
(5) Sérstakrar varúöar skal
gætt í vali á erlendum blóðgjöf-
um. Við þaö val verður aö taka
tillit til þjóðernis og lands
blóðgjafans, auk heilbrigðis-
hátta í heimalandi blóðgjafans.
(6) Blóðhlutar og blóðþættir,
sem fengnir eru utanlands frá,
séu frá þjóðum og aöilum, sem
vitað er, aö framleiöa þessi
lækningaefni með hlutfallslega
fæstum aukakvillum vegna
smitefna eða aukaverkana af
öðrum toga.
(7) Nýta skal sem best
heilsuforsögu og sérstakar
rannsóknir (svo sem vegna
lifrarbólguveiru B og syphilis),
til að fyrirbyggja smitburð frá
blóðgjafa til blóöþega um leið
og aflaö er gagnlegra upplýs-
inga um heilsufar blóðgjafans
og um dvalarstað hans og
ferðalög erlendis.
í Blóöbankanum eru aö jafnaöi
gerö ákveöin próf vegna lifrar-
bólguveiru B og syphilis. Þótt
ekkert eitt sérstakt próf sé til
greiningar á ónæmisbækluninni
(AIDS), er greining fengin meö
ákveöinni samsteypu sjúkdóms-
einkenna og ýmissa rannsókn-
arniöurstaðna. Meðal þeirra
rannsókna eru undirflokkanir á
eitilfrumum (T-hjálpar- og
T-bæli-lymfocytum), auk vefja-
flokkarannsókna.
Þessum rannsóknum var beitt
til aö rannsaka einn kynvilltan
karlmann, sem grunaöur var um
aö vera meö ónæmisbæklun
(AIDS). Niöurstöður þeirra komu
ekki heim viö sjúkdóminn. Þrír
eldri sjúklingar meö Kaposis-
arkmein hafa veriö rannsakaöir
aö undanförnu á þennan hátt.
Þessa dagana stendur yfir rann-
sókn á þeim einstaklingum, sem
mest hafa fengið af storkuþætti
átta (VIII) vegna dreyrasýki.
Landlækni og Læknablaöinu
mun send greinargerö um þessar
rannsóknir.
Blódbankanum, 6. júlí, 1983.
Ólafur Jt'nsson yfirlæknir.