Morgunblaðið - 07.08.1983, Qupperneq 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1983
6. bekkur A, 1928—1929. Aftasta röð frá vinstri: Valgeir Skagfjörð, Gunnar
Thoroddsen, Finnur Guðmundsson, Jón M. Guðjónsson, Ragnar Hjörleifs-
son og Ástvaldur Eydal. Miðröð frá vinstri: Sveinn Kaaber, Liv Ellingsen,
Jón Á. Gissurarson, Oddur Ólafsson og Erling G. Tulinius. Fremsta röð frá
vinstri: Guðmundur Kjartansson, Ingibjörg Guðmundsdóttir, Auður Auðuns,
Jón Gíslason og Ólafur Briem. Þorleifur H. Bjarnason var rektor Mennta-
skólans er Auður var í sjötta bekk og sést hér með stúdentsefnum sínum.
Auður flytur framboðsreðu fyrir
bæjarstjórnarkosningarnar 1946, en
auk hennar er Bjarni Sigurðsson þá-
verandi skrifstofustjóri Sjálfstæðis-
flokksins með á myndinni.
Dómþing á ísafirði 1935 f skiptaréttarmáli. Auður var þar setudómari, fyrsti
fslenski kvendómarinn. Talið frá vinstri: Ólafur Pálsson, Óskar Borg, Ólafur
Ólafsson, Torfi Hjartarson bæjarfógeti, Sigurður Þorkelsson og Sigurjón
Jónsson.
Auður nýorðin stúdent 1929. Auður lögfræðikandidat 1935.
Árið 1929, útskrifuðust rimm stúlkur frá Menntaskólanum. Hér eru þær um 35 árum síðar. Frá vinstri: Ingibjörg
Guðmundsdóttir, Auður, Liv Ellingsen, Elín Jóhannesdóttir og Else M. Nielsen.
þing, en aðrir, sérstaklega 6. bekk-
ingar, sem eygðu stúdentshúfuna,
völdu þeim hin háðuglegustu heiti.
Fóru umræður fram að tilhlutan
Framtíðarinnar, en bæði þáver-
andi forseti hennar, Jóhann Möll-
er, og inspector scholae, Haraldur
Bjarnason, töldu húfurnar gagn-
legar. Andstæðingar skólahúf-
anna gáfu út skopblaðið Gallus og
Pottlok Gallusar undir forystu
Bjarna Guðmundssonar. Hlutu
húfurnar þar hina háðuglegustu
umfjöllun. f febrúar 1927 voru
húfurnar þó samþykktar á skóla-
fundi og skyldu vera með gráan
flauelskoll og glansskyggni. Varð
húfumálið mjög til að lífga upp á
félagslífið. f Gallusi getur m.a. að
líta svohljóðandi háðgrein undir
fyrirsögninni „Yfirlýsing": „Vjer
yfirgnæfandi meirihluti húfu-
málanefndar lýsum hér með yfir
því, að vjer erum reiðubúnir til
þess að láta lífið fyrir hugsjón
vora, ef þörf krefur. Fari svo að
húfufrumvarp vort verði skorið
niður fyrir oss, þá höfum vjer
svarið þess dýran eið, að skera
hvern annan niður, og komi þá
blóð vort yfir yður og börn yðar,
borin og óborin. Því vjer viljum
miklu heldur vera höfuðlausir en
húfulausir."
Félagslífið í Menntaskólanum í
Reykjavík í skólatíð Auðar Auð-
uns sagði hún hafa einkennst af
tómlæti stúlknanna í skólanum.
