Morgunblaðið - 24.11.1983, Qupperneq 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1983
„Þið eruð kannski eins
og ofdekraður unglingur“
Rætt við dr. Gerald D. Barney, m.a. um orku-
mál íslendinga og möguleika á þeim vettvangi
„Eins og máium er háttað nú bendir allt til þess að of margt fólk verði á
jörðinni um aldamótin. Mengun verður jafnframt mun meiri en hún er nú og
okkur kemur til með að stafa meiri hætta af umhverfinu, m.a. vegna meng-
unar jarðvegs og sjávar,“ sagði dr. Gerald D. Barney er blm. Mbl. hitti hann
að máli á fóstudag.
Gerald D. Barney heldur fyrirlestur sinn.
Barney hélt þá fyrirlestur í
Norræna húsinu, sem bar yfir-
skriftina „The Global 2000 Report
to the President and its Consequ-
ences in the US and Elsewhere".
Skýrsla þessi var unnin undir
stjórn dr. Barney í forsetatíð
Jimmy Carter að ósk forsetans og
er í þremur bindúm.
Að sögn dr. Barney tók hún 3 ár
í vinnslu og kostaði eina milljón
dollara (28 millj. ísl. króna). Við
gerð hennar var stuðst við allar
mögulegar fáanlegar upplýsingar
í Bandaríkjunum og m.a. lagði
CIA, bandaríska leyniþjónustan,
sitt af mörkum við gerð skýrsl-
unnar, sem er geysimikið verk.
í skýrslu þessari er gerð úttekt
á stöðu og horfum um og eftir
næstu aldamót, sérstaklega hvað
varðar fólksfjölgun, auðlindir og
umhverfismáf. í henni er lögð sér-
stök áhersla á möguleika Banda-
ríkjanna til stefnumótunar í þess-
um efnum.
Dr. Barney kom hingað til lands
frá Japan og Kína, þar sem hann
var stjórnvöldum innan handar
við áætlanagerð í tengslum við
fólksfjölgun, auðlindir og um-
hverfismál fram til aldamóta.
Úrbætur
„Það er ýmislegt hægt að gera
til þess að koma í veg fyrir að
ástandið verði eins og allt stefnir í
um aldamótin," sagði dr. Barney.
„Fólksfjölgunarvandamálið er
geysilegt og ekki hvað síst vegna
þeirrar staðreyndar, að helmingur
íbúa jarðarinnar þekkir ekki getn-
aðarvarnir. Það er nauðsynlegt að
kenna fólki um allan heim notkun
getnaðarvarna og gera því kieift
að nálgast þær. Þá er ekki síður
mikilvægt að fá fólk, t.d. í sumum
Afríkuríkjanna, til að líta á minni
fjölskyldustærð en nú tíðkast sem
eðlilegan hlut. Mjög víða í þessum
löndum er talið eðlilegt að eiga 8
börn.
Hvað orkulindir varðar er nauð-
synlegt að hyggja að því, að olían
endist okkur ekki um aldur og ævi.
Við höfum nú þegar fundið þriðj-
ung til helming þeirrar olíu, sem
fundin verður á hnett^num.
Fimmtungi, jafnvel fjórðungi þess
magns, hefur þegar verið brennt.
Það er engin leið að bæta upp allt
það, sem við höfum þegar brennt.
Við verðum strax að fara að
gera ráðstafanir varðandi nýja
orkugjafa, olían endist ekki. Það
hefur sýnt sig, að það tekur drjúg-
an tíma að skipta um orkugjafa.
Það tók 50 ár að innleiða kol í stað
viðar til brennslu og önnur 50 frá
kolum i olíu.
Það er ríkjandi misskilningur
að nóg sé til af olíu vegna þess, að
eins og sakir standa er meira
framleitt af henni en þörf er fyrir.
Þetta ástand er tiltölulega nýtil-
komið. Þegar OPEC-ríkin bundust
samtökum um að hækka olíuna
upp úr öllu valdi á árunum
1973—1979 varð ekki aðeins gífur-
legur samdráttur í olfunotkun,
heldur varð og samdráttur í öllu
efnahagslífi. Þessa samdráttar
gætir nú um heim allan."
Aflaverðmæti
„Þótt ekki hafið þið íslendingar
olíu eigið þið auðlindir, sem nauð-
synlegt er að hlúa að, og á ég þá
við fiskistofna ykkar. Þetta eru
auðlindir, sem endurnýja sig sjálf-
ar, sé ekki gengið of nærri þeim.
