Morgunblaðið - 19.10.1983, Blaðsíða 4

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER 1983
„Stuðlar skólinn að betri menntun og auknu lýðræði?"
Þessari spurningu varpaði ólafur Proppé, uppeldisfræðingur fram í
samnefndri ræðu sinni á uppeldismálaþingi f Reykjavík fyrir nokkru. í
erindinu fjallaði Ólafur um grunnskólann á breiðum grundvelli og ýmis
mál sem honum tengjast. Samræming í íslenska skólakerfinu var eitt
þeirra atriða sem hann minntist á, með eftirfarandi orðum:
— Skólakerfíð okkar, eins og mörg önnur skólakerfí, einkennist í
ríkum mæli af tilraunum til samræmingar á inntaki. Þctta kemur m.a.
fram í meira og minna samræmdum prófum sem mikið eru notuð í
skólum okkar á öllum skólastigum, en gleggst í „samræmdu prófun-
um“ f 9. bekk grunnskólans. Að auki er víðtæk samræming á því,
hvernig skólavikan gengur fyrir sig, á bunaði og uppröðun í skólastof-
unni og stærð námshópa, svo minnst sé á nokkur veigamikil atriði. Mikill
þrýstingur hefur verið undanfarin ár, og er enn, á samræmingu á
markmiðum, námsefni og námsraati á framhaldsskólastigi og þá eink-
HVAÐ á að sam-
ræma í grunn-
skólakerfinu
og hvað ekki?
„Samræming sem er einum til góðs má ekki skaða nám annars.“
Björn Jónsson, skólastjóri Hagaskóla. ijóem. MU./KEE.
„Aðbúnað vantar víða. Jafnvel eru til skólar þar sem skólataflan
og krítin eru einu kennslutækin.“ Sigurður Helgason, deildar-
stjóri grunnskóladeildar. Lj6em. MW./KÖE
„Samræmd próf sem draga nem-
endur í dilka ætti að afnema“
Grunnskólalögin og almenn
nímsskrá gera ráð fyrir ákveðinni
samræmingu f skólakerfinu. Þar
fyrir utan er skólum gefið ákveðið
frjálsræði til að fara sínar eigin leið-
ir. Slíkt er nauðsynlegt til að ná
fram því megintakmarki að þroska
hvern einstakling sem best, í stað
þess að steypa alla í sama mót.
Bent hefur verið á að litlir
möguleikar séu á því að koma til
móts við hvern einstakling í fjöl-
mennum bekkjum ólíkra nem-
enda, eins og tíðkast á lands-
byggðinni. Það er vissulega rétt.
Vandi kennarans við slikar að-
stæður er mikill, þegar framan-
greint markmið er haft í huga.
Sigurður Helga-
son, deildarstjóri
grunnskóladeild-
ar menntamála-
ráðuneytisins
Meðvitað eða ómeðvitað miðar
kennarinn oft sína kennslu við
svokallaða meðalnemendur. Það
verður til þess að á sama tfma fá
þeir sem eru þroskaðri og þeir
þroskaminni ekki verkefni við sitt
hæfi.
Eitt af því, sem hindrar kennar-
ann í viðleitni sinni til að hjálpa
nemendum til að þroskast í
sjálfstæða einstaklinga, er skortur
á verkefnum og hjálpartækjum.
Mikið vantar á að nóg sé til af
uppsláttarbókum á íslensku. Bók-
um sem í máli og myndum gætu
hjálpað nemendum í þekkingarleit
sinni og því að læra að vinna
sjálfstætt.
Grunnskólar eru margir hverjir
illa búnir hvað varðar bókakost og
kennslutæki. Jafnvel eru enn til
skólar þar sem skóiataflan og
krítin eru einu kennslutækin. Þó
fer þeim skólum fjölgandi sem
hafa innan veggja sinna myndar-
„Skortir tengsl á milli
grunnskóla og atvinnulífsa
Nauðsynlegt er að samræma vissa
þætti í skólastarfi, eins og tímafjölda
nemenda í sama árgangi, ýmis verk-
efni og fleira. Margt ber þó að varast.
