Morgunblaðið - 05.11.1983, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. NÓVEMBER 1983
og andsúper
Myndheildir
augnabliksins
12
Súper
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
B<‘rj>lind Gunnarsdóttir
UOÐ FYRIR LÍFI.
Kápumynd: Magnús Þór Jónsson.
Útgefandi: Höfundur 1983.
Töluverður hluti Ljóða Berg-
lindar Gunnarsdóttur í Ljóð fyrir
lífi fja.Ha um vanda konunnar í
samtímanum, þær kröfur sem til
hennar eru gerðar og almennar
staðnaðar hugmyndir um konuna.
í kaflanum Ur lögbók mannanna
heitir eitt ljóðanna Súper súper ..
Það er svona í heild sinni:
Vertu dugleg
vertu sterk
vertu raunsæ
umfram allt:
raunsæ
Þú átt jú fyrir þér að sjá
ekkert tilfinningavingl
ekkert fálm
ekkert hik
í baráttunni dugir engin linkind.
Næsta ljóð nefnist ... og and-
súper og stendur nær veruleikan-
um:
Ég er oryggislaus
áttu öryggi aflögu?
Ég er ástvana
geturðu gefið mér örlitla ást?
ég er kona
en er það þess vegna
sem ég þarfnast öryggis
þrái ást?
heyrðu
ertu annars aflögufær?
Það er með þessum hætti sem
Berglind Gunnarsdóttir lætur
okkur sjá tvær hliðar á sama máli.
Hún vopnast kaldhæðni þegar
annað er ekki til bjargar. Þetta
kemur kannski enn betur í ljós í
Þúsund og einn eyjaklasi þar sem
því er haldið fram að menn séu
„eyjaklasar/í hafsjó félagslegs
veruleika". Og þrátt fyrir alla súp-
ermarkaði fyrirfinnst ekki: „líf án
útilokunar/líf án innilokunar/iíf
án einsemdar".
Ljóð Berglindar um konur og
samfélag eru að mínu viti athygl-
isverð og vel orðuð eins og dæmin
sanna. Þrátt fyrir ýmsa hnökra og
ljóð misjöfn að gæðum eins og
gengur er Ljóð fyrir lífi heilsteypt
ljóðasafn sem vekur til umhugs-
unar og gerir það á listrænan
hátt. Það er eitt sem telst kostur
við ljóð Berglindar, en það er að
henni tekst yfirleitt að skila trú-
verðugri mynd, hún glutrar ekki
niður hugmyndum sínum eins og
svo oft vill brenna við hjá byrj-
endum í skáldskap. Metnaður
hennar lýsir sér m.a. í því að hún
tekur sér fyrir hendur að leggja út
af ljóði Brechts Til hinna óbornu
og gerir það smekklega. Einnig
þýðir hún laglega ljóð eftir ekki
minni spámann en Pablo Neruda:
Kennd. í því segist skáldið hafa
varðveitt eina hvöt: „einmanalega
kennd“. Það er skáldi mikils virði
að sinna slíkri tilfinningu. Hver
veit nema það sé einmitt hún sem
gæðir Ljóð fyrir lífi því lífi sem
vekur eftirtekt.
Jóhann Hjálmarsson
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Ung íslenzk listakona, sem bú-
sett er í Stokkhólmi, Erla Þórarins-
dóttir að nafni, heldur sína fyrstu
einkasýningu hérlendis í Nýlista-
safninu við Vatnsstíg og stendur
hún yfir til sunnudagskvölds.
Erla hefur haldið þrjár einka-
sýningar í Stokkhólmi á undan-
förnum árum ásamt því að hafa
tekið þátt í nokkrum samsýning-
um ytra. Hér heima þekkjum við
verk hennar frá ágætu framlagi á
sýningunni UM 1983 á Kjar-
valsstöðum, sem athygli vakti.
Á sýningunni í Nýlistasafninu
kynnir hun margar nýjar hliðar á
sér og hún lýsir list sinni á réttan
hátt er hún talar um nokkur sek-
úndubrot sem komi á óvart og að
það sé „kikkið", eða innblásturinn.
Myndir hennar bera það með sér í
ríkum mæli, að þær séu öðru frek-
ar innblástur augnabliksins, leik-
ur, upplifun, sprell og spé. Gjörn-
ingar á margvíslega vegu, sem í
ríkum mæli eru undir áhrifum frá
nýbylgjumálverkinu og mörgu
öðru í táknmáli nútímans, sem
víða sér stað t.d. í veggkroti ýmiss
konar, eða réttara sagt „Graffiti"
eins og það nefnist.