„Það var varla til, að við stúlkurn-
ar tækjum þátt í málfundum og
þykir mér það hafa verið okkur til
lítils sóma, en þetta var einungis
dáðleysi í okkur sjálfum og sætt-
um við gagnrýni sumra skóla-
piltanna fyrir að taka ekki til
máls á fundum," bætti hún við. En
stúlkurnar tóku hins vegar þátt í
dansleikjum og bekkjarskemmt-
unum af fullum áhuga.
r
Arið 1929 brautskráðist Auður
frá Menntaskólanum, þá nýl-
ega 18 ára að aldri. Hún sneri til
foreldrahúsa og dvaldist þar fram
yfir áramótin 1929—1930, er hún
hélt á ný til Reykjavíkur og settist
í lagadeild Háskóla íslands, fyrst
íslenskra kvenna. Háskólinn var
þá til húsa á neðri hæð Alþingis,
þar sem nú eru veitingastofur og
þingflokksherbergi. Eg spurði
Auði, hvort henni hefði ekki
reynst erfitt að setjast í lagadeild
og nema fag, sem karlmenn hefðu
setið einir að um langan aldur.
„Það tóku mér allir afskaplega vel
og ég sætti aldrei neinu aðkasti
vegna tiltækis míns. Þvert á móti.
Hins vegar voru þeir nokkrir, sem
töldu laganámið vera þurrt og
leiðinlegt og skildu ekki í áhuga
mínum. En það var heldur ekki
um svo margt að velja í Háskólan-
um á þeim tíma: guðfræði, læknis-
fræði, lögfræði og norrænudeild.
En ég hefi aldrei séð eftir að velja
laganámið."
Auður var daglegur gestur á
þingpöllum Alþingis, enda faðir
hennar þingmaður meðan hún var
í lagadeild. Hún kynntist m.a. Jóni
Sigurðssyni frá Kaldaðarnesi, vini
föður hennar og skrifstofustjóra
Alþingis. Þau áttu sama afmæl-
isdag og var 25 ára aldursmunur.
Jón var mikill bókmenntaunnandi
og þýddi fyrstur íslendinga verk
eftir Knut Hamsun. Jón frá Kald-
aðarnesi hélt upp á afmæli sitt í
íbúð, sem hann hafði á þessum ár-
um í rishæð Alþingishússins,
Hlaðbúð, sem svo var nefnd. Þar
komu margir þekktir menn, s.s.
þingmenn og embættismenn.
Hann bauð Auði iðulega að koma
til afmælisins vegna sameiginlegs
fæðingardags þeirra. Þar komst
hún í kynni við forystumenn á
sviði þjóðmála og þótti henni sér
mikill sómi sýndur, er henni var
boðið í afmæli Jóns frá Kaldað-
arnesi. „Ég held að hann hafi ver-
ið einhver allra skemmtilegasti
maður, sem ég hefi kynnst í líf-
inu,“ sagði Auður.
Auður Auðuns lauk fyrst ís-
lenskra kvenna embættisprófi í
lögfræði árið 1935. Hún var um
alllangan tíma eini kvenlögfræð-
ingur landsins, en það breyttist
með breyttum viðhorfum og nú er
svo komið, að talsvert margar
konur leggja stund á lögfræði (57
kvenlögfræðingar við árslok 1980).
Að loknu embættisprófi frá laga-
deild, sneri Auður aftur til
foreldrahúsa á ísafirði og hóf
lögfræðistörf. „Ég minnist þess,
að það var ekki mjög blómlegt
starf þá,“ sagði Auður Auðuns I
samtali okkar. „Það var lögfræð-
ingur á ísafirði áður en ég kom og
fólkið hefur trúlega treyst honum
betur en mér til að fara með mál
fyrir sig. Það var þó ekki vegna
þess, að ég væri kvenlögfræðingur.
Ástæðan var öllu heldur sú, að
þegar fólk átti kost á reyndari
lögfræðingi, þá var það ekki að
leita til þess, sem var nýútskrifað-
ur.“ En á ísafirði varð Auður
fyrsti kvendómari landsins, er hún
var kvödd sem setudómari í máli,
þar sem bæjarfógetinn, Torfi
Hjartarson, þurfti að víkja úr
sæti.
