Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JtJLÍ 1983
stofnanir (Federal Centers for
Disease Control) lögðu fram 14.1
milljón bandaríkjadala (tæpar
388.2 milljónir króna) til rann-
sókna á AIDS árið 1983 og munu
líklega leggja fram 16.7 milljónir
dala (tæpar 459.8 milljónir króna)
til starfsins árið 1984.
Dr. Joseph Sonnabend veiru-
fræðingur við AIDS-stofnunina
(AIDS Foundation) hefur lagt
fram þá tilgátu sína, að sjúkdóm-
urinn orsakist af endurtekinni
snertingu við algenga veiru, s.s.
cytomegalo-veiruna (cytomegalo-
virus) eða Epstein-Barr-veiruna
(Epstein-Barr virus). Dr. B.H.
Kean við New York-sjúkrahúsið
telur, að sjúkdómsvaldurinn sé
veira, er hafi stökkbreyst í skæð-
ara form veiru við hraða smitun
frá einum hýsli til annars. Dr.
Sheldon Landesman við Down-
state-læknamiðstöðina sagði
suma vísindamenn vera að velta
því fyrir sér, hvort sjúkdómsvald-
urinn gæti ekki verið veira, er ný-
lega hafi borist frá Miðbaugs-
Afríku eða öðrum afskekktum
hlutum heims. Vísindamenn við
Harvard-háskóla benda á T-frumu
veiru, er valdi hvítblæði, sem lík-
legan sjúkdómsvald AIDS
(human-T-cell-leukemia virus).
Sjúkrahúslæknar hafa reynt að
berjast við sjúkdóminn með lyfja-
meðferð, ígræðslu beinmergs, int-
erferón og síun blóðs (plasma-
pheresis — sennilega átt við síun
um himnu með það smásæjum
götum, að veiran sitji eftir). Ekk-
ert dugði og fjöldi fórnarlamba
eykst stöðugt. Tólf sjúklingar Dr.
Dan Williams létust. Thomas
Lansen taugaskurðlæknir við
W estchester-læknamiðstöðina
skar burt æxli úr heila 29 ára
AIDS-sjúklings. Þetta var þó
skammgóður vermir, því viku síð-
ar fóru að sjást merki annars æxl-
is í heila sjúklingsins. Lansen
læknir fór heim það kvöldið og
óskaði þess, að hann þyrfti aldrei
aftur að skera upp AIDS-sjúkling.
„Þetta fólk er ekki á neinum
batavegi," segir Lansen læknir.
„Maður kemst ekki hjá því að
finna til vonleysis við svona að-
gerðir. En eitthvað verður að
gera.“
Fjórir fangar sýktust af AIDS í
fangelsinu á Rikers-eyju. Þrír lét-
ust í Auburn-fangelsinu og 100
samfangar þeirra fóru í hungur-
verkfall til að krefjast þess, að all-
ir hommar yrðu útilokaðir frá
störfum í eldhúsi fangelsisins. Yf-
irmenn stofnunarinnar létu setja
notkun andlitsgríma í reglur eld-
hússins, en AIDS-sjúklingar voru
settir í einangrun.
Þegar tveir meðlimir í Metró-
pólítan-óperufélaginu (Metropol-
itan Opera company) smituðust af
AIDS, bjó Gene Boucher barítón-
söngvari óperunnar til lista yfir
einkenni sjúkdómsins. Bæklingn-
um var dreift af Félagi amerískra
tónlistarmanna (American Guild
of Musical Artists) og eintak var
hengt upp hjá ballet New York-
borgar (New York City Ballet).
Nokkrar bókaverslanir létu harna
kort vegna sjúkdómsins. Á fram-
hliðinni stóð: „Ertu veikur? Á
meðan þú ert að láta þér batna...“,
og ,á bakhlið stóð: „...gerðu lista
yfir alla þá, sem þú hefur smitað."
Hjá heilbrigðisyfirvöldum í
New York (Bureau of Preventable
Disease) hringdu daglega allt að
50 felmtri slegnir borgarbúar til
að spyrja um AIDS. Einn þeirra
þurfti að sannfæra um, að AIDS
bærisí sennilega ekki með
moskítóflugum. Oðrum var sagt,
að engin ástæða væri til að reka
þjónustustúlku, enda þótt hún
væri frá Haítí. Einn heilbrigðis-
læknanna var spurður af ná-
granna sínum hvort það væri enn
óhætt að fara um Greenwich Vill-
age. Annar nágranni spurði, hvort
hún ætti að hafa áhyggjur af því
að vinna með homma.
