Morgunblaðið - 28.07.1983, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1983
Elín J. Jónsdóttir skrifar frá Vestur-Þýskalandi:
Skógarnir deyja
Mengun í lofti, á láði og legi
Á skiltinu stendur: „Ásökun barrtrésl Ég dó af mengun!“
Þjóðverjar bera alveg sérstakar
tilfinningar til skóganna sinna. Ég
býst ekki við, að aðfluttur íbúi
skóglauss lands eins og ég, geti
nokkurn tíma skilið það til fulls.
Oftar en einu sinni hefur verið litið
á mig stórum spurnaraugum, þegar
ég hef lýst landinu mínu: „Er hægt
að lifa í landi, þar sem engir skóg-
ar eru?“ Ef til vill er þess ekki
langt að bíða að þeir fái að reyna
það sjálfir, hvort það er hægt; svo
uggvænlegur er skógardauðinn í
Þýzkalandi orðinn. En er að því
kemur, að Þýzkaland verður skóg-
laust land, vantar samt ýmis skil-
yrði, sem eru (og vonandi verða)
fvrir hendi á Islandi, svo sem
hreina, tæra loftið. — Það er sár-
grætilegt til þess að hugsa að
„súra“ regnið er um það bil að
gjöreyða mestum hluta skóga
þessa fallega, skógivaxna lands.
Fyrst eru það barrtrén, sem verða
sýkingunni að bráð — á sumum
svæðum er allt að þriðjungur
trjánna sýktur. Lauftrén, sem hafa
meira mótstöðuafl vegna hinnar
árlegu endurnýjunar laufsins, sýkj-
ast nú einnig unnvörpum. Tjónið f
trjávinnsluiðnaðinum er gífurlegt,
en raunverulegust er þó hnignun
náttúrunnar. Ymsir vísindamenn
halda því fram í fullri alvöru, að
með dauöa skógartrjánna verði
engin lífsskilyrði fyrir mannfólkið
lengur fyrir hendi.
Mengun er að vísu ekki nýtt
fyrirbæri og þaðan af síður sér-
þýzkt, en það er ekki fyrr en á
síðustu árum, að menn fóru að
gefa þessum málum verulegan
gaum. Vera má að það sé þegar
orðið of seint að grípa til að-
gerða, sem geta komið náttúr-
unni í jafnvægi aftur. Auk þess
virðist erfitt að fá nauðsynlegum
lagasetningum framgengt, þar
sem hagsmunir einstakra,
áhrifaríkra hópa stangast á.
Aðalorsök þess, að svo margir
þættir lífríkisins eru í svo bráðri
hættu, er hið áðurnefnda svo-
kallaða „súra“ regn. Loftið er
mettað ýmsum efnum frá iðnað-
inum, sem koma niður með rign-
ingunni og sýkja þannig jörðina
og vötnin. Það er ömurlegt að sjá
áhrifin á náttúruna. í vötnum
ríkir mikill súrefnisskortur,
þannig að allt líf í þeim fjarar út
smátt og smátt. Vatnajurtir
veslast upp, en í staðinn leggst
slímug leðja á botninn. Fiskarn-
ir fá litla næringu og enn minna
súrefni, svo að það er ekkert
einsdæmi, að stöðuvötn, sem áð-
ur iðuðu af lífi, séu steindauð í
orðsins fyllstu merkingu.
Aðalskaðvaldurinn er kola-
díoxíð eða brennisteinsdíoxíð,
sem myndast að mjög miklu
leyti við vinnslu kola í kolaraf-
verum. í Þýzkalandi er mikið af
kolum í jörðu, og skiljanlega er
reynt að nota þessar auðlindir
landsins og spara með því dýr-
keypta olíu. Þriðji möguleikinn
er svo að framleiða rafmagn með
kjarnorku, en það er um leið um-
deildasta aðferðin. Kjarnorku-
verin eru hreinlegustu rafver,
sem til eru. Frá þeim koma eng-
in efni, sem valda tjóni á náttúr-
unni. En vandamálin í sambandi
við þau eru í fyrsta lagi, hversu
varhugaverð þau eru og í öðru
lagi, hvað gera á við úrganginn.
Eitt smáslys í kjarnorkuveri get-
ur valdið ófyrirsjáanlegu tjóni á
heilsu manna, því að geisla-
virknin er það versta, sem menn
þekkja hingað til. Og hvað er
hægt að gera við úrganginn, sem
heldur geislavirkninni i áratugi,
jafnvel aldir?
