Morgunblaðið - 05.08.1983, Page 29

Morgunblaðið - 05.08.1983, Page 29
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. ÁGÚST 1983 29 Vilhjálmur Eyjólfs- son — Minningarorð Vilhjálmur Eyjólfsson fæddist í Borgum í Hornafirði hinn 4. nóv- ember 1902. Hann var eistur 6 systkina. Traustir skaftfellskir stofnar stóðu að Vilhjálmi. Foreldrar hans, Eyjólfur Bjarnason, bóndi í Borgum í Hornafirði, var ráðs- maður hjá Þorgrími lækni Þórð- arsyni, er bjó þar góðu búi. Mun Þorgrímur hafa talið vel takast til um val á dyggum ráðsmanni þar sem Eyjólfur skipaði fyrir verk- um. Hafði Þorgrímur mikið álit á Eyjólfi. Þótti hann völundur og af- bragð annarra manna. Þórdís, kona Eyjólfs, var glæsileg kona og góð, hvers manns hugljúfi. Við brottför læknishjónanna, Þorgríms og konu hans, Jóhönnu Andreu Lúdvigsdóttur, tók Eyjólf- ur við jörðinni og stundaði þar búskap um nokkurt skeið. Horna- fjörður mun talinn með fegurstu sveitum landsins. Rómuð er þar fjallasýn og fagurt útsýni. Land- kostir góðir. En margs annars þarf búið við og svo fór að þrátt fyrir ötult starf Eyjólfs og Þórdís- ar að búsýslu að þau brugðu búi og fluttust til Reykjavíkur með börn sín ung. Er suður kom stundaði Eyjólfur verkamannavinnu. Snemma þótti ljóst að Vilhjálm- ur væri góðum gáfum gæddur, námfús og næmur. Jafnljóst var það í byrjun aldar, að þótt umsvif ykjust með heimastjórn og aukn- um útvegi, að fátækt meinaði mörgum efnismanni aðgang að menntabrunni. Vilhjálmi tókst þó að afla sér fróðleiks og þekkingar með lestri góðra bóka og um- gengni og umræðu í hópi góðra fé- laga og jafnaldra. Var hann ætíð talinn meðal jafningja í þeim flokki. Meðal félaga er hann eign- aðist á æsku- og unglingsárum voru þeir frændur Emil Thorodd- sen, tónskáld og Indriði Waage, leikstjóri. Með þeim tókst ævilöng vinátta. Vinir Vilhjálms frá æsku- árum voru hljóðlátir menn og smekkvísir. Listfengi var þeim í blóð borin. Árið 1920, þá er Vilhjálmur var 18 ára, hélt hann til Danmerkur. Þar réðist hann til Kobelmanns, er hafði köku- og konfektgerð í Östergade í Kaupmannahöfn. Við þá iðn starfaði Vilhjálmur til árs- ins 1923 og aflaði sér þar starfs- réttinda og lauk þar prófi með góðum vitnisburði. Jafnframt starfi að iðn sinni las Vilhjálmur bókmenntir. Kaus hann jafnan bækur góðskálda og vandaði val sitt. Það kom honum og starfsfé- lögum að notum síðar á ævinni, er það féll í hlut Vilhjálms að hafa umsjón með bókasafni á fjöl- mennu vistheimili. Er heim kom starfaði Vilhjálm- ur um skeið í gosdrykkjaverk- smiðjunni Sanitas. Frændi Ind- riða Waage, Sigurður, fram- kvæmdastjóri verksmiðjunnar, var góðvinur Vilhjálms og þekkti fjölhæfni hans, góða greind og trúmennsku í verki. Að liðnum nokkrum árum hvarf Vilhjálmur frá starfi í Sanitas og réðst þá í fjölmennan flokk vaskra manna er reisti Sogsvirkjun, hið mikla mannvirki við Ljósafoss. Þar, sem annars staðar, naut Vilhjálmur vinsælda í samfélagi starfsmanna, fáskiptinn en tillögugóður, óáreit- inn en hjálpfús, hljóðlátur en glaðvær og gamansamur. Til Keflavíkur fluttist Vilhjálm- ur og réðst til starfa í Þorsteins- búð, hjá Þorgrími bróður sínum er veitti verslun þeirri forstöðu. Keflvíkingar og aðrir er í þá versl- un komu minnast enn í dag við- móts Vilhjálms og undraverðrar leikni í afgreiðslu. Á árum her- náms og fjölmennrar hersetu var oft þröng á þingi í Þorsteinsbúð. Þúsundir framandi andlita, mál- lýskur fjarlægra heimshluta, vél- argnýr og váleg tíðindi, ekkert raskaði afgreiðsluró Vilhjálms. Fimum höndum vó hann upp varning, lagði