Hægt væri að telja upp þúsund-
ir svipaðra frásagna og að framan
eru ritaðar. Dr. James Oleske var
spurður að því í síma, hvort óhætt
væri að bjóða kynvilltum ættingja
i skírnarveislu. Ekkja tónlistar-
mannsins Charles Mingus velti því
fyrir sér, hvort hún ætti að hætta
að fara í sundiaug fjölbýlishúss
síns. „Á mínum barnsárum gekk
enn taugaveiki og mæður bönnuðu
börnum sínum að synda í sund-
laugum," segir Susan Mingus.
Fyrirtæki á Wall Street, er
hafði starfsmann með AIDS,
hringdi í Dr. Joyce Wallace á St.
Vincents-sjúkrahúsinu. „Þeir
sögðu, að starfsmennirnir væru
felmtri slegnir, þar eð einn þeirra
væri með AIDS. Þeir vildu ekki
vinna með honum. Þeir spurðu
mig hvernig þeir ættu að verjast
sjúkdómnum," segir Dr. Wallace.
Og hann svaraði í símann: „Þið
skuluð ekki sofa hjá honum og
ekki nota stungunálina hans.“
Kona ein á Long-eyju trúði vin-
konu sinni fyrir því, að eiginmað-
urinn hennar gengi með AIDS.
Skyndilega vildu nágrannarnir
ekki að börnin þeirra léku sér með
dóttur hjónanna. Vinkonan neyddi
konuna til að taka dótturina úr
skóla. Starfsmenn hreinsunar-
deildar staðarins neituðu að tæma
öskutunnur hjónanna. Konan
greip til þess örþrif^ráðs að leita
hjálpar hjá neyðarheilbrigðis-
þjónustu homma (Gay Men’s
Health Crisis). Þar varð Diego
López félagsráðgjafi henni til
hjálpar. Saga konunnar minnti
hann á viðbrögð fólks í styrjöld.
„Þegar fólk er hrætt, býr það til
hryllilega hluti í huga sér, sem
enginn fótur er fyrir," segir López,
en hann var landgönguliði í
Bandaríkjaher í Víetnamstríðinu.
Á Manhattan-eyju var læknis-
skoðun vegna AIDS, er fram átti
að fara í skóla einum, bönnuð með
skömmum fyrirvara. Skólayfir-
völd voru hrædd um, að salar-
kynni skólans yrðu menguð.
Læknisskoðunin varð að fara fram
í hverfamiðstöð nálægt skólanum.
Kona ein kom með dóttur sína og
spurði, hvort dóttirin gæti verið í
hættu, ef hún sækti sýnagógu með
hommum.
I miðborg New York ræddi Kar-
en Smith um AIDS við vinnufé-
laga sína, en Karen starfar á aug-
lýsingastofu. Talið snerist um ein-
kenni sjúkdómsins og einhver
minntist á það, að einn starfs-
mannanna hefði verið með upp-
hlaup á handlegg. Einhver sagði
starfsmanninn hafa lést mikið að
undanförnu. Þá hafði líka einhver
tekið eftir því, að maðurinn þjáð-
ist af þráföldum hósta. Og svo fór,
að Karen Smith varð ekkert um
það gefið að sitja við skrifborð sitt
nærri manninum.
