Morgunblaðið - 05.11.1983, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 05.11.1983, Blaðsíða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. NÓVEMBER 1983 Eru framleiðendur sjávaraíurða beittir þving- unum af sölusamtökum? — eftir Gunnar Flóvenz { tilefni af deilum í fjölmiðlum milli iðnaðarráðherra og Sölu- miðstöðvar hraðfrystihúsnna út af sölumálum á freðfiski hefir ný- lega birzt í dagblöðum greinar- gerð frá Guðmundi H. Garðars- syni, blaðafulltrúa SH. í þessari greinargerð er á einum stað vikið að mismun á sölufyrir- komulagi Sölumiðstöðvar hrað- frystihúsanna annars vegar og Sölusambands íslenzkra fiskfram- leiðenda (SÍF) og Síldarút- vegsnefndar (SÚN) hins vegar. Orðrétt segir í grein Guðmundar: „ ... Allt tal ráðherra um staðnaða ein- okun hvað SH varðar er út í hött. SH eru frjáls sölusamtök um 70 frystihúsa hvaðanæva á landinu. Það er enginn þvingaður til að vera í samtökunum. SH nýtur ekki lagaverndar eins og Sölusamtök íslenskra fiskframleiðenda (SÍF) og Síldarútvegsnefnd ... “ Þar sem ég hygg að ýmsir muni skilja þennan samanburð á þann veg, að framleiðendur saltfisks og saltsíldar séu með lagaboðum „þvingaðir" til að selja afurðir sín- ar fyrir milligöngu SÍF og SÚN, tel ég ástæðu til að leiðrétta þann misskilning að því er Síldarút- vegsnefnd varðar. Eftir áratuga öngþveiti í síldar- sölumálunum neyddist Alþingi ár- ið 1934 til að setja sérstök lög um skipulagningu og útflutning á saltaðri síld. Lögum þessum hefir síðan tvívegis verið breytt (1962 og 1968) að ósk Síldarútvegsnefnd- ar og félaga síldarsaltenda. Fram- an af var SÚN fyrst og fremst eins konar eftirlitsstofnun, en 1945 fól nýsköpunarstjórnin svonefnda, undir forsæti Ólafs Thors, Síldar- útvegsnefnd að annast sölu og út- flutning á öllum tegundum salt- aðrar sildar og hefir svo verið síð- an. Samkvæmt lögunum getur sjáv- arútvegsráðherra veitt SÚN einkaleyfi til útflutnings á saltsíld til eins árs í senn. Kinkaleyfi þetta er ekki veitt nema með samþykki samtaka sfldarsaltenda, útvegs- manna og sjómanna. Undirritaður hefir veitt skrif- stofu Síldarútvegsnefndar í Um kosti og galla núverandi sölu- fyrirkomulags Reykjavík forstöðu síðan hún var stofnuð í september 1950. Á þess- um 33 árum hefir aldrei komið upp minnsti ágreiningur milli SÚN og framangreindra hags- munasamtaka um fyrirkomulag á sölumálunum og samvinnan milli SÚN og síldarsaltenda hefir verið eins og bezt verður á kosið. Af 8 stjórnarnefndarmönnum SÚN eru 5 tilnefndir af þessum samtökum. Á þessum 33 árum hefir það í örfá skipti borið við, að íslenzkir kaupsýslumenn hafi talið sig hugsanlega geta náð betri árangri í sölumálum Suðurlandssíldar á vissum mörkuðum en við hjá Síld- arútvegsnefnd og óskað eftir heimild til sölutilrauna. í öllum þessum tilfellum var látið á þetta reyna og viðkomandi aðilum þá um leið veitt aðstoð SÚN, eftir því sem óskað var eftir. Við nánari könnun kom þó í öllum tilfellum i ljós að bugmyndirnar voru byggð- ar á ófullnægjandi upplýsingum erlendis frá, misskilningi um markaðsmöguleikana eða þá að ekki reyndist unnt að ná sambæri- legu verði og skilmálum og fyrir lágu hjá SÚN hverju sinni. Eng- inn ágreiningur varð milli SÚN og viðkomandi aðila í þessum efnum. Það er því algjör misskilningur, ef einhverjir skyldu halda að nú- verandi sölufyrirkomulagi á salt- aðri síld sé þröngvað upp á síldar- saltendur. Því ber að harma að jafn ágætur maður og Guðmundur H. Garðarsson skulu gefa í skyn í áðurnefndum