Morgunblaðið - 07.08.1983, Qupperneq 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1983
Auður í hópi foreldra og systkina sinna. Fremri röó frá vinstri: Jón Auðunn
Jónsson alþingismaður, Auður og frú Margrét. Aftari röð frá vinstri: Sigriður,
Árni og Jón.
Stund railli stríða. Á myndinni eru þær fjórar konur sem sátu á Alþingi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í maí 1974. Myndin er tekin í Kringlunni í þinginu. Frá
vinstri: Auður, Hildur Einarsdóttir, Geirþrúður Bernhöft og Ragnhildur
Helgadóttir.
í fyrra var haldið kveðjuhóf er Gunnlaugur Pétursson borgarritari lét af störfum, en hann var ráðinn til starfsins árið
1956 og skipaður ári síðar. Myndin var tekin af Gunnlaugi ( hópi þeirra borgarstjóra, sem hann hefur starfað með.
Talið frá vinstri: Gunnar Thoroddsen, Auður Auðuns, Geir Hallgrímsson, Gunnlaugur, Birgir ísleifur Gunnarsson,
Egill Skúli Ingibergsson og Davíð Oddsson.
Auður Auðuns að heimili sínu á Ægisfðunni, en þaðan er útsýni út á opið hafið með afbrigðum fallegt.
um ásamt Sigríði Björnsdóttur
konu sinni og Benedikt Vilmund-
arsyni dóttursyni sínum. Þetta
var hörmulegt áfall fyrir þjóðina,
sem nú missti leiðtoga sinn og
mikilhæfasta forystumann. Jó-
hann Hafstein tók við starfi for-
sætisráðherra, en 10. október var
ráðuneyti hans myndað. Sú eina
breyting var gerð á verkefnaskipt-
ingu ráðherra frá ráðuneyti
Bjarna, að ég tók við dóms- og
kirkjumálum af Jóhanni Hafstein,
sem gegndi áfram embætti iðnað-
ar- og orkumálaráðherra. Eins og
venja er, var ákvörðun um þetta
tekin af þingflokki okkar og var
einróma samþykkt.
Það er margt, sem kemur inn á
borð hjá ráðherra, sem ekki kem-
ur fyrir þingið. Það urðu líka
viðbrigði, að ég var komin í fast og
krefjandi starf, auk þingstarfa og
borgarstjórnar.
Meðal frumvarpa, sem ég lagði
fyrir þingið á mínum ráðherra-
ferli var frumvarp til nýrra laga
um stofnun og slit hjúskapar, sem
sifjalaganefnd hafði samið, mikill
bálkur með afar ítarlegri greinar-
gerð. Það var endanlega samþykkt
1972. Eldri lög voru frá 1921, orðin
meira en hálfrar aldar gömul, svo
að kominn var tími til rækilegrar
endurskoðunar. Annað var það frá
minni ráðherratíð, sem ég hlaut
misjafnar þakkir fyrir, en það
voru reglur, sem bönnuðu lög-
fræðingum í ýmsum ríkisstofnun-
um og í ráðuneytunum og við dóm-
araembættin að stunda lögfræði-
störf önnur en í þágu sinnar stofn-
unar eða embættis.
Mér kemur þá til hugar annað
mál, þó ekki frá ráðherratíð
minni, en fyrir afstöðu mína í því
máli hlaut ég misjafnar þakkir.
Þetta var frumvarp um að veita
Kvennaskólanum í Reykjavík
heimild til að brautskrá stúdenta,
þ.e. hann yrði gerður að mennta-
skóla fyrir stúlkur. Þetta varð
töluvert hitamál og nokkuð við-
kvæmt mál fyrir mig. Ég var eina
konan í minni þingdeild og okkur
Guðrúnu Helgadóttur, skólastjóra
Kvennaskólans, var vel til vina.
Ég lagðist gegn frumvarpinu, sem
ég taldi andstætt kröfunni um
menntunarjafnrétti, sem væri ein
meginuppistaðan í jafnréttisbar-
áttu kvenna, en samskólar, þ.e.
fyrir bæði kynin, væru trygging
þess, að því yrði náð. Mig hálf-
minnir, að allir flokkar hafi klofn-
að um málið og andstaðan dugði
til þess, að það náði ekki fram að
ganga.“
Auður Auðuns er fyrsta konan,
sem gegnt hefur ráðherra-
störfum, og var hlutur hennar sem
ráðherra og þingmaður engu síðri
en á vettvangi borgarmála. Nú sit-
ur hins vegar kona aftur á ráð-
herrastóli. Ragnhildur Helgadótt-
ir gegnir embætti menntamála-
ráðherra í ráðuneyti Steingríms
Hermannssonar. Það er eftirtekt-
arvert, að báðir kvenráðherrar ís-
lands skuli koma úr röðum þing-
manna Sjálfstæðisflokksins, enda
þótt margar vinstri stjórnir hafi
setið við völd frá því, að ráðuneyti
Jóhanns Hafsteins fór frá 1971 og
fyrsti kvenráðherrann lét af emb-
ætti. Slíkt er þó engin furða, þar
sem flokkurinn hefur jafnan verið
óhræddur við að fela kvenfólki
ábyrgðarmikil störf. Það er því
ætíð jafn broslegt, er Sjálfstæðis-
flokkurinn er sakaður um aftur-
haldssemi af andstæðingum sín-
um, svo illa sem þeim gengur að
aðlagast nútímanum. „Það er nú
mest í nösunum á þeim, hvað and-
stæðingar Sjálfstæðisflokksins
telja sig hampa konum," sagði frú
Auður.
