Morgunblaðið - 15.10.1983, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 1983
Á enn að eftia
í nýtt bákn?
eftir Einar K.
Guðfinnsson
Sjaldan eða aldrei hafa gæða-
mál í sjávarútvegi verið jafn mik-
ið til umræðu og nú. Þess bera
vitni blaðagreinar, sjónvarpsþætt-
ir og aðrar fjölmiðlafréttir, sem
taka til meðferðar hinar fjöl-
mörgu hliðar þessa mikilvæga
máiaflokks.
Um margt hefur þessi umræða
verið til góðs, þó stundum hafi
nokkuð skort á að hún væri nægj-
anlega markviss. Afrakstur henn-
ar er þó efalítið sá að sjómenn og
útvegsmenn ræða meira en áður
sin á milli um gæðamálin. Það er
einnig ánægjulegt að fylgjast með
því hve flestum sjómönnum er
umhugað um að koma með góðan
fisk að landi. Þetta finnst mér
sjálfsagt að komi fram, því að allt-
of sjaldan er þess getið sem vel er
gert á þessu sviði.
Engum blandast hugur um mik-
ilvægi þess að farið sé vel með
fisk, allt frá því að hann er veidd-
ur og þar til að hann er fluttur úr
landi á erienda markaði. Undir-
staða góðra lífskjara hér á landi
er sú að okkur takist að halda
sterkri stöðu okkar á samkeppnis-
mörkuðum erlendis. Forsenda
þess er að við getum sannað hér
eftir sem hingað til að íslensku
fiskafurðirnar séu þær bestu sem
völ sé á.
Af þessum sökum er það eðlilegt
að menn reyni eftir föngum að
bæta gæði fiskaflans. Mönnum er
það vitanlega ljóst að margt hefur
áunnist við meðferð fisks um borð
i veiðiskipum, og í landi. En alltaf
má gera betur og að því hljóta all-
ir þeir sem að sjávarútvegi starfa
að keppa, í bráð og lengd.
Eins og eðliiegt er hafa margar
tiliögur komið fram um skipan
gæðaeftirlits. Nefndir hafa starf-
að, jafnt á vegum hins opinbera
sem og á vegum sölusamtakanna
og annarra til þess að gera tillög-
ur um úrbætur. Nú hillir undir
það að verulegum skipulagsbreyt-
ingum á gæðaeftirlitinu verði
Einar K. Guðfinnsson.
„Þess í staö færo fiskveið-
arnar fram, undir stjórn
„mandarína“ bak við
skrifborð uppi í Arnarhvoli
í Reykjavík. Spyrja mætti:
Hver yrði hann sá hinn
mikli „mandarín“, sem
öllu réði? Hvernig yrði
hann valinn?“
hrundið í framkvæmd, eins og
kunnugt er og er það vel.
Varhugaverð tillaga
Ein er sú tiliaga, sem ymprað
hefur verið á í þessu sambandi og
ég tel sérlega varhugaverða. Það
er sú hugmynd að settar verði
reglur um hámarksútivistartíma
veiðiskipa. Skoðun mín var sú að
reglur af þessu tagi væru full-
komlega óþarfar og gætu í fram-
kvæmd reynst stórhættulegar
hagsmunum sjómanna, útvegs-
manna og þjóðarbúsins í heild,
eins og ég mun hér á eftir leitast
við að rökstyðja.
Grunneining gæðaeftirlitsins,
hlýtur eftir sem áður að vera eft-
irlit óvilhalls aðila, sem kaupend-
ur og seljendur koma sér saman
um. f því sambandi skiptir ekki
öllu máli hver hann er. Aðalatrið-
ið er að hann sé sanngjarn og
heiðarlegur í dómum, fari eftir
fyrirfram ákveðnum gæðastöðlum
og njóti trausts hagsmunaaðila.
Reglur þær sem eftirlit af þessu
tagi þarf að styðjast við þurfa í
senn að vera skýrar og tæmandi,
en ekki of flóknar.
Bætt gæði — hærri laun
Til viðbótar þessu þarf að skipa
málum þannig að til staðar sé
hvati hjá sjómönnum til þess að
koma með góðan fisk að Iandi. Sá
hvati þarf að koma til i gegn um
verðlagskerfið.
Það er ekki nokkur vafi á því að
langvirkasta aðferðin til „gæða-
stjórnunar" er einfaldlega sú að
verðlauna menn fyrir að bæta
gæði aflans. Það er best gert með
því að greiða hærra verð fyrir
góðfisk, en lakara verð fyrir
slæmt hráefni. Það gefur augaleið
að fái sjómaður hátt verð fyrir
gott hráefni, sem hann ber að
landi, þá vandar hann meðferð
fisksins. — Ánægjulegt var til
þess að vita að þátttakendur í ný-
legum og ágætum sjónvarpsþætti
um gæði sjávarafla voru allir sem
einn sammála þessu meginsjón-
armiði.