„Mér varð órótt, ef hann hóstaði
eða ræskti sig,“ segir Karen
Smith. „Og ég hef spurt sjálfa
mig, hverju ég sé eiginlega að
anda að mér.“
Skömmu síðar varð frú Smith
að fara yfir skjöl með starfsmann-
inum. „Eg varð að standa upp við
manninn. Ég sagði við sjálfa mig,
að ég yrði að vera róleg. Jafnvel
þótt hann gengi með sjúkdóminn,
væri ég ekki í hættu. Hins vegar
hvíslaði önnur rödd að mér, að ég
ætti að taka til fótanna. Snúa mér
við og hlaupa. Komast bara strax í
burtu. Ég hélt niðri í mér andan-
um og sagði síðan við sjálfa mig,
að ég gæti ekki verið þekkt fyrir
að láta svona. Svona afstaða
hjálpaði ekkert. Ég yrði stundum
að anda. Og svo fór, að ég sneri
mér stundum við og dró andann
fyrir aftan mig.“
í annað skipti fór Karen út að
borða með vini sínum, sem er
hommi. Þegar komið var að eftir-
réttinum, ákváðu þau að skipta
ostakökusneið. Karen gerði ráð
fyrir því, að þjónustustúlkan
mundi koma með sneiðina á einum
disk. En þjónustustúlkan hafði
skorið sneiðina í tvennt og borið
hana fram á tveimur diskum. „Ég
hafði ekki velt þessu fyrir mér,
þegar við pöntuðum sneiðina. En
meðan ég borðaði, hugsaði ég með
mér, hve heppin ég hefði verið.
Vinur minn kynni jú að hafa
AIDS. En svo hugsaði ég með mér,
að ég hlyti að vera orðin eitthvað
verri að láta svona lagað hvarfla
að mér.“
Það kom að því, að Karen Smith
ræddi um ótta sinn við sálfræðing
AIDS-sjúklingurinn Michael Callen (til hægri) ásamt Richard Dworkin.
Frá Blóðbankasambandi Bandaríkjanna:
Yfirlýsing um áunna ónæmisbæklun og blóðgjafir
Blóðbankasamband Bandaríkj-
anna (American Aasociation of
Blood Banks), Rauði kross
Bandaríkjanna og fleiri samtök
og nefndir þar hafa gefið út yfir-
lýsingu viðvíkjandi hinum alvar-
lega sjúkdómi af óþekktri orsök,
sem nefndur hefur verið áunnin
ónæmisbæklun (AIDS er hin
enska skammstöfun fyrir sjúk-
dóminn).
Yfirlýsing samtakanna er svo-
hljóðandi:
Nýlegar skýrslur gefa til kynna,
aö nýr sjúkdómur af ókunnri orsök
sé fram kominn í Bandaríkjunum
og er hann settur í samband viö
óeölilega starfsemi ónæmiskerfis-
ins, Kaposisarkmein, sýkingar hjá
kynvilltum karlmönnum, innflytj-
endum frá Haítí, eiturlyfjaneytend-
um sem fá eiturlyf i æö og fleiri
einstaklingum. Sjúkdómurinn hef-
ur hlotið nafnið áinnin ónæmis-
bæklun (Acquired Immune Defici-
ency Syndrome, skammstafaö
AIDS).
Tilkynnt hefur veriö um yfir 800
manns, sem hafa fengiö þennan
sjúkdóm [í Bandarikjunum í mars/
apríl 1983] og dauðsfallatíðni hefur
veriö mjög há. Þótt flest sjúk-
dómstilfelli hafi verið greind í New
York, San Fransisco og Los Angel-
es, hafa þau fundist á öörum stöð-
um í Bandaríkjunum. Sjúkdómur-
inn virðist aöallega berast frá
manni til manns og líklega vegna
náinnar snertingar. Taliö hefur ver-
iö mögulegt, aö sjúkdómurinn
bærist meö blóöi, en þaö er
ósannaö enn sem komiö er. Þaö
sem þó þykir styrkja líkur til aö
smit berist á þann hátt eru átta
blæöarar meö áunna ónæmis-
bæklun (AIDS), sem staöfest hefur
verið meö nægilegum rannsóknum
og hefur þessum sjúklingum verið
gefiö þykkni af storkuþætti VIII,
sem unninn er úr mannsblóöi.
Menn tilfæra einnig nýfætt barn,
sem fékk sjúkdóminn eftir aö hafa
fengið 19 einingar af blóöhluta og
var einn þeirra úr blóögjafa, sem
síöar dó af völdum áunninnar
ónæmisbæklunar (AIDS). Auk
þess eru tilgreindir færri en tíu
sem taldir voru með sjúkdóminn,
þótt ekki væri hann fyllilega staö-
festur meö rannsóknum og voru
þessir einstaklingar blóöþegar —
sjúklingar sem gefiö hafði veriö
blóö.