En það er fleira, sem veldur en
kolabrennslan í rafverunum.
Bensínbrennsla bílanna á ekki
svo lítinn þátt í mengun loftsins
svo og kola- og olíubrennsla til
húshitunar og í iðnaðarfyrir-
tækjum. Ekki má gleyma efna-
verksmiðjunum í þessu sam-
bandi, sem spúa hættulegustu
efnunum í loftið, þótt magnið sé
tiltölulega lítið miðað við áður-
nefndar orsakir. Það er alveg
ógerlegt að gera sér grein fyrir
því magni skaðlegra efna, sem
steypist yfir Sambandslýðveldið
Þýzkaland á einu ári, en það er
talið vera um 18 milljón tonn!
(Sambandslýðveldið er um
251.000 kmz að flatarmáli). Þeg-
ar maður sér slíkar tölur, undr-
ast maður, að hægt sé að draga
að sér andann án þess að detta
niður dauður á stundinni — og
okkur finnst loftið m.a.s. svo
ágætt stundum! En í alvöru tal-
að, þá eru t.d. fjölmargir læknar
og vísindamenn í Ruhr-héraðinu
fullvissir um það, að hina miklu
fjölgun sjúkdóma í öndunarfær-
um og lungum, hjartasjúkdóma
og kransæðastíflu á þessu svæði
megi rekja beint til síaukinnar
mengunar loftsins.
Nú má ekki skilja skrif mín
svo, að yfirvöld hafi alveg verið
sofandi gagnvart þessu vanda-
máli. Á síðustu árum hafa ýmis
lög gengið í gildi, sem skuld-
binda iðnaðarfyrirtæki til að
setja upp alls konar siur o.þ.h. til
að minnka magn þeirra efna,
sem annars færu út í loftið í
gegnum reykháfana. Einkum
hafa efnaverksmiðjur orðið að
lúta ströngum reglugerðum og
liggja þungar sektir við, ef þeim
er ekki framfylgt. Blýmagn í
bílabensíni hefur verið minnkað
mikið, og nú er talað um, að nota
algerlega blýlaust bensín. Samt
sem áður getur enginn vafi leikið
á því, að hinir ábyrgu rönkuðu
alltof seint við sér, svo að nauð-
synlegar ráðstafanir voru of
seint á ferðinni og mjög svo
ófullnægjandi þar að auki. Það
er nú þannig í pólitíkinni sem
öðru; menn karpa svo lengi um
hlutina — eru aldrei alveg sam-
mála og þannig dragast aðkall-
andi mál óþarflega á langinn. Úr
því að ég minnist á pólitík í
þessu sambandi, þá væri ekki úr
vegi að minnast á, að við megum
þakka „græningjunum" það, að
loks var farið að gefa umhverf-
isvandamálum og mengun verð-
skuldaðan gaum á sínum tíma.
Upphaflega var hér aðeins um
hópa áhyggjufullra borgara að
ræða, sem létu umhverfismál til
sín taka. Smátt og smátt mynd-
uðu þessir hópar með sér sam-
tök, sem síðar urðu að stjórn-
málaflokki.
Ný lög og nýjar reglugerðir
eiga að koma f veg fyrir frekara
tjón. Enn er þörf fyrir strangara
eftirlit og reglur, en stóriðnaður-
inn — og þá sérstaklega raforku-
verin — streitast á móti vegna of
mikils kostnaðar. Þröngsýnin er
oft svo mikil, að þessir mekt-
armenn gera sér ekki grein fyrir
því, að ef ekki verður gripið til
gagngerra ráðstafana, greiðum
við það öll háu verði; með heilsu-
tjóni og tortímdri náttúru.
Jafnvel þótt allar nauðsynleg-
ar lagasetningar næðu fram að
ganga, er málið síður en svo
leyst með því. Af þeim 18 millj-
ónum tonna skaðlegra efna, sem
hríslast yfir Þýzkaland árlega,
er aðeins helmingurinn „heima-
tilbúinn" — hinn helmingurinn
berst með vindum og veðri frá
nágrannalöndunum. Því er brýn
þörf á samstarfi landanna, en
því miður vill verða misbrestur á
því. Jafnvel innan Efnahags-
bandalags Evrópu er samkomu-
lag ekki í augsýn. Draumurinn
um sameinaða Evrópu ætlar
seint að rætast. Þótt æ fleiri
þjóðir sæki um inngöngu í
bandalagið, þá eru það alltaf
þjóðarhagsmunir sem ráða þeg-
ar til kastanna kemur. í sam-
bandi við mengunina ríkir af-
skaplega mikið skilningsleysi
sumra laganna á alvöru málsins.