blaðagreinum að sölufyrirkomulagi saltfisks og saltsíldar sé „þvingað" upp á við- komandi framleiðendur. SH hefir unnið það mikið og gott starf í þágu íslenzks sjávarútvegs að óþarft ætti að vera að reyna að gera sölufyrirkomulag á öðrum sjávarafurðum tortryggilegt til varnar málstað SH. Ég vona samt sem áður að þessi samanburður Guðmundar H. Garðarssonar stafi af misgáningi, en jafnvel þótt svo sé, er leiðrétting óhjákvæmileg. - O - í ágætum útvarpsþætti í síðustu viku kom enn einu sinni upp sá gamli misskilningur að ríkiseinka- sala væri á síldarútflutningi og mun þá sennilega hafa verið átt við saltaða síld. Mér er tjáð að þetta hafi verið leiðrétt næsta dag. En í tilefni þessa skal það þó ennþá einu sinni áréttað að ekki er um neins konar ríkiseinkasölu að ræða þótt sérstök lög gildi um út- flutning saltsíldar, eins og ýmsan annan útflutning landsmanna. Þennan sífellda misskilning má oft rekja til hins óheppilega nafns „Síldarútvegsnefnd" sem laga- smiðirnir gáfu stofnuninni á sín- um tima. í þessu sambandi er einnig rétt að taka það skýrt fram, að Síldar- útvegsnefnd hefir aldrei fengið fé úr ríkissjóði eða öðrum opinberum sjóðum. Til þess að standa undir rekstri stofnunarinnar fær hún sölulaun af útfluttri saltsíld og rekstrarvörum þeim, sem hún flytur inn, á svipaðan hátt og ýms- ar aðrar sambærilegar útflutn- ingsstofnanir. - O - Veiting einkaleyfa til útflutn- ings á hinum ýmsu sjávarafurðum hefir löngum verið ágreiningsmál á íslandi og í umræðum þar að lútandi hefir stundum gætt nokk- urrar vanþekkingar eða einhliða sjónarmiða. Auk þess mótast af- staða vanþekkingar eða einhliða sjónarmiða. Auk þess mótast af- staða deiluaðila of oft af því, hvaða starfi þeir gegna eða hvaða atvinnurekstur þeir stunda. Hverjum þykir sinn fugl fagur. Með tilliti til þessa og af öðrum gefnum tilefnum vil ég leyfa mér að nota tækifærið og birta hér á eftir kafla úr erindi er ég flutti á ársfundi SÚN með síldarsaltend- um 28. apríl 1981, en í erindinu var gerð tilraun til að lýsa helztu kost- um og göllum núverandi sölufyr- irkomuiags: „... Þó að ekki sé kunnugt um neinar óskir frá saltendum um breytingar á sölufyrirkomulagi saltaðrar sfldar, þykir mér full ástæða til að við ræðum það mál. Ég segi fyrir mitt leyti að ég gæti ekki hugsað ér að starfa undir einkasölufyrirkomulagi nema full sam- staða sé um það meðal framleiðenda og annarra þeirra aðila, sem brýnna hags- muna eiga að gæta f viðkomandi fram- leiðslugrein. Einkasala á útflutningsvöru tak- markar óneitanlega athafnafrelsi manna og á að mínum dómi ekki rétt á sér nema menn séu sammála um að þjóðarnauðsyn krefji og að yfirgnæf- andi meirihluti framleiðenda í viðkom- andi grein óski eftir slfku fyrirkomu- lagi, enda hefi ég látið þau orð falla á fiskiþingi og víðar, að ef t.d. einn til tveir af hverjum tíu saltsíldarframleið- endum væru andvigir núverandi fyrir- komulagi, þá sé mjög vafasamt að veita einkasöluréttinn, þótt hann sé aðeins til eins árs í senn. Enda þótt ég sé þeirrar skoðunar að kostir núverandi fyrirkomulags séu fleiri og þyngri á metunum en gallarn- ir, tel ég nauðsynlegt að við gerum okkur ljóst f hverju gallarnir eru fólgn- ir og reynum að bæta úr þeim, ef unnt er. Kostina við einkasölu tel ég vera m.a. þessa: 1. Komið er f veg fyrir að framleiðend- ur og/ eða útflytjendur bjóði vöruna hver niður fyrir öðrum f einu eða öðru formi. 2. Sterkari aðstaða næst f baráttunni við erlenda samkeppnisaðila sem f mörgum tilfellum hafa byggt upp stór og fjársterk samtök. 