Samræmdur námshraði innan bekkja,
miðaður við meðalhraða nemenda,
hefur einkennt íslenska grunnskóla-
kerfið og hugarfar margra foreldra.
Slíkt fyrirkomulag hlýtur að skaða
nám fjölda nemenda. Það kemur
niður á námi þeirra sem lakast standa
svo og þeirra sem vel eru á veg komn-
ir.
Á síðustu árum er, sem betur fer,
farið að sinna betur þeim nemend-
um sem eru slakir i námi og þurfa
mikinn stuðning, en nægjanlegt til-
lit er ekki tekið til þeirra sem eiga
auðvelt með nám, geta hraðað því
og aukið við sig. Ekki vil ég mæla
með því að gamla A — B bekkja-
skiptingin sé í hávegum höfð, en ég
tel að nám eins og það er i dag
nýtist í of mörgum tilvikum ekki
nema svokölluðum meðalnemend-
um. Alla nemendur ber að hvetja og
styðja. Það skaðar námshæfileika
nemanda sem er góður f námi, að fá
ekki tækifæri til að ráðast í verk-
efni sem reyna á getu hans, meðan
á grunnskólanámi stendur. Ef nem-
endur eru aðeins að fást við verk-
efni sem krefjast lítils af þeim,
hlýtur það að koma niður á fram-
haldsnámi þeirra og stuðla að
óraunhæfu mati þeirra á sjálfum
sér.
Alvarlegasta gallann á grunn-
skólanum í dag tel ég þó vera sam-
bandsleysi á milli skóla og atvinnu-
lífs. Hér á þéttbýlissvæðinu starfa
grunnskólar svo til án tengsla við
atvinnulif í landinu og er svo farið
með marga framhaldskóla. Þetta er
afskaplega erfitt vandamál þar sem
þéttbýli er komið á ákveðið stig og
lausn engan veginn auðveld. Sam-
bandsleysi skóla og atvinnulífs
veldur síðan skilningsleysi ungs
fólks á atvinnuvegum og afkomu-
leiðum fólks i landinu. Ég nefni
matvælafræði sem dæmi, við ís-
lendingar byggjum okkar efnahag
að miklu á matvælaframleiðslu.
Fróðlegt þætti mér að vita hversu
margir nemendur i 9. bekk hafa
leytt hugann að matvælafræði sem
framtíðarstarfi, eða kunna einhver
skil á þeirri atvinnugrein, þótt
þjóðin lifi fyrst og fremst á frum-
framleiðslu matvæla.
Breytingar sem orðið hafa á ís-
lenska skólakerfinu eru margar til
bóta. Það er ánægjulegt að sú upp-
talningaraðferð sem notuð var i
kennslu hér á landi fyrir um tíu,
fimmtán árum hefur hörfað undan
breyttum kennsluaðferðum. Þó má
varast að samræma kennsluaðferð-
ir um of og vissulega ber nemend-
um að tileinka sér staðreyndir.
„Grunnskólinn sinni nem-
endum sem einstaklingum“
Ef ég má fyrst svara því hvar vantar
aukna samræmingu í skólakerfinu í
dag, þá tel ég að mikið vanti á að
grunnskólinn almennt sinni nemend-
um sem einstaklingum. Ég tel að sam-
ræma þyrfti viðhorf kennara og skóla-
stjórnenda til kennslunnar, þannig að
gengið sé út frá nemandanum sem
einstaklingi í öllu hans námi. Æski-
legast væri að líta á líf nemandans í og
utan skólans sem órofa heild. Þannig
væri gengið út frá stöðu nemandans (
vali viðfangsefna og hann væri með í
mótun skólastarfsins. Þá væri hverj-
um nemanda gert mun auðveldara
fyrir, ef hann þarf að skipta um skóla
eða kennara. Hann myndi þá upplifa
skólagöngu sína sem „samræmda
heild í stað sundurleitra heima".