Um leið verðið þið að hyggja að
því, að fáar þjóðir heims byggja
jafn mikið á endurnýjanlegum
auðlindum og þið íslendingar.
Fiskifræðingar ykkar hafa unnið
ótrúlegt starf við öflun þekkingar
og upplýsinga, en það er eins og
þeir hafi oft talað fyrir daufum
eyrum.
Þorskurinn er enn ekki uppur-
inn, en það fór illa með síldina og
síðar loðnuna. Þeir stofnar þurrk-
uðust næstum út og síldarstofninn
hefur þurft langan tíma til að
jafna sig. íslendingar mega ekki
undir nokkrum kringumstæðum
ganga svo nærri þorskstofninum
að hætta verði veiðum um árabil
til þess að leyfa honum að jafna
sig. Slíkt myndi hafa í för með sér
gífurlegt efnahagsáfall.
Mér skilst meira að segja, að
þegar síldveiðarnar voru í há-
marki fyrir um hálfum öðrum
áratug hafi verið gripið til þess
ráðs að vinna síldina í mjöl. Slíkt
er óðs manns æði og bókstaflega
sóun á jafn verðmætum fiski. Það
þýðir ekki alltaf að horfa í afla-
magnið. Nokkur tonn umfram
aflamagn ársins á undan skipta
ekki höfuðmáli, heldur er það
verðmæti aflans, sem gerir útslag-
ið. Hvað fæst fyrir hann á erlend-
um markaði er það sem máli
skiptir þegar öllu er á botninn
hvolft.
Annað er það sem þið íslend-
ingar verðið að gæta betur að, það
er sú landeyðing, sem hérna á sér
stað. Hér fjúka hundruð þúsunda
tonna jarðvegs á haf út ár hvert
vegna gróðureyðingar, sem aftur
má rekja til ofbeitar. Ef þróunin
heldur svona áfram óáreitt gætuð
þið neyðst til að fækka sauðfénu
verulega, og fyrir ykkur, sem
byggið jafn mikið á sauðkindinni
og raun ber vitni, yrði það mikið
áfall."
Ramakvein
„Mér hefur skilist að hér á ís-
landi heyrist nú ramakvein vegna
þess að visitölunni var kippt úr
sambandi og kaupmáttur hefur
rýrnað talsvert á þessu ári. Ég
held að það saki engan að þurfa að
herða sultarólina um nokkurn
tíma. Sé rétt á málum haldið mun
þetta koma allri þjóðinni stórlega
til góða þegar frá líður. Annars
held ég að Islendingar þurfi ekki
að kvarta nein ósköp. Þetta er
land, sem býr yfir fleiri og fjöl-
breyttari orkulindum en flest önn-
ur á jarðarkringlunni.
Þið eigið að vísu ekki olíu og
þurfið áfram nauðsynlega á henni
að halda í einhverjum mæli. Tog-
arafloti ykkar brennir olíu og bíl-
arnir flestir bensíni. Hins vegar
fyndist mér rétt að huga þegar að
þvi, og það hefði mátt byrja á því
fyrr, að haga innflutningi á bif-
reiðum að einhverju leyti með til-
liti til orkusparnaðar. Sömuleiðis
ætti ekki að kaupa inn ný skip,
sem brenna dýrri olíu, þegar ekki
eru næg verkefni fyrir þau að
hafa. í slík atriði verður að horfa.
En þið eigið fallvötn í ríkum mæli,
jarðvarmi er nægur og síðast en
ekki síst hafið þið vindorku, sem
nýta má til margra hluta. Ég held
að óvíða séu eins miklir möguleik-
ar til nýtingar vindorku og hér-
lendis."
Miklir möguleikar
„Orkugjafar ykkar bjóða upp á
ótal möguleika, sem ekki hafa ver-
ið nýttir nægilega vel til þessa. Þið
verðið að hagnýta ykkur orkuna
til útflutnings með öllum tiltæk-
um ráðum til að afla gjaldeyris-
tekna til að kaupa á ýmsum mat-
vælum, sem þið komið ekki til með
að geta ræktað hér vegna legu
landsins.
Þegar ég segi að flytja eigi út
orku á ég ekki við í eiginlegri
merkinu, heldur óeiginlegri, eins
Upplýsingar um
sex þúsund manns
Unnið að nýju kennaratali:
Verður langstærsta stéttartal á íslensku
Elín og Sigrún Haröardætur við vinnu sína aö kennaratalinu, sem koma mun
út á næsta ári. Þá koma upplýsingar um 3000 manns, í stafrófsröö frá A til L
eöa M. Sigrún er i fullu starfi viö kennaratalið, en Elín í hlutastarfi.