Ég er þeirrar skoðunar að
stjórnun af þessu tagi geri allt
reglugerðarfargan um hámarks-
útivistartíma veiðiskipa algjör-
lega óþarft. Það kæmi augljóslega
af sjálfu sér að sjómenn myndu
kosta kapps um að koma með sem
best og verðmætast hráefni að
landi ef þeir nytu þess í ríkulegri
afrakstri. Meðal þess sem þeir
myndu vitaskuld hafa f huga er að
vera ekki lengur úti en svo, að
gæði fiskaflans héldust.
Ofurvald eftirlitsmanna
Ekki er nokkur minnsti vafi á
því að eftirlit með reglum um há-
marksútivistartíma yrði þungt í
vöfum. Augljóslega þyrfti að ríða
þétt net eftirlitsmanna út um all-
ar þorpagrundir landsins, til þess
að fylgjast með því að menn yrðu
ekki „of lengi“ á sjónum. Ég býst
þó ekki við því að sjómönnum
þætti á bætandi það mikla leyfa-
og eftirlitsbákn sem nú er þegar
búið að hrúga upp í kring um fisk-
veiðarnar.
Ég efast líka um að allir hafi
hugsað út í það hvert ofurvald
yrði selt í hendur þeim mönnum
sem eftirlitið hefðu með höndum.
Ef þessu kerfi yrði komið á lagg-
irnar, er það skoðun mín að fisk-
veiðar í þeirri mynd sem við nú
þekkjum hér við land legðust
hreinlega af. Þetta þykir eflaust
djarflega mælt. En menn skyldu
átta sig á því að fiskveiðum yrði
ekki lengur stjórnað af skipstjórn-
armönnum, sem ættu afkomu sína
undir sjálfum sér, skipi og áhöfn
Þess í stað færu fiskveiðarnar
fram, undir stjórn „mandarína"
bak við skrifborð uppi f Arnar-
hvoli í Reykjavík. Spyrja mætti:
Hver yrði hann sá hinn mikli
„mandarín", sem öllu réði? Hvern-
ig yrði hann valinn? Yrði val hans
pólitískt, eða yrði hann afsprengi
samkomulags hagsmunahópanna?
Hver svo sem niðurstaðan yrði,
sjá allir að vald slíks manns, eða
manna, yrði mikið; meira en for-
dæmi er fyrir í fslenskum sjávar-
útvegi.
Fyrir nokkrum árum var mikið
talað um samræmingu veiða og
vinnslu. Ég er ekki viss um að það
sjónarmið færi alltaf saman við
reglugerðir um hámarksútivistar-
tíma. Ætti þá að fórna þvf sjónar-
miði á altari enn nýrrar reglu-
gerðar? Spyr sá sem ekki veit.
Einkennileg
í framkvæmd
Hver sá, sem hefur minnsta
snefil af þekkingu á sjávarútvegi,
veit ósköp vel að f framkvæmd
yrði reglugerð um hámarksúti-
vistartíma mjög einkennileg f
framkvæmd, svo ekki sé meira
sagt. Framkvæmdinni má vel lýsa
með dæmi úr hversdagslífinu.
Dæmi sem auðveldlega gæti kom-
ið upp ef við féllum f það ólán að
taka upp reglur um hámarksúti-
vistartíma.
ímyndum okkur að reglugerð
væri nú f gildi um hámarksútivist-
artíma fiskiskipa. Samkvæmt
henni ættu skipin ekki að vera
lengur úti en f viku f senn. Við þær
aðstæður gæti eftirfarandi at-
burður vel átt sér stað:
Togari úr Reykjavík leggur af
stað á veiðar. Hyggst skipstjórinn
í upphafi reyna fyrir sér með
karfa út af Reykjanesi. Þegar á
miðin kemur, er þar algjör ör-
deyða og eftir nokkrar klukku-
stundir án árangurs afræður skip-
stjórinn að halda vestur á Hala
þar sem hann hafði frétt af sæmi-
legum þorskafla. Það er komið á
annan sólarhring, þegar skipið
kemst loks á miðin vestra. Eins og
gengur eru veður válynd á Vest-
fjarðamiðum og varla er togarinn
búinn að vera að veiðum nema
hálfan eða einn sólarhring þegar
veðrið versnar og flotinn leitar
vars. Garðurinn stendur einn til
tvo sólarhringa og mjög er farið
að saxast á útivistartímann, þegar
unnt er að hefja veiðar á ný. Ein-
ungis er hægt að vera að í þrjá
sólarhringa eða svo, vegna þess að
reglur úm útivistartíma banna
mönnum að vera lengur úti en
viku í senn. Þeim ber að hlýða, því
menn vita vel að vökul augu „úti-
vistar-eftirlitsins" fylgjast vel
með öllu.