saman talnadálka og bjó um sendingar. Minnugur, fróður og síkátur afgreiddi hann hvort heldur var heilar skipshafn- ir útilegubáta með kost sinn og klæði eða húsmæður með tvinna- kefli og stumpasirs. Og ekki var stóra-taflan honum til ama. Verk- þekking hans og verslunarfræði var á vísum stað. í Keflavík kvæntist Vilhjálmur Jóhönnu Einarsdóttur, Þorgríms- sonar forstjóra Lithoprents. Börn eignuðust þau fjögur og lifa þrjú þeirra: Þórólfur Jóhann, Emil Vilhjálmur sem heitir nafni Emils Thoroddsen, og Sigfríður Margrét. Eru þau öll hin mannvænlegustu. Vilhjálmur fluttist til Reykja- víkur þá er hann hætti störfum í Þorsteinsbúð. Vann m.a. við af- greiðslustörf í Söluturninum. Ungir menn er þangað komu muna enn snerpu Vilhjálms og snarræði við afgreiðslu óþolin- móðra ungmenna, lipurð hans og létta lund. í Sandgerði réðst Vilhjálmur til starfa sem matsveinn á vegum út- gerðar þar. Mörg hin síðari ár dvaldist Vilhjálmur á ýmsum vistheimilum sunnanlands. Þótt hann mæddu mein margskonar kvartaði hann aldrei, gekk með karlmennsku að hverju verki og vann sem heill væri. Var þá jafn- an sem fyrr, að hvert verk var unnið af kostgæfni. í Gunnars- holti, þar sem hann dvaldist lang- Svava Helgadótt- ir - Minningarorð Minning: Jónína Jónsdóttir Kudsk frá Blönduósi Fædd 29. júní 1901. Dáin 28. maí 1983. Mér barst fregnin á öldum ljósvakans, fregnin sem ég gat bú- ist við þá og þegar, en samt er maður aldrei viðbúinn er slík frétt berst. Svava Helgadóttir var látin eft- ir langa sjúkralegu. Svava var af borgfirskum bændaættum, dóttir sæmdarhjón- anna Guðrúnar Þórðardóttur og Helga Jónssonar sem bjuggu á jörðinni Þursstöðum en þar ólst Svava upp í fögru umhverfi ásamt 5 systkinum sínum. Svava giftist Jóhanni Árnasyni, bankafulltrúa frá Hóli í Bolungar- vík, en Jóhann var föðurbróðir minn. Þau Svava og Jóhann bjuggu alla tíð í Reykjavík og er ég 16 ára fór suður með sjó á mína fyrstu vertíð, kynntist ég fyrst húsfreyjunni á Sólvallagötu 4. Tóku þau hjónin vel á móti mér og hugsuðu vel um mig. Því var það, er ég síðar kom suður til náms i Stýrimannaskólanum, að ekki var um annað að ræða en ég byggi hjá þeim Svövu og Jóhanni meðan á skólagöngu minni stæði. Svava var húsmóðir góð og mik- il hannyrðakona, sem heimili hennar bar gott vitni um. Síðar byggðu þau Svava og Jóhann sér íbúð i húsinu við Neshaga 13 hér í borg og bjuggu þar alla tíð. Var heimili þeirra mér og minni fjöl- skyldu alltaf opið, enda gestrisni mikil og hjónin samhent svo eftir var tekið. Þá verð ég að minnast á hin árlegu jólaboð þeirra hjóna, en þar var tekið á móti vinum af slík- um höfðingsskap að seint gleym- ist. Ekki varð þeim hjónum barna auðið en tóku til fósturs frænku Svövu, stúlku sem skírð var Svava Jóhanna og reyndust henni með eindæmum vel. Bæði komust þau Svava og Jó- hann á níræðisaldur, en mann sinn missti Svava fyrir 6 árum og var þá sem henni fyndist sínu dvölum, var hann mikils metinn og ráðhollur, hvort sem var við vörslu bókasafns, matseld í eld- húsi eða verkstjórn og leiðsögn við gerð netasteina. Á dögum sérfræði og einhæfni er fátítt að hitta menn á borð við Vilhjálm. Honum var það leikur einn að ganga að nær hverju verki, á hvaða almennum vinnustað sem var. Flest þeirra gat hann leyst af hendi sem sérfræðingur væri. Hann stóð jafnfætis bestu kon- fekt- og kökugerðarmönnum. Svo rómuð var matargerð hans, að börn jafnt sem fullorðnir biðu þess með tilhlökkun að hann bæri fram veitingar er hann tilreiddi. Hversdagslegur málsverður varð að hátíðarrétti og börnin