Kennaratal, með upplýsingum um
meira en sex þúsund íslenska kenn-
ara mun koma út á næsta ári. Það
eru þær Eiín og Sigrún Haröardst-
ur, sem vinna viö undirbúning útgáf-
unnar, en þær tóku þar viö sem afi
þeirra skildi við verkið er hann lést;
Olafur Þ. Kristjánsson hinn kunni
skólamaöur og fræðaþulur í Hafnar-
firði. Prentsmiðjan Oddi gefur kenn-
aratalið út, eins og fyrstu tvö bindi
þess, sem út komu fyrir all mörgum
árum, og eru nú löngu uppseld. —
Blaöamaður hitti þær Elínu og Si-
grúnu að máli fyrir skemmstu, og
spuröist fyrir um verkið.
Unnið að upplýsinga-
öflun af krafti
„Við erum að vinna við þetta af
fullum krafti þessa dagana," sagði
Elín. „í fyrsta lagi erum við enn
að vinna að upplýsingasöfnun, og
þegar er búið að ganga frá um
4.000 nöfnum í handrit til
prentsmiðjunnar, en þó er enn
hægt að koma að viðbótarupplýs-
ingum, ef þess er óskað."
„Já, enn skortir talsvert á að við
höfum fengið allar upplýsingar,"
sagði Sigrún, „og þar sem nú eru
að verða allra síðustu forvöð, vilj-
um við eindregið hvetja fólk til að
senda inn upplýsingar og myndir.
Ætlunin er að verkið verði í
tveimur hlutum, og það fyrra
komi út á næsta ári. Það er því
ekki seinna vænna að fara að
senda inn upplýsingar. Ætlunin er
að þetta kennaratal, sem við erum
nú að vinna að, verði framhald
fyrra kennaratals, og nú komi því
út 3. og 4. bindi verksins."
Kennaramenntaðir og
starfandi kennarar
— Og hverjir eru það, sem
hljóta náð fyrir augum ykkar,
hverjir verða í kennaratalinu?
„Við fylgjum í þessu efni þeim
megin reglum, sem áður hefur
verið farið eftir,“ sagði Elín. „í
kennaratalinu verða allir þeir sem
tekið hafa einhverskonar kenn-
arapróf, svo sem úr Kennara-
skólanum, Kennaraháskólanum,
íþróttakennaraskólanum og fleiri
skólum. Þessir aðilar verða í kenn-
aratali, hvort sem þeir hafa stund-
að kennslu eða ekki. Auk þeirra
verða svo þeir, sem kennt hafa
þrjá vetur eða lengur, eða þeir
sem hafa stundað stundakennslu
um árabil. Sums staðar getur ver-
ið erfitt að setja mörkin, en aðal-
reglan er sem sagt sú að í kenn-
aratalinu verða bæði þeir sem
hafa kennararéttindi, og svo einn-
ig þeir sem hafa stundað kennslu
án réttinda."
Upplýsingar um
6000 manns
„Okkur telst svo til,“ sagði Sig-
rún, „að í þessu kennaratali nú
verði upplýsingar um nálega sex
þúsund manns, og þar með er
þetta lang stærsta stéttartal, sem
gefið hefur verið út hér á landi.
Vinnan við þetta hefur líka verið
eftir því. Gamla kennaratalið var
tólf ár í vinnslu, og kom síðan út í
heftum á árunum 1958 til 1964.
Afi okkar, Ólafur Þ. Kristjánsson
skólastjóri, hafði yfirumsjón með
þeirri vinnu, og hann hóf síðan
vinnu að þessari nýju útgáfu árið
1976. Vinna við verkið lá svo niðri
í hálft annað ár, er hann veiktist
og lést, en við systurnar tókum
upp þráðinn að nýju 1982, og
okkur hefur miðað talsvert áleiðis.
— Ástæða þess að við tókum þetta
að okkur var sú fyrst og fremst, að
við gátum ekki hugsað okkur að
láta alla þessa vinnu afa »ærða að
engu, og svo rann okkur einnig
blóðið til skyldunnar á þann veg
að ég er sjálf kennari og Elín hafði
verið afa til aðstoðar við verkið.
Samkomulag varð svo um það
milli okkar og Prentsmiðjunnar
Odda, að við gengjum í verkið, og
við starfsmenn Odda höfum við
átt ákaflega gott samstarf."
Mynd, æviferill,
félagsstörf
— En hvaða upplýsingar verða