Morgunblaðið - 07.08.1983, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1983
varð aðeins vart rofs á ristilvegg í
3 tilfellum (0,15%), en blæðing
átti sér stað hjá um 20 af 800
sjúklingum (2,5%) eftir töku sepa,
en aðeins 5 (0,6%) þörfnuðust
blóðgjafar.
Aðrar leitaraðferðir hafa ekki
að fullu sannað gildi sitt við grein-
ingu slímhúðaræxla og eru vissu-
lega enn á tilraunastigi. Ónæmis-
rannsóknir (immunochemical) við
mælingar á blóðrauða í saur hafa
verið reyndar í því skyni að fækka
röngum jákvæðum og röngum nei-
kvæðum niðurstöðum. Miklar von-
ir eru bundnar við þessa rann-
sóknaraðferð, sem er þó enn á til-
raunastigi."
— Hvernig verður staðið að vænt-
anlegri krabbameinsleit í melt-
ingarfærum?
„Við munum í fyrstu rannsókn
leita að blóði í saur. Æxli í melt-
ingarfærum, hvort heldur þau eru
góð- eða illkynja, hafa tilhneig-
ingu til að blæða. Þú sérð það
sjálfur, að sepi, sem skagar út í
meltingarganginn, hlýtur að verða
fyrir mikilli ertingu. Særindi á yf-
irborði sepans geta leitt til blæð-
ingar, en blóðið blandast saurn-
um. Ef illkynja breytingar hafa
þegar átt sér stað í sepanum, þá
eru meiri líkur á, að það blæði úr
honum. Hins vegar er rétt að taka
það fram, að blæðingin þarf ekki
að vera stöðug. Þá getur blóð í
saur einnig verið allsendis hættu-
laust eins og frá gyllinæð. Blóð í
saur er þó ávallt varúðarmerki og
ber að rannsaka orsök blæðingar
og ganga úr skuggS um, að ekki sé
um að ræða góð- eða illkynja æxli.
Oft hafa sjúklingar kvartað undan
blóði í saur og ekki verið nægjan-
lega rannsakaðir en komið seinna
þjáðir af krabbameini."
— Hvaða rannsóknaraðferð er
beitt til að finna blóð í saur?
„Sú rannsóknaraðferð, sem við
þekkjum best, nefnist hemoccult.
Ýmsar rannsóknir hafa sannað
gildi þessarar rannsóknaraðferð-
ar, en hinar eldri (s.s. benzidin,
hematest, standard guaiac test)
hafa ekki þótt hentugar í hópleit
að krabbameini eða góðkynja
slímhúðaræxlum í ristli og enda-
þarmi vegna hárrar tíðni rangra,
jákvæðra (þ.e. rannsóknin sýnir
blóð í saur, en sjúklingurinn hefur
ekki góð- eða illkynja æxli í ristli
eða endaþarmi) niðurstaðna
(30—60% skoðaðs heildarfjölda
fólks). Eins og ég gat um áðan,
blæðir af og til frá flestum æxlum
í meltingarvegi og þess vegna hef-
ur verið lögð á það áhersla að
hanna nákvæmari rannsóknarað-
ferðir til greiningar á blóði í saur.
Möguleikinn á greiningu sjúk-
dóma í ristli og endaþarmi hjá
einkennalausum sjúklingum hefur
gjörbreyst með framleiðslu
hemoccult-prófsins, þó það sé
vissulega ekki eins nákvæmt og
við vildum. Þjóðverjar t.d. hafa
mikla reynslu af þessari rann-
sóknaraðferð (hemoccult)."
— A hverju byggir hemoccult-
prófið?
„Hemoccult-prófið byggir á
svokallaðri guaiac-svörun (guaiac
reaction), en það þýðir, að pappír
er vættur með svonefndri guaiac
resín-lausn. Saursýni er síðan lát-
ið á pappírinn og sérstökum legi
(stabilized hydrogen-peroxide
denatured alcohol) dreypt á það.
Blóðrauðinn (hemoglobin) hefur
eins áhrif og það sem nefnt er per-
oxíðasi (peroxidase), sem með
efnabreytingum við löginn leiðir
til oxunar (ildingar) á guaiac-
efninu og blár litur myndast —
sýnið er jákvætt fyrir blóði í saur.
Ef blár litur myndast ekki, er sýn-
ið neikvætt (ekkert blóð til stað-
ar).
Hemoccult-prófið er afar hent-
ugt í notkun. Því fylgja engar
aukaverkanir auk þess, sem rann-
sóknaraðferðin er einföld og ódýr,
en krefst þó góðrar samvinnu við
þann, sem rannsakaður er, enda
munum við undirbúa okkar úrtak
fyrir forrannsóknina með leið-
beiningabréfi auk þess, sem leið-
beiningar fylgja prófinu.
Hemoccult-prófið er byggt upp
á þann hátt, að spjöld með pappír
vættum guaiac resín-lausn eru
send til þess, sem leita á hjá.