3. Auðveldara og ódýrara er fyrir sölu- samtök — ef þau eru vel skipulögð — að afla upplýsinga og fylgjast stöðugt með markaðsþróuninni, en ef hver framleiðandi þyrfti að hafa á Gunnar Flóvenz „Það er því algjör mis- skilningur, ef einhverjir skyldu halda að núverandi sölufyrirkomulagi á salt- aðri sfld sé þröngvað upp á sfldarsaltendur. Því ber að harma að jafn ágætur maður og Guðmundur H. Garðarsson skuli gefa í skyn í áðurnefndum blaðagreinum að sölufyr- irkomulagi saltfisks og saltsfldar sé „þvingað" upp á viðkomandi fram- leiðendur.“ eigin hendi slfka starfsemi. 4. Unnt er að nýta markaðsmöguleik- ana betur og má f þvf sambandi minna á að gegnum einkaréttarfyr- irkomulagið hefir á undanförum ár- um verið unnt að tryggja sölu á öll- um stærðarflokkum, fituflokkum o.s.frv. 5. Unnt er að verðjafna sfldina, sem fer á hina ýmsu markaði, þannig að um óeðlilega mismunun verði ekki að ræða. Einnig er unnt með þessu fyrirkomulagi að framkvæma eðli- lega og réttláta verðjöfnun eftir teg- undum og stærðum. 6. Afgreiðslu og flutning sfldarinnar til hinna ýmsu markaðslanda ætti að vera auðveldara að skipuleggja á hagkvæmari og ódýrari hátt en ella. 7. Unnt er að skipuleggja söltunina á þann hátt að ekki sé hætta á að framleitt verði meira en markaður- inn þolir af einstökum tegundum, stærðarflokkum eða fituflokkum. 8. Hægt er að takmarka eða stöðva söltunina hvenær sem er, til að koma í veg fyrir verðfall eða annað hugsanlegt tjón fyrir heildina. 9. Auðveldara ætti að vera að vinna að nýtingu sfldarinnar og markaðsöfl- un með langtfmasjónarmið f huga, svo framarlega sem eðlilegt ástand ríkir f landinu. Ef við aftur á móti lltum á galla einkasölufyrirkomulagsins þá má helzt nefna eftirfarandi atriði: 1. Hætta er á að sameiginleg sala geti leitt til þess að einstaka framleið- endur vandi ekki framleiðslu sína sem skyldi í trausti þess að samtök- in taki á sig hugsanlegar skaðabæt- ur, þ.e.a.s. svo framarlega sem ekki er örugglega unnt að sanna frá hvaða framleiðanda hin slæma vara kom. 2. Það er meiri freisting en ella fyrir einstaka framleiðendur að spara út- gjöld á kostnað gæðanna þegar þeir vita að þeir fá sama verð fyrir vör- una og hinir sem vanda framleiðsl- una. Af sömu ástæðum er meiri hætta á að tekið verði lélegt hráefni til vinnslunnar. Slík vinnubrögð hljóta fyrr eða siðar að koma f einu eða öðru formi niður á heildinni. 3. Með einkasölufyrirkomulagi eru markaðs- og sölumálin falin fáum mönnum sen engan veginn er öruggt að nái því hæsta verði og þeim beztu kjörum sem völ kann að vera á. 4. Einkasöluaðstaðan kallar einnig á þá hættu að menn verði værukærari eða sofni á verðinum þannig að sölu- og markaðsstarfsemin verði óvirkari en ella. 5. Hætta er á að einkasöluaðilar séu sljóir fyrir nýjungum, þ.m.t. nýjum mörkuðum, nýjum tegundum, verk- unaraðferðum o.s.frv. 6. Með einkasölufyrirkomulagi er einn- ig hætta á að einkasöluaðilinn geri framleiðendum ekki nægilega grein fyrir markaðnum og markaðskröf- unum og að þekking saltenda á þess- um þýðingarmiklu málum verði minni en ef hver verður að bjarga sér. 7. Að lokum má geta þess að ýmsir sérfræðingar benda oft á að með einkasölufyrirkomulagi sé haldið uppi framleiðslu hjá smáum óhag- kvæmum fyrirtækjum sem gefast myndu upp ef salan væri frjáls. Er- lendis hefir og verið bent á, að sama verð til allra framleiðenda, hvar sem er f viðkomandi landi, leiði til þess að