Morgunblaðið - 28.07.1983, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JtJLÍ 1983
Orku- og iðnaðarmál í tíð fyrrverandi stjómar:
Þörf hlutlægrar umræðu
í stað sleggjudóma
— eftir Hjörleif
Guttormsson
f Morgunblaðinu hefur að und-
anförnu mátt lesa allsérstæða
túlkun á störfum ríkisstjórnar
Gunnars Thoroddsen og þá ekki
síst varðandi þá málaflokka sem
heyrðu undir okkur ráðherra Al-
þýðubandalagsins. Orkumálin
taka sitt rúm í þessum söguskýr-
ingum ritstjórnar og dálkahöf-
unda Morgunblaðsins og einstakir
menn úr forystuliði Sjálfstæðis-
flokksins eins og Birgir ísleifur
Gunnarsson alþingismaður hafa
nýlega ritað heilar greinar í sama
dúr. Umræðu um jafn mikilvæg
mál og hagnýtingu orkulinda
okkar ber vissulega að fagna, ef
hún er málefnaleg og gildir það
jafnt um það að skyggnast til baka
og horfa fram á veginn í ljósi
reynslunnar.
Því miður hafa skrif í Morgun-
blaðinu um þessi efni ekki verið
með hlutlægum hætti um langt
skeið og virðist það síst fara batn-
andi, þótt Sjálfstæðisflokkurinn
fari nú með þennan mikilvæga
málaflokk í nýrri ríkisstjórn. Það
er bágt til þess að vita að aðstand-
endur þessa víðlesna dagblaðs
skuli ekki gera meiri kröfur til sín
og bera meiri virðingu fyrir les-
endum sínum en raun ber vitni.
Hér skulu tilfærð nokkur dæmi
um málflutning blaðsins eftir
stjórnarskipti varðandi iðnaðar-
og orkumálin á undanförnum ár-
um.
Iðnaðarráðherra krafinn
um skýrslur
í leiðara Morgunblaðsins 31.
maí sl. undir fyrisögninni „Pot-
emkin-tjöld Hjörleifs" er nýr iðn-
aðarráðherra hvattur lögeggjan
að fletta ofan af störfum fyrir-
rennara síns, m.a. um „nefnda-
báknið stóra": „Ætti hinn nýi iðn-
aðarráðherra að láta taka saman
skýrsiu um þennan þátt í starf-
semi iðnaðarráðuneytisins síðan 8.
febrúar 1980 og birta hana al-
menningi til fróðleiks." — Og í
beinu framhaldi segir ritstjórinn:
„Fyrir kosningar skýrði Morg-
unblaðið frá því í fréttum, að
Hjörleifur Guttormsson hefði
krafist mestu leyndar um skýrslu
sem samin var af Orkustofnun og
leiddi í ljós hagkvæmni samnings-
ins við Alusuisse fyrir þróun
rafmagnsverðs í landinu. Sverrir
Hermannsson, iðnaðarráðherra,
ætti að svipta hulunni af þessari
skýrslu og gera hana opinbera."
Morgunblaðið sem mest hefur á
liðnum árum fjargviðrast út af
upplýsingum af hálfu iðnað-
arráðuneytisins í formi skýrslna
til alþingismanna og annarra er
hér strax farið að heimta skýrslur
frá nýjum iðnaðarráðherra
Sjálfstæðisflokksins, en umfram
allt eiga þær að fjalla um meintar
ávirðingar fyrirrennarans.
Nú vill svo til að fyrirhafnar-
laust væri fyrir Morgunblaðið að
fá upplýsingar um hinar voðalegu
nefndir, sem voru að störfum að
einstökum afmörkuðum verkefn-
um á vegum iðnaðarráðuneytisins
við stjórnarskiptin, alls 16 talsins.
Einhverjar þeirra hafa síðan lokið
störfum, eins og Samstarfsnefnd
um iðnþróun í Eyjafirði og virðist
afraksturinn af starfi þeirrar
nefndar hafa vakið verðskuldaða
athygli. Nýr iðnaðarráðherra hef-
ur síðan sett á fót nefndir til að
vinna að áhugamálum sínum og
verður fróðlegt að heyra, hvort
Morgunblaðið telur þær óhafandi í
samræmi við fyrri málflutning.