Erla vill vera þar sem hlutirnir
eru að gerast og hrærast í þeim af
lífi og sál, en hér er sá fyrirvarinn
að engin algild lögmál eru til yfir
það hvað eiginlega sé að gerast á
hverjum tíma. Það kemur í ljós
seinna meir og víst er að hlutirnir
gerast alls staðar, þar sem ein-
staklingurinn er virkur hvort sem
það telst gilt þessa stundina eða
ekki.
Það er fátt ef þá nokkuð sem ég
hef ekki séð hliðstætt áður á sýn-
ingu Erlu, ekki aðeins nýlega held-
ur og einnig fyrir margt löngu. En
Erla á vissulega til að bera ríka
litakennd og vilja til að takast á
við raunveruleikann og umhverfið
í listviðleitni sinni. Orkuna virðist
hún hafa nóga en í senn laus- sem
óbeislaða.
Framtíðin sker ein úr hvaða
braut Erla muni marka sér og
hvaða árangri viðleitni hennar
skilar, en henni fylgja allar góðar
óskir ásamt þökkum fyrir við-
kynninguna.
Bragi Ásgeirsson
David Pizarro
Orgeltónleikar í
Ffladelfíukirkjunni
Tónlíst
Ragnar Björnsson
Pizarro, dómorganleikari í
New York, lauk fjögurra mánaða
tónleikaferð um Evrópu með
tónleikum í Fíladelfíukirkjunni
sl. föstudag. Tónleikarnir voru
haldnir á vegum Félags ís-
lenskra organleikara og eftir að-
sókn að dæma hefur kynning á
tónleikum þessum eitthvað farið
úrskeiðis og svo sýndist, að ekki
einu sinni meðlimir organistafé-
lagsins hafi vitað um þá. Pizarro
hefur einu sinni áður haldið
tónleika hér á landi, í Krists-
kirkju og sýndi þá að hann er
afbragðs organleikari, með
mikla reynslu og kunnáttu. Piz-
arro hefur nokkuð sérstæðan en
sterkan persónulegan stíl, og
þótt maður sé honum ekki alltaf
sammála er túlkun hans eigi að
síður sannfærandi og ómenguð,
og formskynjun hans er mjög
sterk. Tæknin virðist óbrigðul og
fyrirhafnarlaus og aldrei notuð
til þess að sýnast. Pizarro á það
til að velja á efnisskrá sína verk-
efni, sem sumir mundu telja að
ekki ættu heima á tónleikaskrá
og vekur e.t.v. furðu manns fyrst
í stað. En kannski er það rétt,
eins og einn organleikari orðaði
það eftir tónleikana, erum við ís-
lenskir organleikarar of hátíð-
legir í vali verkefna á okkar eig-
in tónleikum. Vonandi á Pizarro
eftir að gista ísland oftar á ferð-
um sínum milli Evrópu og Am-
eríku og að þá verði ekki kynn-
ingin á honum útundan.
Daginn eftir tónleikana hélt
Pizarro fyrirlestur í Fíladelfíu-
kirkjunni um Brahms og orgel-
verk hans. Fyrirlesturinn var
haldinn á vegum organistafé-
lagsins, en kynning á þeim lið
virtist einnig hafa gleymst.
Ragnar Björnsson
W.H. Auden
Siglaugur Brynleifsson
Humphrey Carpenter: W.H. Auden.
A biography. Unwin Paperbacks
1983.
Að undanskildum William
Morris hafa ensk skáld ekki haft
nein tengsl við ísland fyrr en Aud-
en. Það kemur fram í þessari
ævisögu að hann ólst upp við þann
grun að hann væri af íslenskum
ættum. Auden fæddist 21. febrúar
1907 í York á Norður-Englandi, en
á þeim landsvæðum voru áhrif
norrænna víkinga mjög sterk um
tíma — Danalög. Faðir Audens,
sem var læknir, taldi sig vera af-
komanda Auðunnar skökuls, sem
var af ætt Hunda-Steinars, kona
hans Álof — ólöf var dóttir Ragn-
ars loðbrókar, sonur þeirra Björn
var faðir Auðunnar skökuls, sem
nam Víðidal og bjó á Auðunnar-
stöðum. Þessi ættstofn kemur víða
fram þegar tekið er að rekja mið-
aldaættir, en flestir Islendingar,
sem geta rekið ættir sínar aftur í
aldir, geta talið sig komna af Auð-
unni skökli, svo er einnig um ýms-
ar þjóðhöfðingjaættir í Evrópu,
Hinrik ljón, forfeður Romanoff-
anna, Hannoverættin, sem nú er
við völd á Englandi o.fl. o.fl. En
þess ber að geta að ættfærsla á
miðöldum var oft heldur en ekki
vafasöm og gjarnan hlaupið yfir
eða bætt inn í ættlið, sem tengdi
ættina við einhverja fræga ætt.
