Morgunblaðið - 18.09.1983, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
Aff Sidney Reilly, manninum sem næstum kollsteypti rússnesku byltingunni
Sidney Reilly var einstakur maöur og meistaranjósn-
ari. Afreksverk hans í nafni bresku leyniþjónustunnar
þar sem hann m.a. næstum einn síns liðs hefti fram-
gang rússnesku byltingarinnar eru meiri en jafnvel
afrek skáldsagnapersónunnar James Bonds. Enda
sagði lan Flemming einhverntíma: „James Bond er
aðeins þvættingur sem ég skáldaði. Hann er enginn
Sidney Reilly, veistu.“
En allur sannleikurinn um feril Reillys er einn leynd-
ardómur. Eins og margir aðrir njósnarar blandaði hann
saman staðreyndum og skáldskap í huga sér og gerði
sér oft ekki grein fyrir hvort var hvað. Hann sauð
tíðum saman sínar eigin ráðagerðir sem komust hvergi
á opinberar skýrslur af því hann fékk ekki leyfi fyrir
þeim hjá yfirboðurum sínum. Og svo margar forsíðu-
fréttir voru búnar til fyrir hann af leyniþjónustunni að
nú er næstum ógerlegt að sjá hverjar af þeim er sann-
ar.
Llyod George vildi senda besta
njósnara bresku leyniþjónustunnar
til Rússlands. Reilly var sendur.
2nd Aprll, 1928.
Cka OoBaarTatlva u Unlonlut Ceutrnl orrioa,
Pnrla Chaatxra,
B«*r Blra,
ainoTlott U«tt«r.
I bag to Mk»owl«ðg« th« Btn ot tíf
thouaant poun&a (nð.oool on bahuir ot í.
tor a parloð of tan /««rs X «1U
addltlon«aiy r«oalT« two hunrtrad und flfty pounda
lfi£80) * y«ar. pald on th« lat Jun« to hia by our
A«aat ln th« Argantlaa. at th« «nd of t«n yaara
thla payaant wlll oaaaa und h« wlli b« )mld tb«
au» of two thowaon&^ flT« hi.nUred j.ounda (_£,floi)).
X* aaaa of daath thl« «trurvr«- «nt nili o«,.r« on-
laaa h« ahould hav« r«nurrl«& wh«n hl« wi&ow wlll
b a <ntltl«d to thla arr«nf«i «nt. >
H« »U1 b« plT«n Arp« <tln« pu «r« uad .
will tbaraiora ba to aU lhtantu ijjd nurpoaoa
Arp.qtln* Uutlotua, whioh h« w U1 novar d»o-« to
dlapota ln nít«r llfa aa th« punlaín.nt ln tha
Arg«r.tln« for Uwln« und«r falaa nai.ara ta wary
•av«r«. 8« WUI »«11 a» d«oJc hijjd Mnd on
&rriwal wlll pr«a*nt hi a«lf to «ut n««nt who
»1U only abow hlo undar hla n«w nam und wlll
knaw nwthlttw inrthar about hiia. exoept tliat )>•
wilt pay th«a« y.urly auiao ow«r to hljn for th«
aald p«rlod of tan y«ora.
Youra fulthfnlly.
Copy No.
J Ooplaa.

Zinoviev-bréfið fræga sem Reilly bjó endanlega til prentunar.
í kjölfar 12 þátta sjónvarps-
myndaflokks um Reilly sem hófst í
breska sjónvarpinu fyrir skömmu
og er að stórum hluta skáldskapur
einn, fylgdi bók eftir sagnfræðing-
inn Michael Kettle — Sidney Reilly
— The True Story — og hefur hann
unnið að gerð hennar í um 20 ár,
leitað upplýsinga í bók um ævi
Reillys sem eingöngu er byggð á
óyggjandi heimildum.
Flóttinn
{ litlu herbergi í hóruhúsi i
Moskvu í september 1918 lá í felum
undir skítugri ábreiðu njósnari
leyniþjónustu Hans Hátignar og
hlustaði á stunurnar í stúlku með
sárasótt á lokastigi. Hún myndi
sennilega ekki lifa til morguns.
Njosnarinn breski, Sidney Reilly
taldi það mjög líklegt að hann
myndi ekki heldur lifa fram í dög-
un. Utan af götunum bárust til
hans hratt fótatak og brothljóð í
hurðum þegar hin óttalega öryggis-
lögregla Cheka fór um hverfið.