Vegna staðsetningar sinnar í
Evrópu er Þýzkaland mjög háð
samstarfi landanna i kring.
Hvað gagnar það t.d. að banna
þýzkum verksmiðjum að leiða
nema örlítið brot af úrgangsefn-
um sínum í Rínarfljót, þegar
engar — eða mun færri — slíkar
reglugerðir eru til í Frakklandi,
og þar verður fljótið að hrein-
asta díki, áður en það hefur
rennsli sitt í gegnum Þýzkaland?
Sömu söguna er að segja um
fljótin, sem renna í gegnum
Þýzkaland frá austri: í Austur-
Þýzkalandi eru engin takmörk
fyrir því sett, sem pumpa má í
árnar, enda eru þær eftir því
mengaðar.
Eins og ég sagði í byrjun, bera
Þjóðverjar alveg sérstakar til-
finningar til skóganna sinna. í
skógunum bjuggu allar furðu-
verur þjóðsagnanna á tímum
hjátrúar og fáfræði; ótalin eru
þau ljóð, sem hafa verið ort um
skógana. Enn er hægt að ganga
sér til hressingar og skemmtun-
ar í skógunum, og auga leik-
mannsins sér ekki svo glöggt,
hvernig tönn eyðileggingarinnar
sverfur að þeim. En kannski má
brátt byrja nútímaævintýri á
þessa leið: „Einu sinni var landið
okkar skógi vaxið. Þá var líka
hægt að baða sig í öllum ám og
vötnum, og enginn varð neitt
veikur af því. Þá lifðu margir,
margir fiskar og aðrar lífverur í
vötnunum. Fiskana mátti veiða
og þeir voru hollur og góður
matur..."
Sumarbúðir að
Hólum í Hjaltadal
BÆNDASKÓLINN og þjóðkirkjan
samslilltu krafta sína nú í vor og
settu á stofn sumarbúðir fyrir börn
og unglinga. Ákveðið var að bjóða
upp á tvö tímabil, a.v. fyrir unglinga
á aldrinum 12—14 ára og h.v. fyrir
börn á aldrinum 9—11 ára. Ungl-
ingarnir dvöldu á Hólum dagana
3.—10. júní og börnin 4.—9. júlí.
Vegna mikillar aðsóknar var
ákveðið að bæta einu tímabili við,
fyrir börn (9—11 ára), og var sá
hópur á Hólum 11.—16. júlí. Milli
30 og 40 börn voru í hverjum
hópi. Dagskrá búðanna var miðuð
við það að þroska einstaklinginn
andlega og líkamlega. Blandað
var saman íþróttum, leikjum,
starfi og helgistundum. Viðfangs-
efnin voru mjög fjölbreytt:
kennslusund, leiksund, fjallganga
upp í Gvendarskál, farið var á
hestbak og leiðbeint var í þeim
efnum, skógrækt, tiltekt á her-
bergjum, nefndarstörf vegna
kvöldvöku og kvöldvökuhald,
helgistundir og skipulagðir
frjálsir tímar við siglingar og fl.
Laxeldistöðin, minkabúið og
hesthúsið voru skoðuð og kunn-
ugir sögðu frá. Sögu Hólastaðir
var einnig gerð ítarleg skil.
Leiðbeinendur voru: Karl Lúð-
víksson, íþróttakennari frá
Skagaströnd, Jón Bjarnason,
skólastjóri Bændaskólans, Sr.
Hjálmar Jónsson, Sauðárkróki og
staðarprestur, sr. Sighvatur
Birgir Emilsson. Aðrir prestar úr
Skagafjarðarprófastsdæmi heim-
sóttu hópana og dvöldu með
þeim.
Að sögn Karls Lúðvíkssonar,
sumarbúðarstjóra, eru allar að-
stæður á Hólum mjög góðar til
sumarbúðarstarfs og er fyrirhug-
að að starfrækja sumarbúðirnar
með svipuðu sniði næsta sumar.
Þess má geta að síðustu, að þátt-
takendum, úr hópi barna og ungl-
inga líkaði mjög vel og þvi til
staðfestingar endar þessi frétt á
sumarbúðarsöngnum, sem sam-
inn var af börnum í einum hópn-
um:
„Á Hólum í Hjaltadal unum vér oss
íþróttir stundum og förum á hross
Sundlaugin gefur oss svalandi koss
og svo er maturinn algjört hnoss."
Þórsteinn