Þegar ég spurði frú Auði, hvaða
mál henni væru minnisstæðust frá
ferli sínum í borgarstjórn, nefndi
hún hitaveitu borgarinnar, gatna-
gerð og húsnæðisvandann, sem
þau mál, er stærst hafi verið og
brýnast að leysa þann tíma, er
hún sat í borgarstjórn. Hún
nefndi enn fremur landhelgismál-
ið af þingmálum. „En mér er einn-
ig minnisstæð sú stefnubreyting
sem varð við myndun Viðreisnar-
stjórnarinnar og hvernig frjáls-
ræði var aukið. Viðreisnartíminn
var ákaflega lærdómsríkur og þá
sérstaklega upphafið og aðdrag-
andinn fyrir mig persónulega, því
að þá er ég að hefja störf á Al-
þingi. Ég starfaði bæði með Ólafi
Thors og Bjarna Benediktssyni,
þótt ég hafi reyndar starfað leng-
ur með Bjarna. Þeir voru einstak-
ir, svo ólíkir sem þeir voru. Ég get
sagt þér, að svar Jóns á Reynistað,
er Magnús Jónsson frá Mel spurði
hann hvers vegna Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði ekki klofnað við
myndun Nýsköpunarstjórnarinn-
ar 1944, gat gilt fyrir okkur öll.
Jón, sem hafði verið hatrammur
andstæðingur stjórnarmyndunar-
innar, svaraði nefnilega á þá lund,
að maður gerði það fyrir ólaf
Thors, sem maður gerði ekki fyrir
nokkurn annan.
Ég kynntist auðvitað Bjarna
Benediktssyni og frú Sigríði
Björnsdóttur og hitti þau oft. Ég
hafði eðlilega mikið samband við
Bjarna og kynni mín af þeim hjón-
um eru mér mikils virði. Ég mat
Bjarna mikils. Hann var fádæma
traustur. Mér fannst hann vera
eins og klettur, sem alltaf væri
hægt að byggja á. Hann gat verið
hrjúfur, en ég mat hann það mik-
ils, að ég man nú ekki einu sinni
eftir því, þótt hann kunni að hafa
veitt mér ádrepur. Bjarni hafði
frábært minni og vitnaði í umræð-
ur án þess að hafa minnisblöð. Ég
sá hann reyndar aldrei nota slíkt.
Hann hafði allt á hraðbergi, sem
er stórkostlegur ávinningur fyrir
stjórnmálamann. Ólafur Thors og
Bjarni voru ólíkir persónuleikar.
Ólafur var léttur og e.t.v. aðgengi-
legri. En þrátt fyrir það ætti ég
erfitt með að gera upp á milli
þeirra. Ég held að þeir hafi líka af
öllum verið viðurkenndir afburða-
menn í þinginu. Ólafur Thors
glansaði mikið á því, hve hnyttinn
hann var í svörum og spaugsamur.
Það var t.d. einhvern tíma, að
Ólafur var að þæfa eitthvert málið
og þá grípa menn oft til þess að
lesa upp prentað mál. ólafur hóf
að lesa upp úr ræðum Magnúsar
Jónssonar prófessors í Þingtíðind-
um. Magnús var lengi dósent við
Háskólann. Ólafur les langar ræð-
ur úr ræðustólnum niðri í þingi,
sem gátu með góðum vilja snert
málið, sem þæfa átti. Svo þurfti
Ólafur náttúrulega að bæta við
einhverju frá eigin brjósti og
missti þráðinn í ræðu Magnúsar
dósents og endar með því, að Ólaf-
ur spyr sjálfan sig upphátt: „Æ,
hvar var ég nú staddur í dósa?"
Þetta þótti sumum miður þing-
legt.
Mér hefur líka oft komið það í,
hug, hve Bjarni gat verið neyðar-
legur í svörum. Þegar þingsálykt-
unartillaga um lausn fiskveiðideil-
unnar við Breta var lögð fyrir
þingið 1961 urðu eins og menn
muna harðar deilur um málið.
Fylgdi henni ítarleg greinargerð.