Enginn sýkill hefur veriö ein-
angraöur og engin rannsókn er til,
sem gerir mögulegt aö greina
sjúkdóminn eða mögulega smit-
bera. Sannanir fyrir aö sjúkdómur-
inn berist meö blóögjöf eru ófull-
nægjandi.
Meöal þess, sem veldur
áhyggjum hjá starfsmönnum
blóöbankaþjónustunnar og knýr
þá til aö stinga upp á varnarráö-
um, er, að sjúkdómurinn finnst í
blæðurum, sérstaklega þeim, sem
hafa fengiö þykkni af storkuþætti
VIII og enn fremur, aö samfara
löngum meögöngutíma er sífelld
aukning á nýjum sjúkdómstilfell-
um. Okkur er Ijóst, aö ekki liggja
fyrir fullgildar sannanir fyrir, aö
ónæmisbæklunin (AIDS) flytjlst
meö blóði eöa blóöafuröum. Viö
gerum okkur grein fyrir erfiðleik-
unum á aö semja leiðbeiningar
sem byggöar eru á ófullnægjandi
upplýsingum. Þaö er þörf fyrir
meiri upplýsingar um þennan
sjúkdóm. Heilbrigöisyfirvöld ættu
aö veita fé til aö rannsaka orsakir
hans, hvernig sjúkdómurinn berst í
menn og bæöi hvernig viöeigandi
varnarráðstöfunum sé beitt og
hvernig megi lækna hann.
Starfsmenn blóöbanka-
þjónustunnar eiga aö halda áfram
aö aöstoöa heilbrigöisstofnanir viö
rannsókn á ónæmisbæklun þess-
ari. Þar sem möguleiki er á, aö
áunnin ónæmisbæklun (AIDS) geti
orsakast af blóögjöf, er okkur sá
kostur tiltækur að grípa til ráöa,
sem okkur finnast skynsamleg nú.
Vöntun á sérhæföu prófi beinir
meginviöleitni okkar inn á tvö sviö:
Auka þarf varúö í notkun blóös og
afuröa, sem unnar eru úr blóöi.
Nota verður öll
skynsamleg ráö til aö takmarka
blóösöfnun frá einstaklingum eða
hópum, sem vitaö er aö hafa aukn-
ar líkur á aö vera meö áunna
ónæmisbæklun (AIDS).
Tillögur okkar til varnaðar eru
eftirfarandi:
(1) Blóðbankastarfsmenn ættu
aö heröa enn frekar upplýsinga-
herferð fyrir lækna, svo þeir vegi
ákvöröun sína um aö nota hvern
blóðhluta á móti áhættunni, sem
fylgir blóðgjöfinni, hvort heldur
hún er vel þekkt (eins og lifrar-
bólga, frumurisaveira (cytomeg-
alovirus), eöa mýrakalda) eöa á
rannsóknarstigi (eins og áunnin
ónæmisbæklun, AIDS).
(2) Hafa mætti í huga aö nota
oftar en hingaö til eigin blóö sjúkl-
ings, sem hann á í geymslu, í staö
þess aö gefa blóö frá öörum, sér-
staklega viö skuröaögeröir sem
ákveðnar eru meö góöum fyrir-
vara.
(3) Blóöbankar ættu aö vera
viðbúnir auknum pöntunum á eigin
framleiöslu á storkuþætti VIII
(kuldabotnfalli). Breytt T-eitla-
frumustarfsemi, sem fylgir áunn-
inni, ónæmisbæklun (AIDS), er
sögö sjaldgæfari hjá blæöurum,
sem fá storkuþátt VIII sem kulda-
botnfall, heldur en þeim, er fá
þykkni af storkuþætti VIII (fyrir-
tækjaframleiöslu). Þótt þetta þýði
ekki endilega, aö kuldabotnfalls-
storkuefniö sé áhættulaust, geta
ofangreindar upplýsingar leitt til
meiri eftirspurnar á því.
(4) Könnun á heilsufari blóögjaf-
ans ætti aö fela í sér sérstakar
spurningar, sem beinast aö því aö
finna ónæmisbæklunina eöa
snertingu blóögjafans viö ónæm-
isbæklunarsjúklinga. Sérstaklega
ætti aö spyrja blóögjafa spurn-
inga, sem gæfu svör viö, hvort
hann væri haldinn nætursvita, hita
af óþekktum orsökum, óútskýran-
legu þyngdartapi, eitlastækkun
eöa Kaposisarkmeini. Öll jákvæö
svör, sem styrkja grun, ber aö
meta, áöur en blóögjöf er þegin.