Til þess að svo megi verða þarf
áherslubreytingu í menntun skóla-
Kristín G. Andrés-
dóttir, skólastjóri
í Vesturbæjarskól-
anum í Reykjavík
stjórnenda og kennara. Það þarf að
leggja meiri áherslu á uppeldis-
fræði, kennsluskipan og kennslu-
fræði, en minna á kennslu ákveð-
inna námsgreina i kennaramennt-
uninni. Ég lit svo á að samræma
mætti ákveðið sjálfsmat hvers skóla
á skólastarfinu. í skýrslu hvers
skóla gæti þá komið fram mat
skólastjóra, kennara og annars
starfsliðs skólans á ákveðnum þátt-
um f skólastarfinu. í mínum huga
gætu ákveðnir starfsmenn fræðslu-
skrifstofanna annast eftirlit og veitt
skólunum kennslufræðilega ráðgjöf,
bæði með heimsóknum í skólana og
viðræðum við starfsfólk.
Með breyttum starfsháttum og
námsmati verður að endurskoða
starfsaðstæður kennara og nem-
enda. Stefna verður að einsetnum
skólum og gera ráð fyrir að vinnu-
tími kennara sé heilstæður. Ann-
aðhvort sé unnið frá átta á morgn-
ana til fjögur á daginn, eða frá níu
til fimm. Innan þessa tíma skipu-
legði starfsfólk skólans sjálft til-
högun skólastarfsins og tiltekinn
tími væri áætlaður í samstarf og
faglega umræðu og f sjálfsmat
kennara og skólans f heild. Enn-
fremur tel ég að lengja ætti skóla-
skyldu í nfu ár hið minnsta og sam-
ræma réttindi allra nemenda til
framhaldsnáms að loknum grunn-
skóla.
Til að mæta nútfmakröfum um
tækjabúnað, verður að sjá öllum
skólum landsins fyrir sambæri-
legum aðbúnaði í námsgögnum og
kennslutækjum. Ekki er þó þar með
sagt að allir skólar hafi þörf fyrir
sömu tegundir tækjabúnaðar, en að
mfnu mati ber að laga allan tækja-
kost að þvf starfi sem fram fer f
skólunum, en ekki öfugt.
— Hvað má þá ekki samræma?
Ég tel að ekkert það megi sam-
ræma í innra starfi skóla, sem kem-
ur f veg fyrir að starfslið skólans
geti framfylgt markmiðsgrein
grunnskólalaganna að „haga störf-
um sínum í sem fyllstu samræmi við
eðli og þarfir nemenda og stuðla að
aihliða þroska, heilbrigði og mennt-
un hvers og eins“. Til að skýra þetta
nánar, þá Ift ég svo á að í dag séu
ýmsir duldir þættir f skólastarfinu
samræmdir f raun. Til dæmis við-
horf til náms og kennslu ákveðinna
námsgreina, sem bindst oft af
ákveðnum afmörkuðum kennslubók-
um sem gjarnan eru ætlaðar
ákveðnum árgangi í grunnskóla.
Ég tel að i framkvæmd séu sam-
ræmdu prófin, sem lögð hafa verið
fyrir nemendur 9. bekkjar grunn-
skóla, í mótsögn við grunnskólalög-
in. Kennarar hafa látið stjórnast
um of af prófunum. Þeir hafa misst
sjónar af nemendunum sem ein-
staklingum, en kenna þess í stað
námsefnið, námsefnisins og prófsins
vegna. Raunar held ég að alfarið
ætti að fella niður samræmd próf í
grunnskóla. Benda má á að sam-
kvæmt framhalds8kólafrumvarpi er
framhaldsskólum ætlað að bjóða
flestum eða öllum nemendum upp á
nám við sitt hæfi. Þannig að eðlilegt
hlýtur að teljast að nemendur fái að
velja sér násmbrautir eftir áhuga,
en ekki samkvæmt einhverri stimpl-
un úr grunnskóla. Það skýtur
skökku við að skylda nemendur í níu
ára skylduskóla og dæma síðan 30%
þeirra óhæfa til framhaldsnáms.
Spyrja má hverjum hafi mistekist
— nemandanum eða skólanum. I
dag eru gerðar sömu kröfur til
skóla, hvar sem þeir eru staðsettir á