Þar hafði þó orðið meinleg prent-
villa fyrir ríkisstjórnina. Halldór
Ásgrímsson, einn af þingmönnum
Framsóknarflokksins og stjórnar-
andstæðingur, sagði í umræðum
um tillöguna, að jafnvel prent-
villupúkinn væri á móti ríkis-
stjórninni. Þá kallaði Bjarni
frammí: „Já, það eru allir púkar á
móti okkur!1!"
g víst er, að Auði Auðuns
svipar um margt til þessara
miklu foringja Sjálfstæðisflokks-
ins. „Auður Auðuns er hreinskilin
og hreinskiptin og vísar allri tvö-
feldni og tvínóni á bug með ein-
arðri háttvísi," segir Geir Hall-
grímsson í afmælisgrein sinni um
þá konu, sem varð fyrsti kven-
lögfræðingur okkar, fyrsti kven-
forseti bæjarstjórnar, fyrsti kven-
borgarstjórinn og fyrsti kvenráð-
herrann.
„Auður hefur alla tíð verið mikil
kvenréttindakona," segir Ragn-
hildur Helgadóttir í formála fyrir
Auðarbók Auðuns, sem Lands-
samband sjálfstæðiskvenna og
Hvöt gáfu út í tilefni sjötugsaf-
mælis Auðar 1981. „Mestum
árangri hefur húri náð á því sviði
með þeim sporum, er hún sjálf
steig með miklum sóma inn á nýj-
ar brautir og efldi þannig kjark og
þrótt með öðrum konum."
Ég spurði Auði Auðuns hverja
skoðun hún hefði á kvennabaráttu
nútímans. Hún svaraði mér og
sagði: „Ég get tekið undir það, að
konur verði að koma sér áfram
innan flokkanna. Ég tel núverandi
ástand konum sjálfum að kenna.
Auðvitað geta konur látið meira
að sér kveða innan flokkanna og
úti í þjóðfélaginu yfirleitt. Hins
vegar verð ég að segja það, að eftir
því sem ég eldist og umræður um
jafnrétti harðna, verður mér æ
oftar hugsað til barnanna. Hvern-
ig er hægt að koma því við, að
foreldri geti sinnt börnunum
hvort um sig? Það verður að finna
grundvöll, sem slík verkaskipting
á að byggja á. Við núverandi að-
stæður verður ekki hjá því komist,
að börn séu að talsverðu leyti alin
upp á stofnunum. Þetta á ekki að
vera stefnan. Það þarf að finna
annan grundvöll verkaskiptingar
karla og kvenna, svo hjá þessu
verði komist.
Ástæða þess, að ég nefndi að
konur eiga að koma sér áfram inn-
an flokkanna er sú, að í pólitískum
kosningum er kosið í pólitískar
stöður. Svonefnt þverpólitískt
kvennaframboð leysir ekki vanda
kvenna. í pólitík verða menn að
taka afstöðu til hinna ólíkustu
málefna, ekki bara til mála sem
sérstaklega varða konur. Um sér-
framboð, kvennaframboð, sem
fram kynnu að koma innan stjórn-
málaflokkanna gegnir öðru máli.
Þar væri um að ræða hóp með
sömu pólitíska afstöðu. Hins veg-
ar tel ég eðlilegt að t.d. innan
stéttarfélaganna tækju saman
höndum konur með ólíkar stjórn-
málaskoðanir til þess að vinna að
framgangi hagsmunamála sinna
innan samtakanna og hnekkja því
karlaveldi, sem þar viðgengst.
Hugsaðu þér t.d. allan þann fjölda
kvenna, sem starfar hjá því opin-
bera og lætur karla ráðskast með
kjaramál sín. Þar, eins og í póli-
tfkinni, eru konurnar almennt of
hlédrægar. Ella væri því launa-
jafnrétti, sem við höfum á papp-
írnum, ekki jafn ábótavant í fram-
kvæmd og reyndin er.“
Áður en samtali okkar Auðar
Auðuns lauk, spurði ég hana
hvaða augum hún liti íslensk
stjórnmál eins og þau eru nú.
„Ég er ekki í þeirra hópi, sem
telja að allt hafi verið í betra horfi
á Alþingi fyrr á árum. Samheldni
innan stjórnmálaflokkanna er þó
greinilega síðri en oftast hefur áð-
ur verið og það leiðir að sjálfsögðu
ekki til góðs fyrir heildina. f
stjórnmálaflokki og ekki síst í
stórum flokki eins og Sjálfstæðis-
flokknum, er ekki við því að búast,
að allir hafi sömu skoðun á öllum
málum. En flokkur, sem vill telj-
ast ábyrgur, þarf að samræma svo
sjónarmiðin á þeim sviðum, sem
verulegu máli skipta, að hann geti
komið fram sem samstæð heild.
Stundum er þingmönnum og öðr-
um, sem skera sig úr heildinni,
hælt fyrir sjálfstæði í skoðunum
og frjálslyndi, en fyrir kemur, að
afstaða slíkra ber leiðindakeim af
framapoti og hégómagirni. óein-
ing innan Sjálfstæðisflokksins að
undanförnu hefur líka, eins og
sumir hafa spáð, haft áhrif langt
út fyrir raðir sjálfstæðismanna og
ég held, að aðrir stjórnmálaflokk-
ar landsins hafi ekki enn bitið úr
nálinni með það.“ — ing. joh.