Aísafirði giftist Auður Her-
manni Jónssyni, hæstarétt-
arlögmanni og fulltrúa tollstjóra,
11. ágúst 1936 og fluttist til
Reykjavíkur, þar sem þau hjónin
stofnuðu heimili sitt. Fyrstu árin
sinnti Auður einkum heimilinu og
uppeldi barna sinna, sem urðu
fjögur: Jón kvikmyndagerðarmað-
ur, fæddur 1939, Éinar skipaverk-
fræðingur, fæddur 1942, Margrét
fornleifafræðingur, fædd 1949 og
Árni kennari við Verzlunarskóla
(slands, fæddur 1954. Auður hafði
smávegis heimavinnu fyrstu árin
eftir komuna til Reykjavíkur, en
hóf lögfræðistörf að nýju árið
1940, er hún varð lögfræðingur
Mæðrastyrksnefndar, en því starfi
gegndi hún fram til árs 1960. „Það
má kannski segja, að það sé það
besta af minni lagamenntun að
segja, að ég gat orðið kynsystrum
mínum að liði,“ sagði Auður um
starf sitt hjá Mæðrastyrksnefnd.
„Ég veit ekki hvort þú vilt skrifa
það. Ég hef a.m.k. oft verið
skömmuð fyrir að nota þetta orð
yfir konur. En hvað um það. Ég
kom til starfa að beiðni Laufeyjar
Valdimarsdóttur, dóttur Valdi-
mars Ásmundssonar og Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur. Við urðum
miklar vinkonur, enda þótt póli-
tískar skoðanir okkar væru æði
ólíkar. Ég hitti móður hennar
stundum á þessum árum vegna
þess að húsakynni Mæðrastyrks-
nefndar voru í sama húsi og þær
mæðgur bjuggu í, Þingholtsstræti
18. En það er helst frá því að
segja, að Bríet var þá orðin gömul
kona og ellin hafði sett sín mörk á
hana og hún var farin að heilsu og
sálarkröftum."
En Auður beitti einnig lögfræði-
þekkingu sinni að öðrum verkefn-
um en beinum lögfræðistörfum.
Auk þess sem hún hefur unnið á
vettvangi stjórnmálanna, hefur
hún setið í ýmsum nefndum að
undirbúningi ýmis konar löggjaf-
ar. Auður var skipuð 1945 í stjórn-
arskrárnefnd og 1946 í endurskoð-
unarnefnd framfærslulaga. 1955
var hún skipuð í endurskoðunar-
nefnd almannatryggingalaga. Síð-
an 1%1 hefur hún átt sæti í sifja-
laganefnd. „Sifjalaganefndin
starfar í samráði við aðrar sifja-
laganefndir á Norðurlöndunum og
er reynt að samræma löggjöf í
þessum efnum. Það gengur nú
ekki alveg snurðulaust eins og
viðbúið er. Þó er okkar löggjöf af-
ar lík þeim lögum, sem Danir hafa
sett um sifjarétt. í íslensku nefnd-
inni sitja nú auk mín Ármann
Snævarr hæstaréttardómari, sem
er formaður, og Baldur Möller
ráðuneytisstjóri í dómsmálaráðu-
neytinu. Guðrún Erlendsdóttir
hæstaréttardómari hefur verið
ritari okkar. Sifjalaganefndin
undirbjó frumvörp til laga um
stofnun og slit hjúskapar, barna-
lög og ættleiðingarlög, sem öll
hafa verið lögfest. Þá hefur nefnd-
in samið frumvarp til nýrra laga
um réttindi og skyldur hjóna, sem
hefur verið til umsagnar hjá ýms-
um aðilum, en ekki enn verið lagt
fyrir Alþingi. Núgildandi lög eru
frá 1923 með nokkrum áorðnum
breytingum. Nefndin hefur lítil-
lega haft til athugunar hugsanleg-
ar reglur um réttaráhrif óvígðrar
sambúðar, en í þeim efnum hafa
a.m.k. ekki enn, mér vitanlega,
verið lögfestar reglur á Norður-
löndum."