framleiðslan dreifist á of marga staði og þá jafnframt á staði, sem óheppilegir eru taldir fyrir viðkom- andi framleiðslugrein og að þetta leiði til aukins kostnaðar, sem lækki endanlegt verð fyrir heildina. Á þessar tvær síðastnefndu kenning- ar legg ég engan dóm, þ.e.a.s. hvort þær geti átt viö hér á landi, enda er aðstaða ikkar í þessum efnum ekki sambærileg við það sem víða þekkist erlendis. Ég tel að ýmsir kostir einkasölufyr- irkomulagsins hafi notið sín f sam- bandi við sölu og útflutning ýmissa fiskafurða okkar, en aðrir kostir ekki alltaf. Einnig er ég þeirrar skoðunar að sumir ókostirnir hafi reynzt okkur dýr- ir og þá ekki sízt kæruleysi og óvand- virkni, sem stundum viðgengst hér á landi f skjóli hinna ýmsu samtaka, hvaða nafni svo sem þau nefnast ... “ Hugleiðingar þessar eru rifjað- ar hér upp til að reyna að sýna fram á, að erfitt er að finna fyrir- komulag í afurðasölumálum okkar, sem er gallalaust og að flest orkar tvímælis þá gert er, enda heyrast annað veifið raddir um að núverandi sölufyrirkomu- lag helztu sjávarafurða okkar sé gamalt og úrelt og að breytinga sé þörf á því sviði eins og svo mörg- um öðrum. Það er skoðun mín, að ef þeir gallar, sem mest eru áberandi í sambandi við núverandi fyrir- komulag, verða ekki lagaðir og ábyrgð einstaka framleiðenda stóraukin hvað vöruvöndun o.fl. áhrærir, hljóti fyrr eða síðar að koma að því, að á það verði látið reyna á ný, hvor kosturinn sé þjóðhagslega æskilegri, frjáls út- flutningur eða útflutningur á veg- um núverandi sölusamtaka. Raun- hæfan samanburð virðist því mið- ur ekki unnt að fá með öðru móti. Því til skýringar vil ég nefna, að ýmsir forsvarsmenn sölusamtak- anna hafa bent á, að ekki geti orð- ið um neinn meðalveg að ræða í þessum efnum, þar sem sú hætta sé fyrir hendi, að útflytjendur, sem standa utan sölusamtakanna, myndu aðeins snúa sér að hag- stæðustu mörkuðunum en láta samtökin ein um óhagstæðari markaðina. Afleiðingin yrði sú, að meðlimir samtakanna nytu þá að jafnaði verri kjara en hinir og að samtökin myndu þar af leiðandi fljótlega leysast upp. Auk þess myndi þá öll framleiðslustjórnun fara úr böndum. Hér skal enginn dómur lagður á réttmæti þessara skýringa. Að lokum skal það áréttað, til að fyrirbyggja hugsanlegan mis- skilning, að ekki er vitað til þess að neinn ágreiningur ríki um nú- verandi sölufyrirkomulag á salt- síldinni, en það er þó engin sönnun þess að fyrirkomulag okkar sé endilega það ákjósanlegasta. Vandamáiin vegna skorts á vöru- vöndun eru ekki minni hjá okkur, sem störfum að sölumálum salt- síldar, en öðrum sölusamtökum auk þess sem framleiðsla á ýmsum tegundum saltsíldar er vandasam- ari en á flestum ef ekki öllum öðr- um fiskafurðum, sem framleiddar eru í landinu. Kæruleysi örfárra manna í hverri grein fiskiðnaðar- ins getur stefnt í hættu afkomu og margra ára uppbyggingarstarfi allra hinna. Reykjavík, 31. október 1983. Cunnar Flóvenz er framkræmda- stjóri Síldarútvegsnefndar. Basar Kvennadeildar Rauða krossins Kvennadeild Reykjavfkurdeild- ar Kauóa krossins heldur hinn ár- lega basar sinn í Félagsheimili Fóstbræðra, Langholtsvegi 109, sunnudaginn 6. nóv., og hefst hann kl. 2 e.h. Þar verða konurnar með á boðstólum margskonar handa- vinnu, heimabakaðar kökur, jólakort félagsins og margt fleira. Allur ágóðinn rennur til bóka- kaupa fyrir sjúklingabókasöfn spítalanna. Myndin sýnir nokkra af mun- um þeim, sem á boðstólum eru.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.