Pappírinn er í tveimur reitum á
hverju spjaldi. Algengast er, að
Langt og stutt ristilspeglunartæki. Þau geta verið allt að 2 metrar, en endaþarmsspeglunartæki 25—69 sm.
ALGENGUSTU KRABBAMEIN
Stöðluð tíðni, miðað við 100.000
Slfmhúðaræxli í meltingarvegi.
þrjú spjöld séu send til viðkom-
andi einstaklinga, eitt fyrir hvern
dag (sjá mynd). Einstaklingurinn
verður síðan beðinn um að taka
tvö saursýni og setja þau í báða
reiti fyrsta spjaldsins og loka því
síðan. Hann fer eins að næstu tvo
daga. Þá tekur hann öll spjöldin
og setur í sérstakt umslag og
sendir til rannsóknarstofu. Ég get
bætt því við, að þýskur vísinda-
maður á fyrrnefndri ráðstefnu í
Boston sagðist hafa fundið fleiri
góð- og illkynja æxli í ristli og
endaþarmi, ef sjúklingar hans
voru beðnir um að þreyta hemoc-
cult-prófið í sex daga. Astæðan er
einfaldlega hin óreglulega blæðing
æxla í meltingarvegi og auknar
líkur á því, að æxli blæði einhvern
tíma á sex dögum en þremur.
Þetta kostar þó meiri fyrirhöfn
fyrir þann, sem þreytir prófið, en
það er hins vegar von manna, að
finna megi fleiri æxli, sé rann-
sóknin framkvæmd á þennan hátt.
Aðrir eru að prófa nákvæmni að-
ferðarinnar, ef gefin eru lyf sam-
tímis, sem auka á tilhneigingu til
blæðingar. Nákvæmni eykst einn-
ig, sé neytt trefjaríkrar fæðu með-
an á sýnitöku stendur. Æskilegt
er, að þeir, sem gangast undir
hemoccult-prófið, neyti ekki hrás
kjöts, C-vítamíns eða annarra
lyfja, sem ert gætu slímhúð maga
og valdið jákvæðri saurprufu."
— Hversu nákvæmt er hemoc-
cult-prófið?
„Jákvæð svörun fyrir blóði i
saur hefur verið á bilinu 1—3,5% í
þeim rannsóknum, þar sem hem-
occult-prófinu hefur verið beitt.
Rangar en jákvæðar niðurstöður
hafa aðeins reynst um 0,5—2,1%
af heildinni, sem rannsökuð hefur
verið. Forspárgildi (predictive
value) fyrir góð- og illkynja æxli
hefur verið um 44—50%, sem er
Slímhúðaræxli brennd burt. Til hægri er æxlið i stilk, en vinstra megin er
það upp við þarmavegginn og þarf þá að brenna það burt f hlutum. Vír er
þræddur niður speglunartækið og brennir hann fyrir æðar um leið og hann
brennir burt æxlið sjálft. Aðgerðin er sársaukalaus.
góðkynja slímhúðaræxla (adeno-
matous polyps), auk illkynja æxla,
sem eru staðbundin (útbreiðslu-
stig A og B). Þetta er e.t.v. ekki
alveg svona einfalt, því hægt er að
missa af bæði góðkynja slímhúð-
aræxlum (helst ef þau eru lítil) og
illkynja æxlum (allt að 20%), háð
staðsetningu þeirra (hægra megin
í ristli). Neikvæð niðurstaða
prófsins (ekki blóð) er því ekki al-
gjör trygging fyrir því, að æxli
(góðkynja/ illkynja) sé ekki fyrir
hendi. Það er líka rétt að nefna
það, að próf fyrir blóði í saur eru
fremur ónákvæm til leitar að góð-
kynja slímhúðaræxlum, nema þau
séu orðin stór og illkynja breyt-
ingar hafi átt sér stað.“
— Hefur krabbameinsleit í melt-
ingarfærum hjá einkennalausum
einstaklingum gefið góða raun er-
lendis?
„Ég get vitnað í tvær erlendar
Bandaríkjunum. Þar voru gerðar
47 þúsund skoðanir á 26 þúsund
einkennalausum einstaklingum og
fannst krabbamein hjá 58 sjúkl-
ingum, er allt var skurðtækt. Þeim
var síðan fylgt eftir í 15 ár, en
88% lifðu í 5 ár á eftir. Til sam-
anburðar má nefna, að um 40%
sjúklinga hafa 5 ára líftíma, er
einkenni gefa tilefni til rannsókn-
ar og illkynja æxli eru greind.
Síðari rannsóknin var gerð á
vegum Minnesota háskóla. Þar
voru gerðar 85 þúsund enda-
þarmsspeglanir á 18 þúsund ein-
staklingum á 25 árum. Allir góð-
kynja slímhúðarsepar voru fjar-
lægðir jafnóðum og þeir fundust.
Þessum sjúklingum var fylgt eftir
og fundust aðeins 11 krabbamein
meðal þeirra, eða um 15% þeirra
æxla, er búast hefði mátt við, mið-
að við nýgengi (incidence) sjúk-
dómsins á tilteknu svæði."