Það er reyndar ekki ólíklegt að
skáldið Auden sé kominn af þess-
ari ætt, þar eð ætt hans mun lengi
hafa búið á Norður-Englandi,
sama er að segja um ætt móður
hans.
Ættfærslur sem þessar eru
gjarnan hafðar að gamanmálum,
og það er fremur fátítt að slfkt sé
tekið í fúlustu alvöru, þótt dæmi
gefist um slíkt mat, eins og þegar
einn yfirkontóristi hjá SÍS lét
gera ættartölu sína og senda
kaupahéðnum út um allar álfur,
en þar trónar Auðunn skökull sem
forfaðir kontóristans og Rússa-
keisara o.fl.
ísland varð í barnæsku drauma-
land Audens, og átti faðir hans
höfuðþátt í því, hann lét drenginn
lesa norræna goðafræði og Auden
kynntist snemma Eddukvæðun-
um. Áður en hann varð læs, kunni
hann grískar og norrænar goðsög-
ur.
Síðan rekur Carpenter lífshlaup
skáldsins, skólagöngu og störf að
því Ioknu, m.a. kennslu, og var
hann fremur óvenjulegur kennari
og mjög skemmtilegur að dómi
nemenda hans, skólakerfið var þá
ekki líkt þvf sem síðar varð, eftir
að afmenntun skólarannsókna-
deilda hófst fyrir alvöru og tekið
var að kenna í gegnum húðina.
Auden stóð mikið í ferðalögum
og m.a. kom hann hingað til lands
1936 og skrifaði um það ferðalag
mjög skemmtilega bók „Letters
from Iceland", sem kom út hjá
Faber & Faber 1937. Ástandið í
Evrópu um þetta leyti var vægast
sagt ískyggilegt að dómi ungra
menntamanna og skálda, þeir leit-
uðu að Shangri-La en sú leit bar
ekki árangur „Því hvergi á vor
samtími vé þau, er allir unna/ Vor
æska ekki neina staðhelgi vernd-
aðan reit./ Og fyrirheitið um
ævintýraeyna/ er eingöngu fyrir-
heit.“ Auden þótti margt furðulegt
hér á landi, bæði siðir, matargerð,
sem hann kunni mjög ilia, menn
og landslag. Hann kunni best við
ísafjarðarkaupstað af þeim stöð-
um, sem hann heimsótti.
Auden kom hingað aftur 1967 og
ný útgáfa af „Letters from Ice-
land“ kom út 1967 hjá Faber. Aud-
en skrifar formála að nýju útgáf-
unni og þar segir m.a.: „í barn-
æsku var ísland heilög jörð í mfn-
um augum, 29 ára gamall kom ég
fyrst þangað ... og 56 ára var
landið mér heilög jörð, land þar
sem töfrabirtan ríkir, birta sem á
sér engan líka á allri jörðinni."
Hann telur einnig að landsmenn
hafi haldið ýmsum sérkennum
þrátt fyrir modernismann, þjóð-
félagið sé ekki stéttasamfélag, það
eina sem hann hefur kynnst og
„þeir eru ekki vúlgærir — ekki
ennþá“. Þessi setning er lokasetn-
ingin í kvæðinu „Iceland Revis-
ited“ ort í apríl 1964.
Hann segir einnig í sama for-
mála að „þeir þrír mánuðir sem ég
dvaldi á íslandi eru meðal ham-
ingjusamasta tíma í lífi manns,
sem hefur átt hamingjusömu lífi
að fagna, og ef eitthvað af þessari
lífsgleði nær til lesandans, verð ég
ánægður."
Það var hér á íslandi, sem Aud-
en og félagar hans fréttu af borg-
arastyrjöldinni á Spáni. Carpent-
er lýsir dvöl Audens á Spáni og
síðar í Kína.
Heimsstyrjöldin brýst út og
Auden dvelur í Bandaríkjunum og
tekur að kenna aftur, síðan er ævi-
hlaupið rakið til Austurrfkis og
lokadagsins siðast f september
1973.
Höfundurinn fjallar um skáld-
skap Audens og þróun hans sem
skálds, einnig einkalff hans og
lífshætti. Þótt Auden hefði lagt
svo fyrir að vinir sínir skyldu
brenna öll bréf og nótur, sem hann
hefði sent þeim, og lét einnig í ljós
andúð sína á að ævisaga sín yrði
sett saman, þá telur Carpenter, að
hugur hafi ekki alveg fylgt máli og
skrifar ævisögu skáldsins af næmi
og velvilja. Höfundi hefur tekist
að semja sögu Audens á þann hátt
að hann ætti ekki að þurfa að snúa
sér við í gröfinni þess vegna.