Það sér hvert mannsbarn að
ólfklegt er að mikið hafi aflast f
þessum túr. Lftið sem ekkert afl-
aðist — í þessum ímyndaða túr —
fyrstu sólarhringana. Olíukostn-
aður, sem hlutfall af aflaverð-
mæti, hefur verið mikill. Sóunin
hefur verið í hámarki. Þarf þjóð-
arbú okkar fyrst og fremst á því
að halda?
Fáránleiki ofstjórnunar
Þetta litla dæmi sýnir okkur
fáránleika ofstjórnunarinnar á
fiskveiðum. Það sýnir okkur að í
framkvæmd yrði kerfi hámarks-
útivistartíma í senn óréttlátt og
óhagkvæmt.
Eins og fyrr segir, er sjálfsagt
og eðlilegt að hyggja vel að gæðum
sjávaraflans. Hins vegar þurfum
við að forðast ofstjórnun, sem
jafnan leiðir til sóunar og órétt-
lætis. Gæðaeftirlitið þarf að vera
einfalt í sniðum og ótvírætt. Mik-
ilvægur liður í því er að efla vilja
fólksins sem vinnur að sjávarafl-
anum til þess að bæta meðferð
hráefnisins. Það verður ekki gert
með ómennsku leyfafargani.
Áhrifaríkasta aðferðin er að auka
ábyrgð starfsfólksins og umbuna
því fyrir góð vinnubrögð sem leiða
til aukinnar verðmætasköpunar.
Bolungarvík 3. október 1983.
Einar K. Guðfinnsaon er útgerðar-
stjóri fýrirtækja Einars Guðfinns-
sonar í Bolungarrík. Hann skipaði
X sæti i framboðslista Sjilfstæðis-
flokksins í Vestfjarðakjördæmi í
síðustu alþingiskosningum.
Umhverfismál á kvikmyndahátíð Evrópu:
„Maðurinn og vatnið"
Umhverfismála kvikmynda-
hátíð Evrópu var haldin í Rott-
erdam í Hollandi dagana 26.
september til 2. október, af
Menningarstofnun Evrópu. Var
þetta jafnframt kvikmyndasam-
keppni um viðfangsefnið Maður-
inn og vatnið. Þrjátíu og sjö
myndir kepptu til verðlauna en
rúmlega tvö hundruð myndir
voru sendar inn í keppnina.
Alþjóðleg dómnefnd sjö
manna var skipuð til að meta
þær og dæma til þeirra verð-
launa sem í boði voru, og átti
sæti í henni Hjálmar R. Bárðar-
son siglingamálastjóri.
Aðalverðlaun kvikmynda-
hátíðarinnar hlaut kvikmynd-
in „A Week of Sweet Water"
(Einnar viku rigning), eftir
David Wallace, gerð á vegum
sjónvarpsstöðvar BBC. Fjallar
hún um fjölskyldu í Sahel í
Afríku, og er baksviðið vatns-
skorturinn sem fólk á þessu
Merki hátíðarinnar. •
þurrlenda svæði á ætíð í bar-
áttu við.
Margar aðrar myndir hlutu
verðlaun, má þar nefna
sænsku myndina „Ánnu en
tyst vár" (Raddir vorsins
þagna) er hlaut verðlaun
framkvæmdastjórnar Efna-
hagsbandalags Evrópu (EBE)
og bresku myndina „Desper-
ate Measures" er hlaut verð-
laun þings EBE. Sú fyrr-
nefnda er gerð af Bo Landin
og Hans Östbom á vegum
sænska sjónvarpsins. Fjallar
hún um hvernig loftmengun
og súrt regn dreyfist um jörð-
ina og veldur dauða lífs í ám
og vötnum, og eyðingu skógar-
svæða, á stöðum fjarri meng-
unarvöldunum. Sú síðar-
nefnda er eftir Tony Marriner,
framleidd af Greenpeace-
samtökunum, og sýnir losun
lággeislavirkra úrgangsefna í
hafið frá Bretlandi, Hollandi,
Sviss og Belgíu og aðgerðir
Greenpeace-samtakanna til að
tefja eða hindra slíka losun
frá skipi á úthafinu. Þessi
mynd hlaut einnig sérstaka
viðurkenningu dómnefndar.
Kvikmyndahátíð þessi er
Úr verðlaunakvikmyndinni „Einnar viku rigning".
önnur sinnar tegundar sem
haldin hefur verið en Menn-
ingarstofnun Evrópu, sem hef-
ur það hlutverk að styðja
menningarleg, félagsleg, vís-
indaleg og fræðsluleg sam-
skipti í Evrópu, hefur ráðgert
að hafa slíkar kvikmyndahá-
tíðir annað hvert ár framveg-
is.