Leyniplaggiö
sem gufaði upp
Og hvernig er það með „leynd-
arskýrsluna" frá Orkustofnun um
áhrif af orkusölunni til ísal á raf-
orkuverð til almenningsveitna?
Ég fékk þessa skýrslu í handriti
25. maí sl., degi fyrir ríkisstjórn-
arskipti, en bráðabirgðaálit
nokkru áður. Eftirmaður minn á
ráðherrastóli fékk skýrsluna full-
búna með bréfi frá Orkustofnun
14. júní sl. og jafnframt var hún
gefin út opinberlega í ritröð
Orkustofnunar. Fjölmiðlar
greindu allítarlega frá efni skýrsl-
unnar þá þegar, þar á meðal öll
dagblöðin, nema Morgunblaðið,
sem ég hef ekki tekið eftir að
minntist aukateknu orði á niður-
stöður þessa „leyniplaggs". Getur
verið að ástæðan sé sú, að skýrslan
leiði í Ijós óhagkvæmni samningsins
við Alusuisse, þveröfugt við það sem
ritstjóri Morgunblaðsins staðhæfði í
tilvitnuðum leiðara? Skýrsla þessi
er eitt af fjölmörgum mikilvægum
gögnum í álmálinu, sem komið
geta að haldi til sóknar fyrir ís-
lenska hagsmuni, ef eðlileg mála-
fylgja er viðhöfð, en á ritstjórn-
arskrifstofum Morgunblaðsins
virðist skipta mestu að berjast við
skugga fortíðarinnar í álmálinu.
Söguskýringar
Morgunblaösins
Á máli Staksteinahöfundar
Morgunblaðsins er ég stimplaður
„úrtölumaður aldarinnar í orku-
málum okkar“. „Vanrækslusyndir
hans eru þær dýrustu sem nokkur
íslenskur stjórnmálamaður hefur
skilið eftir sig,“ segir í þessum
aukaleiðara blaðsins 13. júlí sl.
Birgir ísleifur Gunnarsson alþing-
ismaður og helsti talsmaður Sjálf-
stæðisflokksins í orkumálum er
sendur út á ritvöllinn tvívegis með
stuttu millibili með sömu stað-
hæfingarnar: „Síðustu ár hafa úr-
tölumenn í Alþýðubandalaginu
stjórnað þessum málum með þeim
afleiðingum að undirbúningur að
nýtingu orkunnar er svo skammt á
veg kominn, að í rauninni liggur
ekki annað fyrir en að virkja fyrir
heimamarkað, sem eykst hægt og
sígandi. Allur kraftur er nú úr
framkvæmdum á sviði orku- og
stóriðjumála og þarf því nú að
snúa við blaðinu," segir þessi
nýskipaði formaður Stóriðju-
nefndar (Mbl. 30. júní) og bendir
m.a. á atvinnuleysi skólafólks,
sem bæta þurfi úr með virkjunar-
framkvæmdum.
Það er næsta ótrúlegt að menn
sem ætlast til að á þeim sé tekið
mark skuli láta frá sér málflutn-
ing af því tagi, sem hér hefur verið
vitnað til, og er þetta þó lítið sýn-
ishorn af löngum lopa.
Látum staðreyndir tala
Hverjar eru þá staðreyndirnar
um framkvæmdir og ákvarðanir í
orkumálum í tíð síðustu ríkis-
stjórna?
Hjörleifur Guttormsson
Ef litið er áratug til baka kemur
í ljós, að á fáa ef nokkra mála-
flokka hefur verið lögð jafnmikil
áhersla og orkumál og orkunýt-
ingu. Slíkt er að vonum, þar sem á
þessu tímabili hafa orðið tvö stökk
í hækkun olíuverðs, hið fyrra
1973—’74, hið síðara á árinu 1979.