tengdu nafn hans við marga þá rétti er hann matbjó í eldhúsi sinu og þeim þótti mest til koma. Vinna og starf, athöfnin frjóa, var Vilhjálmi eigi böl né byrði. Miklu fremur uppspretta ánægju og lífsfyllingar. Vel unnið verk, hreint borð við lok hvers dags var einkenni á starfsferli hans. Að liðnum löngum vinnuvökum var stundum leitað hvíldar í lauf- sælum lundi Ómars Khayam, með brauðhleif hans og ljóðakver, en þess er lýtur leiðsögn tjaldarans um eyðimörkina, þylur ferhendur hans og lætur hvílast um stund í gróðurvin hans, kann að bíða vetr- arlangur aftann Jóhanns Sigur- jónssonar og næturhiminn. Ein- stigið er liggur á bjargbrún er vandratað. „Undur var lífið endur, ör lund og hyggja snör, spor létt og heilar hendur.“ sagði Sigurður Einarsson í ljóði sínu. Þau orð gat Vilhjálmur gert að sínum á fyrri árum. Nú mundi hann hafa tekið undir með Erni Arnarsyni um hvíldina eftir vegferð stranga. Pétur Pétursson starfi lokið er Jóhann var fallinn frá, en nú hefur líf þessarar góðu konu færst á annað tilverustig þar sem ástvinurinn hefur tekið á móti henni. Ég vil með þessum fátæklegu orðum þakka Svövu samfylgdina og veit að hún hefur tekið gleði sína aftur við góða endurfundi. Anný mín. Við hjónin vottum þér samúð okkar og vonum að þér gangi vel á lífsbrautinni. GJ.M. Fædd 16. jánúar 1907 Dáin 6. júní 1983 Jónína Jónsdóttir (Nanna Kudsk) lést fyrir skömmu í Kaup- mannahöfn eftir langvarandi veikindi. Hér verður fyrst og fremst minnst stúlkunnar vinkonu minnar, sem ég sá fyrst fyrir ævalöngu Það var í einum stóra salnum í Landakotsspítalanum gamla, þessu nú horfna stóra timburhúsi, fyrsta spítalanum sem stóð undir nafni hér á íslandi. Sjúklingar á stofunni voru fjöldamargir, einir ellefu í fremri hlutanum og annar hópur í glersalnum framan við. Heldur var lítið um útsýnið fyrir þá sem lágu í miðjum sal. Þess betur var tekið eftir öllu sem fyrir augu bar, smáu og stóru. Ekki leið á löngu, þar til ég hvíldi oft hug- ann við að horfa á unga stúlku sem sat upp f rúmi sínu, ögn til hliðar hinum megin við ganginn. Hún var á að giska um tvítugt, jarphærð, föl í andliti, með óvenju stór og fögur augu með löngum brám sem vörpuðu dálitlum skugga á kinnarnar, þegar hún grúfði sig yfir verk sitt. Andlits- fallið var fremur óvanalegt hér á norðurslóðum, ávalt með fremur langt og fagurformað nef, eins og algengara er í suðrænni löndum. Þó var það einkum svipurinn, sem yfir þessu andliti hvíldi, sem gerði það svo einstakt og ógleymanlegt. Þetta var það sem sagt hefur verið eiga heima í helgimyndum, heil- ags manns yfirbragð. Þessi stúlka var Nanna Kudsk. Hún lá þá í brjósthimnubólgu en á nokkrum batavegi. Sér til dægra- styttingar hafði hún fengið garn hjá systur Tadeu og heklaði nú öll- um stundum. Einn daginn kom inn í stofuna lágvaxinn maður í búningi kaþólskra presta. Hann var nefndur síra Boots. Hann mælti nokkur orð við stúlkuna, fékk henni bók og kvaddi svo með virktum. Nú fór ég að verða forvit- in og spurði Nönnu um þessa óvana- legu heimsókn. Hún svaraði blátt áfram: „Ég ætla að gerast kaþólsk og presturinn lánar mér bækur.