— Hvernig hugsiö þið ykkur, að
forrannsóknin fari fram?
„Ef við byrjum á byrjuninni, þá
yrði í upphafi valinn ákveðinn
fjöldi karla (a.m.k. til að byrja
með) á aldursskeiðinu 50—75 ára.
Hagkvæmninnar vegna yrðu þeir
væntanlega af höfuðborgarsvæð-
inu. Þessir sjúklingar munu fá
heimsend hemoccult-próf, eða
samsvarandi próf, og upplýsingar
um það, hvernig eigi að safna
saursýnum. Þegar þeir hafa lokið
prófinu munu þeir senda það til
leitarstöðvar Krabbameinsfélags-
ins til rannsóknar. Þeir sjúklingar
sem eru neikvæðir munu gangast
undir hemoccult-prófið að nýju að
ári liðnu. Þeir sem hins vegar
reynast jákvæðir, verða boðaðir til
frekari rannsóknar. Þeir verða
endaþarmsspeglaðir með sveigj-
anlegu speglunartæki og síðan
verður tekin ristilmynd og/eða
gerð ristilspeglun. Ef ekkert kem-
ur út úr því, þá þreyta þeir annað
hemoccult-próf eftir 2—4 vikur.
Reynist það aftur vera jákvætt,
munu sjúklingarnir þarfnast
rannsóknar á efri meltingarvegi
(vélinda, maga og skeifugörn) og
er þá æskilegust speglun. Reynist
þeir hins vegar neikvæðir, þá fara
þeir í annað hemoccult-próf að ári
liðnu.
Búast má við, að einhverjir
sjúklingar hafi verið í ristilrann-
sókn (endaþarmsspeglun og/eða
ristilmyndatöku). Leitað yrði
þeirra upplýsinga og reynist þær
gerðar innan 3—6 mánaða, mundu
sjúklingarnir ekki verða látnir
gangast t.d. undir ristilmynd aft-
ur. Ef þær rannsóknir standast
settar kröfur, mundi sjúklingur-
inn gangast undir annað hemoc-
cult-próf að liðnum 2—4 vikum
eins og ég sagði áðan.“
— Hvað tekur við að forrann-
sókninni lokinni?
„Farið verður yfir niðurstöður
hennar og unnið úr væntanlegum
upplýsingum og það metið, hvort
eitthvað hefur áunnist. Þá munum
við kanna hvaða erfiðleikar hafa
komið upp í framkvæmd rann-
sóknarinnar. Niðurstöður yrðu
síðan birtar og skýrt frá þeim
ályktunum, sem Krabbameinsfé-
lagið mun draga af þeim.“
— Hefurðu einhverjar ráðlegg-
ingar til fólks varöandi fyrirbyggj-
andi aðgerðir gegn krabbameini í
ristli og endaþarmi?
„Ég mundi ráðleggja fólki að
fara í saurpróf fyrir blóði á 1—2ja
ára fresti eftir að það er orðið
50—55 ára. Einnig ætti það senni-
lega að fara í endaþarmsspeglun á
3—5 ára fresti. Þetta er lágmarks-
skoðun á þeim, sem eru einkenna-
lausir. Rétt er að geta þess hér, að
læknar eru ekki sammála um
kosti þessara leitaraðferða og hve
oft á að skoða, en þessar ráðlegg-
ingar byggja á þeim bestu upplýs-
ingum, sem við höfum aðgang að
nú sem stendur. Ég er sannfærður
um, að á þennan hátt muni okkur
takast að greina nokkurn fjölda
góðkynja slímhúðaræxla og stað-
bundin, illkynja æxli.
Okkur hefur vissulega vanhagað
um meginstefnu í þessum efnum
og einnig ráðleggingar til lækna
um það, hvernig eigi að fræða og
ekki síður hvað eigi að ráðleggja.
— Ég trúi því, að hér sé heilla-
vænlegra að skjóta aðeins yfir
markið, meðan við vitum ekki bet-
ur varðandi eftirlit. Fyrrgreind
lágmarksskoðun gæti farið fram á
heilsugæslustöðvum landsins, þar
sem starfslið og aðstaða leyfir. í
framtíðinni yrðu slíkar skoðanir
aðeins þáttur krabbameinsleitar
eins og reyndar lög gera ráð
fyrir."
— Er víst um árangur af for-
rannsókninni í ristli og endaþarmi?
„Það er öruggt, að með for-
rannsókninni, sem við höfum nú
fjallað ítarlega um, kemur reynsla
og vonandi nóg af upplýsingum,
sem mögulegt yrði að nýta, þegar
ákvörðun verður tekin um það,
hvort víðtæk leit sé æskileg á veg-
um Krabbameinsfélags íslands og
þá með hvaða hætti hún ætti að
vera. Það er augljóst, að forrann-
sóknin mun vekja athygli fólks og
lækna almennt á góðum mögu-
leika á að greina þetta krabba-
mein á byrjunarstigi, sé rétt að
far'ð-u - ing. joh.