Eðlilegt forgangsverkefni hlaut að
vera að koma innlendri orku í gagn-
ið eins hratt og kostur væri í stað
innfluttrar olíu og vinna að sparnaði
og hagkvæmni í olíunotkun þar sem
hún reyndist óhjákvæmileg.
Um stórátak á þessu sviði vitna
m.a. tölur um fjárfestingu í land-
inu, og hefur ýmsum þótt nóg um,
þegar um erlendar lántökur hefur
verið að ræða í þessu skyni, bæði
stuðningsmönnum ríkisstjórna og
stjórnarandstæðingum á hverjum
tíma, ekki síst hin síðustu ár. Hér
eru vissulega háar tölur á ferð-
inni, en árangurinn er jafnframt
góður. Orkuframkvæmdir sem
hlutfall af fjármunamyndun í
landinu náðu hámarki á árunum
1975—’76 og aftur 1980—1982, þ.e.
um og yfir 20%. Frá árinu 1979 til
ársins 1982 minnkaði gasolíunotkun
í húshitun úr 85 þús. tonnum í tæp
25 þúsund tonn og í ár og á næsta
ári væri kleift að útrýma olíu nær
alveg úr húshitun landsmanna. Á
heildina litið er tæpast hægt að
finna dæmi um arðbærari fjár-
festingu en til þessara orku-
Því miður hafa skrif í
Morgunblaðinu um
þessi efni ekki verið
með hlutlægum hætti
um langt skeið og virð-
ist það síst fara batn-
andi, þótt Sjálfstæðis-
flokkurinn fari nú með
þennan mikilvæga
málaflokk í nýrri ríkis-
stjórn.
framkvæmda í hitaveitum og raf-
orkukerfi landsmanna. Átti
kannski að veita stækkun álvers-
ins í Straumsvík eða stækkun
járnblendiverksmiðjunnar á
Grundartanga forgang umfram
þessi verkefni?
Lánsfjáröflun
til raforkumála
Hvað segja þá tölur um „stöðv-
unina og afturförina" í raforku-
málum á undanförnum árum? Hér
fer á eftir yfirlit um fjármagn til
raforkumála á 5 ára tímabili,
1979—1983, reiknað á verðlagi áræ
ins 1982 (heimild Iðnaðarráðu-
neytið: Orku- og iðnaðarmál, apríl
1983).
Árið 1979 865 m. kr.
Árið 1980: 1209 m. kr.
Árið 1981: 1156 m. kr.
Árið 1982: 1132 m. kr.
Árið 1983: (áætlað) 1044 m. kr.
Mest af þessu fjármagni er
fengið að láni erlendis og meðtalin
eru fjármagnsútgjöld, sem farið
hafa vaxandi ár frá ári. Hefur
aldrei verið varið jafn miklu fjár-
magni í raforkuframkvæmdir á 5
ára tímabili.
Lánsfé til hitaveitna á sama
tímabili (1979— ’83) varð mest 294
m. kr. á árinu 1981, en er í ár
áætiað 177 m. kr.
Lánsfjármögnun vegna stærri
verksmiðja hefur vaxið verulega
síðustu tvö árin og er í ár áætluð
um 80 m. kr. auk heimilda til fjár-
öflunar vegna kísilmálmverk-
smiðju
Virkjanaframkvæmdir
Frá 1965 að telja hefur verið
unnið að einni stórvirkjun í land-
inu hverju sinni. Undantekningar
hafa verið Kröfluvirkjun og Lax-
árvirkjun á sínum tíma, en hvorug
telst þó stórvirkjun á núverandi
mælikvarða og hafa að öðru leyti
sérstöðu. Á árunum 1979—1982
hafa staðið yfir framkvæmdir við
Hrauneyjafossvirkjun, sem gengu
samkvæmt áætlun og er nú lokið. f
sumar eiga að hefjast fram-
kvæmdir við Blönduvirkjun, fyr-
stu stórvirkjunina utan Suður-
lands. Jafnframt er unnið að Sult-
artangastíflu og Kvíslaveitum.
Ríkisstjórnin stöðvaði hins vegar
framkvæmdir við Suðurlínu í júní
sl. í miðjum klíðum.