Ibæjarstjórnarkosningunum í
Reykjavík, sem fram fóru 27.
janúar 1946, var meirihluti
Sjálfstæðisflokksins í mikilli
hættu. Upplausn í kjölfar heims-
styrjaldarinnar síðari, mikil verð-
bólga, gerðardómslög og bandalag
Sovétríkjanna og bandamanna
vesturveldanna hafði búið vinstri
öflum þjóðfélagsins undir forystu
Sameiningarflokks alþýðu — Sósí-
alistaflokksins betri jarðveg til
fylgisaukningar en nokkru sinni
áður. Þá sat Nýsköpunarstjórn
Sjálfstæðis-, Sósíalista- og Al-
þýðuflokks undir forsæti ólafs
Thors, en hún var skipuð í október
1944. í bæjarstjórnarkosningun-
um snerust sjálfstæðismenn til
sóknar gegn vinstri öflunum undir
forystu Bjarna Benediktssonar
þáverandi borgarstjóra. Þá var
tekið upp prófkjör við val fram-
bjóðenda á bæjarstjórnarlista
flokksins. Auður Auðuns var valin
ásamt fleiru góðu fólki í framboð
og tók hún við þriðja sæti bæjar-
stjórnarlistans af frú Guðrúnu
Jónasson, sem hafði þá setið sem
bæjarfulltrúi flokksins í 18 ár.
Menn væntu sér strax mikils af
Auði Auðuns og var litið á hana
sem frambjóðanda jafnt kvenna
sem karla, enda þótt játað væri,
að hún þætti sérstaklega prýða
listann. Sjálfstæðisflokkurinn
hlaut 11.833 atkvæði og átta menn
kjörna og hélt því meirihluta
sínum. Af þeim átta fulltrúum
flokksins, sem þá tóku sæti í bæj-
arstjórn, voru fimm nýliðar. f
þriðja sæti var fyrsti kvenlög-
fræðingur landsins, Auður Auð-
uns, Sigurður Sigurðsson berkla-
yfirlæknir í fjórða sæti, Hallgrím-
ur Benediktsson stórkaupmpður í
sjötta sæti, Friðrik ólafsson
skólastjóri í því sjöunda og Jó-
hann Hafstein, framkvæmdastjóri
Sjálfstæðisflokksins, í áttunda
sæti. „Ég man, að í þessum fyrstu
bæjarstjórnarkosningum mínum
varð ég svo fræg að komast á
grínmynd í Þjóðviljanum. Þar var
birt mynd af okkur Jóhanni Haf-
stein á hlaupahjóli. Ég knúði hjól-
ið áfram, en eitthvað tókst Jó-
hanni Hafstein illa að halda sér á
hjólinu og var ég þá látin segja:
„ðsköp ertu dettinn, Jói minn.“
Hann var í baráttusætinu og þótti
ekki öruggt, að hann næði kjöri."
Auk hinna fimm nýliða á bæjar-
stjórnarlistanum, skipaði Bjarni
Benediktsson borgarstjóri fyrsta
sæti og hélt áfram starfi sínu.
Guðmundur Ásbjörnsson kaup-
maður var í öðru sæti og gegndi
starfi forseta bæjarstjórnar. Þá
var Gunnar Thoroddsen prófessor
í fimmta sæti listans.
„Ég flutti mína fyrstu ræðu á
opinberri samkomu kvennadaginn
19. júní heima á ísafirði. Mig
minnir að það hafi verið sumarið
sem ég varð stúdent. Til þessa var
ég fengin af konum heima, sem á
þeim árum héldu þennan dag há-
tíðlegan í minningu þess, að þann
dag árið 1915 fengu íslenskar kon-
ur kosningarétt og kjörgengi til
Alþingis. Ég man hve skelkuð ég
var, er ég stóð í fyrsta sinn fyrir
framan þennan fjölda fólks, sem
var samankominn til að halda
daginn hátíðlegan. Og þá hefði