(5) Þeir, sem hafa þaö hlutverk
aö hvetja blóögjafa til aö gefa
blóö, ættu ekki aö beina kröftum
sínum aö hópum manna, sem
gætu haft aukna tíöni af áunninni
ónæmisbæklun (AIDS).
(6) Þaö er mikiö áhyggjuefni,
hvort rétt sé á þessari stundu aö
reyna aö takmarka blóögjafir
sjálfboöaliöa úr hópum, sem hafa
aukna tiöni áunninnar ónæmis-
bæklunar (AIDS). Læknisfræöileg,
siöfræöileg og lögfræöileg atriöi
tengjast spurningunni um hvaö sé
rétt í þessum efnum.
• A) Læknisfræöilegar og vísinda-
legar sannanir, sem fáanlegar eru
núna um, aö ónæmisbæklunin,
berist meö blóöhlutum, eru ófull-
nægjandi. Færri en 10 sjúkdóms-
tilfelli af ónæmisbæklun (AIDS),
sem hafa hugsanlega tengsl viö
blóögjöf, hafa fundist, þrátt fyrir 10
milljón blóögjafir á ári [í Bandaríkj-
unum]. Faraldsfræöilegar rann-
sóknir, sem ná til alls landsins, eru
í gangi [þ.e. talning á öllum
sjúkdómstilfellum f Bandaríkjunum
á mánuöi hverjum]. Komi fram
upplýsingar, sem gefi til kynna, aö
ákveöinn hópur blóögjafa sé
hættulegur m.t.t. ónæmis-
bæklunar, veröa sérstakar leiö-
beiningar sendar blóöbankastarfs-
mönnum án tafar.
• B) Um þessar mundir er tals-
veröur þrýstingur á blóöbanka-
starfsmenn að skera niöur blóö-
gjafir hjá kynvilltum körlum. Beinar
og óbeinar spurningar viövfkjandi
kynhegöun eru óviðeigandi. Slík
hnýsni í einkalífiö er aöeins rétt-
lætanleg, ef afdráttarlaus ávinn-
ingur er augljós. Staöreyndin er
sú, aö ástæöa er til aö halda, aö
hvernig sem á málum er haldiö í
þessum efnum, þá sé árangur nán-
ast enginn viö aö útiloka blóö-
gjafa, sem hugsanlega gætu veriö
meö ónæmisbæklunina (AIDS).
(7) Þótt ekki sé til neitt sérhæft
próf, til aö bera kennsl á ónæm-
isbæklunina (AIDS), eru til kenni-
leiti rannsókna og læknisskoöun-
ar, sem eru fyrir hendi í næstum
öllum sjúkdómstilfellum af áunn-
inni ónæmisbæklun (AIDS). Fteynt
er að meta þessi sérhæfðu kenni-
leiti í þeim hlutum Bandaríkjanna,
þar sem mest hefur boriö á þess-
um sjúkdómi. Kennileitin eru
eitilfrumufækkun í blóöi, ónæmis-
flækjur og anti-HBc. Viö mælum
ekki meö neinum prófum fyrir
ónæmisbæklun í blóöbönkum eins
og sakir standa nú.
Þessar leiöbeiningar eru geröar
í fullri vitund þess, aö orsök
ónæmisbæklunarinnar (AIDS) er
ókunn og aö flutningur á sjúk-
dómsvaldi meö blóöi er ekki full-
sannaöur.
Við höldum samt, aö viö veröum
aö eiga svar viö þeim möguleika,
að nýr smitsjúkdómur hafi komiö
upp á yfirboröið, gert sig gildandi.
Viö höldum, aö upplýsingar
þær, sem aö ofan eru skráöar, séu
skynsamlegar og viöeigandi.
Viö munum áfram hafa eftirlit
meö nýrri þróun og endurskoöa
stööu okkar snögglega, ef læknis-
fræöilegar eöa vísindalegar niöur-
stööur gefa til kynna, aö önnur leiö
aö settu marki sé tímabær.
Ólafur Jrnason yfirlcknir BIMbankans þýddi.