Ástæða er til að vekja athygli á,
að mannafli talinn í ársverkum
segir ekki nema hálfa sögu um
virkjunarframkvæmdir. Fram-
leiðni fer vaxandi á þessu sviði og
náttúrlegar aðstæður eru ólíkar
eftir virkjunarstöðum og við-
fangsefnum. Kvíslaveita er t.d.
ekki mannaflafrek framkvæmd
borið saman við hefðbundnar vir-
kjanir, en með henni vex þó orkuv-
innslugeta raforkukerfisins til
muna. í Sigölduvirkjun reyndust
2,56 ársverk að baki hverri gíga-
vattstund, sem virkjunin á að geta
framleitt á ári, samsvarandi tala í
Hrauneyjafossvirkjun varð 1,24
ársverk á gígavattstund, við
Blöndu er þetta áætlað 0,97 árs-
verk á gígavattstund. Þetta ætti
m.a. Birgir ísleifur alþingismaður
að kynna sér.
Fyrir atbeina síðustu ríkis-
stjórnar var gengið frá heimild-
arlögum og víðtækum samningum
um 4 vatnsaflsvirkjanir og aðrar
orkuöflunarframkvæmdir með
allt að 900 MW afl og um 4.000
gígavattstunda ársframleiðslu-
getu. Þetta er langstærsti áfangi
af þessu tagi í sögu orkumála
landsins og undanfari hans var
mikið rannsóknaátak og samn-
ingalota við hagsmunaaðila. Þrjár
þessara virkjana eru utan Suður-
lands og ákveðið af Alþingi að
Fljótsdalsvirkjun fylgi í kjölfar
Blönduvirkjunar og framkvæmdir
við þær virkjanir skarist eftir því
sem orkumarkaður gefur tilefni
til.
Bera þessar aðgerðir vott um
stöðvun í virkjanamálum?
Orkunýting sem
íslenskt verkefni
Þegar er getið um átakið til að
útrýma olíu sem mest má verða úr
orkubúskap landsmanna. Því má
nú heita lokið í húshitun og um
leið skapast meira svigrúm til
fjárfestingar og orkunýtingar í
iðnaði en áður.
Víðtæk undirbúningsvinna hef-
ur farið fram í þessu skyni undan-
farin ár út frá íslenskum forsend-
um, og auknu fjármagni verið var-
ið í þessu skyni ár frá ári. Fjár-
magn til athugana á nýiðnaði og
orkufrekum iðnaði var 20-faldað að
raungildi frá árinu 1978 til ársins
1982.
Innlendar rannsóknastofnanir
og verkfræðistofur fengu verulega
hlutdeild í þessum athugunum, en
sérfræðiaðstoð var jafnframt
fengin erlendis frá. Lög voru sett
um sjóefnavinnslu, steinullarverk-
smiðju og stálbræðslu, svo og um
kísilmálmverksmiðju í kjölfar víð-
tækra hagkvæmniathugana.
Framkvæmdir væru hafnar við
byggingu kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði, ef núverandi ríkis-
stjórnarflokkar hefðu veitt málinu
brautargengi í samræmi við stjórnar-
frumvarp um verksmiðjuna.
Það er von að Birgir ísleifur tali
um „að í rauninni liggur ekki ann-
að fyrir en að virkja fyrir heima-
markað ..."
Unnið hefur verið að hag-
kvæmnisathugun á trjákvoðu-
vinnslu og lokið er forathugun á
íslenskri áliðju, auk margra ann-
arra verkefna er varða hagnýt-
ingu innlendrar orku og hráefna.
Samstarf við sveitarfélög og iðn-
þróunarfélög hefur verið aukið og
mikil vakning er í iðnaðarmálum
um land allt. Iiefur ráðning iðn-
ráðgjafa með fjárhagsaðstoð
ríkisins reynst happadrjúg aðgerð,
en lög um það efni voru samþykkt
vorið 1981.
Verðlagning á raf-
orku til stóriöju
Afar víðtækar athuganir hafa
farið fram fyrir frumkvæði iðnað-
arráðuneytisins á því, hvað talist
geti eðlilegt lágmarksverð til