“ Aldrei hafði ég kynnst kaþólskri manneskju fyrr og úr þessu töluð- um við um kaþólsku og lútersku, tilgang lífsins og ráðsályktun Guðs, stundum langt fram á nótt. Það var mesta furða að enginn hinna sjúklinganna skyldi kvarta. Nanna komst nokkru seinna á fætur og gekk þá til prestsins í kvertíma. Hún lánaði mér bækur sínar og óx vinátta okkar ekki minna við það. Við höfðum sem sé uppgötvað nýjan heim, ríki Heil- agrar kirkju, hina fornu trú, sem tekin var af lýði af forfeðrum vor- um árið þúsund og hinn mikli biskup Jón Arason hafði látið fyrir höfuð sitt, um leið og ís- lenskt sjálfstæði féll í hendur þess vonda kóngs, Kristjáns þriðja. Á þessum árum lá kaþólsk hugsun í loftinu hér á landi. Þó Kiljan hefði gengið ýmsar slóðir, þá voru og eru rit hans aðgengi- legri kaþólskum mönnum en öðr- um. Stefán frá Hvítadal var okkur skáld hjartans. Þegar litið vartil Norðurlanda þá drottnaði í Noregi Sigrid Undset en í Danmörku var Jóhannes Jörgensen Evrópufræg- ur fyrir helgramannasögur sínar. Nú skildum við til fulls ágæti Þorláks helga og sífelldar Róm- arreisur fornra höfðingja, Brennu-Flosa, Sturlunga, Auðar konu Gísla Súrssonar, að ógleymdri Guðríði Þorbjarnar- dóttur sem til Vínlands fór. Hvílíkir dagar. Heimurinn varð hjáleigan, höfuðbólið draumsins ríki. Samt furðaði mig töluvert þegar Nanna sagði einu sinni: „Nú sigli ég í vor til þess að ganga í klaustur." Og það gerði hún. Hún var nokkur ár í klaustri, tilskilinn reynslutíma og taldi sig hafa köll- un til að gerast hjúkrunarnunna. En bíðum nú við. Klausturheitin þrjú eru fátækt, skírlífi og hlýðni. Prótestantar halda flestir að af þessu þrennu sé skírlífið erfiðast. En þeir, sem best þekkja þar til, vita að hið langerfiðasta klaust- urheit er hlýðnin. Og þarna var vinkona mín komin með hið fagra nafn, systir Angela. Því miður sá ég hana aldrei í nunnubúningnum en spurði kunnugan. „Blessuð vertu, hún leit alveg eins út og Greta Garbo í nunnubúningi," var svarað. (Greta Garbo þótti þá feg- ursta kona síns tíma.) Þó að Nanna hefði góða menntun að þeirrar tíðar hætti og væri svo hög að fáar konur voru henni jafn hagar, þá ákváðu yfirboðarar hennar einróma að hún skyldi verða barnakennari. Nanna hafði talið víst að Guð hofði kallað hana til hins helga hjúkrunarstarfs. Þar um varð henni ekki þokað. Klausturhlýðnin varð það sker sem hennar hásiglda vonarfley steytti á. Hún yfirgaf klaustrið ! friði og vinsemd. Um það leyti átti hún í miklu sálarstríði, en komst loks að þeirri niðurstöðu að Guð ætlaði henni veg venjulegs fólks. Enda eru í hans augum allir vegir jafngóðir, aðeins séu þeir gengnir með kærleiksríku hugarfari. Klaustrið útvegaði Nönnu sæmi- lega atvinnu, svo að hún stæði ekki ein á berum bökkum í fram- andi landi. Um tíma bjó hún í Ála- borg, nálægt vinkonu sinni, systur Adelgunde sem þar var príorinna og reyndist Nönnu sannur vinur, meðan hún var að átta sig á hin- um breyttu högum sínum. Árin liðu og Nanna reyndist alls staðar jafn heilsteypt og skapföst og eðlisfar hennar benti til. Hún var einstaklega vinvönd og vin- föst, gleymdi aldrei neinum vini. Löngu seinna giftist hún Jens Kudsk og varð hjónaband þeirra friðsamt meðan hans naut við, en hann missti heilsuna í mörg ár. Börn áttu þau ekki. Nönnu var einstaklega vel gefið allt sem að hússtjórn laut og matarveislur hennar voru víðfrægar. Þrátt fyrir áfallalitla ævi eftir að klausturvistinni lauk, gat hún aldrei gleymt ást æsku sinnar, klausturlífinu. Hún dó með bless- un Heilagrar kirkju á banabeði sínu og bað þess að duft líkamans fengi að hvíla í skauti fósturjarð- arinnar við hlið foreldra hennar á Blönduósi. Og þegar Nanna Kudsk er nú komin i ljósið eilífa, þá treystum við því, að hún geti tekið undir með sálmaskáldinu: „Og rætur minar eru á meðal ráð- vandra og í arfleifð Guðs. Og ég á heima í söfnuðum heilagra. Deo Grati- as. Lof sé Drottni. Sigurveig Guðmundsdóttir, Hafnarfirði.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.