Hún var að leita að Reilly, óvini
bolsévika númer eitt, manninum
sem næstum hafði tekist að koll-
steypa rússnesku byltingunni.
En Reilly þekkti vel inn á Cheka.
Þeir gátu varla trúað því að snotur,
vandlátur Englendingur færi í fel-
ur í rússnesku hóruhúsi og þeim
láðist að leita þar almennilega. Um
morguninn birtist starfsbróðir
Reillys úr bresku leyniþjónustunni,
George Hill með falsaða pappíra
handa Reilly á þýsku nafni og far-
miða í lestarklefa til Petrograd,
frátekinn fyrir þýska sendiráðið.
Reiily komst óséður um götur
Moskvu, sem voru yfirfullar af
veggspjöldum með tilboðum um
verðlaun fyrir handtöku hans, og
komst um borð í lestina. í Petro-
grad komst hann um borð í drátt-
arskip í eigu Hollendings, Harry
van den Bosch sem hjálpaði hol-
lenskum borgurum að flýja Rúss-
land. Hafnaryfirvöld bolsévika leit-
uðu í skipinu eins og venja var og
svo sigldi það burt. Reilly héit það
væri að halda til Helsinki í Finn-
landi sem þá var hlutlaust land,
þegar stefnan var tekin á Reval,
þýska flotastöð. Reilly hafði slopp-
ið frá bolsévikum en lenti nú í
nýrri hættu, engu minni. Hann var
breskur yfirmaður í borgaraklæð-
um að baki víglínu Þjóðverja og
hans beið ekkert nema dauðadóm-
ur ef hann næðist.
Reilly talaði auðvitað lýtalausa
þýsku og hann tók til heldur
áhættusams ráðs. Hann skráði sig
á hótelið Gullna ljónið, rétt utan
við flotastöðina vegna þeirrar
kenningar sinnar að því er hann
sagði síðar, að engum dytti í hug að
leita bresks njósnara á hóteli fyrir
þýska yfirmenn. Tveimur nóttum
síðar flutti Bosch, sem allan tím-
ann hélt að Reiily væri Þjóðverji,
hann til Helsinki.
Við hafnarbakkann í Helsinki lét
Reilly Hollendinginn hafa innsigl-
aðan böggul sem seinna kom í ljós
að í var Ijósmynd af honum sjálf-
um og bréf þar sem hann viður-
kenndi að hann væri ekki Þjóðverji
heldur lautinant í konunglega
breska flughernum. Reilly tók svo
hlýiega í höndina á bjargvætti sín-
um og hvarf út í nóttina. Þessi
mesti njósnari Breta hafði enn einu
sinni snúið sigri hrósandi á and-
stæðinga sína.
Fæddur í Póllandi
Þetta er eitt af þeim ævintýrum
sem Reilly lenti í og hvað mest er
til af sönnunum um. Samstarfs-
maður hans, George Hill, staðfesti
seinna sinn hlut í því og árið 1970
hafði Kettle uppá og ræddi við
hollenska dráttarskipseigandann,
van de Bosch, sem endursagði sög-
una af flóttanum og sýndi Kettle
bréf Reillys og ljósmyndina af hon-
um.
Lenin stóð að áliti margra að baki
tilræði við hann.
Gregory Zinoviev sem átti að hafa
skrifað bréfið fræga.
Hver var þessi dularfulli maður?
Hver var í rauninni þessi Sidney
Reilly? Fyrri tíma sagnir hafa gef-
ið í skyn að hann hafði verið óskil-
getinn Pólverji, alinn upp af rússn-
esku yfirstéttarfólki. En Kettle
hefur skrifað að Reilly hafi verið
fæddur árið 1874 á landareign við
ána Niemen í Bielsk-héraði í Pól-
landi. Hans raunverulega nafn var
Sigmund Georgievich Rosenblum
og var faðir hans Grigory Jako-
vlevich Rosenblum, ríkur pólskur
gyðingur, landeigandi og verktaki.
Fjölskyldan var virkur þátttakandi
í baráttu fyrir réttindum gyðinga í
Rússlandi. í dag eru ættingjar
Reillys í litlum áhrifastöðum í
listaheimi Moskvu og eru nöfn
þeirra ekki nefnd í bók Kettles, þvl
þeir gætu átt undir högg að sækja
ef það vitnaðist að þeir væru skyld-
menni þessa fræga breska njósn-
ara.
Þegar Reilly var 16 ára, fékk
hann gífurlega ást á náskyldri
frænku sinni. Báðar fjölskyldurnar
voru andvígar ráðahag þeirra og
lögðu í rúst allar vonir um giftingu.
Reilly fór að heiman. Hann skaut
næst upp kollinum í East End í
London þar sem á þessum tima var
mikil nýlenda útlægra Pólverja.
Hann kvæntist árið 1898 Margaret
Thomas, ungri efnalítilli ekkju. Um
það leyti gerðist hann breskur
njósnari.
Hver réði hann til þjónustunnar
og undir hvaða kringumstæðum er
á huldu, en bæði utanríkisráðu-
neytið breska og njósnaþjónusta
hersins vildu á þessum tíma fyrir
alla muni hafa auga með ört vax-
andi olíuiðnaði Rússa og ráðagerð-
um þeirra á Indlandi.
Pólskir útlagar í Bretlandi með
hæfiieika sem að haldi gátu komið
voru kjörinn efniviður í njósnara
fyrir Breta því Pólland var þá hluti
af rússneska keisaradæminu. Það
styður þá staðreynd að Rosenblum
hafi verið ráðinn til þjónustunnar
að hann tók skyndilega upp nýtt
nafn og stöðuheiti, Sidney Reilly,
verkfræðingur. Hann hefði þurft á
opinberri hjálp að halda til að búa
til þá sögu svo að hún gæti komið
honum að sem mestu liði í þessu
nýja hlutverki.
Skýrslur í Bretlandi sýna að
Reilly hafi átt að baki 25 ára verk-
fræðiferil á Indlandi og í London —
allt þar til nokkrum mánuðum áð-
ur en hann hvarf. Þessar skýrslur
segja að hann sé fæddur i Kalkútta
1877, hafi gengið í skóla á Indlandi
og unnið hjá mörgum fyrirtækjum
sem verkfræðingur. Við nánari
rannsókn er hvergi að finn neitt
um feril hans sem verkfræðings og
þau fyrirtæki sem hann átti að
hafa unnið hjá hafa aldrei heyrt
hans getið. Ef Rosenblum, öðru
nafni Sidney Reilly, hafði hugsað
sér að fara í njósnaleiðangur til
Rússlands hefði ein leiðin til að
forða fjölskyldu hans frá vandræð-
um, ef upp um hann kæmist, verið
að búa til nýja ævisögu sem Rússar
myndu ekki geta rakið til fjölskyld-
unnar.
Hátt lifað í Rússlandi
Njósnaþjónustan sá honum þó
fyrir einu raunverulegu baksviði.
Reilly var sendur til Cambridge
þar sem skýrslur. Trinity College
sýna að hann hafi notað söguna um
„störf" sín á Indlandi til að komast
þar að. Hann var þar í skóla við
verkfræðinám í tvö og hálft ár en
fór þaðan 1908. Þetta var mikil-
vægt bæði fyrir yfirhylminguna
sem hann þurfti og þá tegund
njósna sem hann átti eftir að inna
af hendi, því Reilly birtist næst í
St. Pétursborg sem starfsmaður
vopnafyrirtækis Mandrokovich og
Chuberskys. Hann var einnig full-
trúi þýska fyrirtækisins Blohm og
Voss í Hamborg, sem vann að upp-
byggingu rússneska flotans eftir
ófrið Rússa og Japana. Bæði þessi
störf gáfu þó nokkurn pening í aðra
hönd og Reilly naut þess í ríkum
mæli.
Hann flutti í lúxusíbpð og hóf að
safna að sér fornum munum frá
Napóleonstímanum, listaverkum
frá endurreisnartímanum og góð-
um bókmenntum. Hann ók um í
fallegustu hestvögnum, borðaði á
bestu veitingahúsum, hélt stór-
kostleg samkvæmi og varð fljótt
kunnur í hópi áhrifamesta fólksins
við hirð keisarans. Margrét kona
hans hæfði ekki í það hlutverk sem
hún þurfti að gegna í þessu iífi
hans svo hún var send til London
og Reilly kvæntist aftur rússneskri
konu, Nadine að nafni, sem skildi
við mann sinn, sem var yfirmaður í
flotamálaráðuneytinu.
Reilly ferðaðist víða um heiminn,