Morgunblaðið - 22.12.1983, Blaðsíða 18

58 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1983
Samviska gagnrýnandans
Um hljómplötugagnrýni í Mbl
— eftir Ingva Þór
Kormáksson
Flestir þeir sem taka upp á því
að senda verk sín á almennan
markað, halda sýningar, tónleika
o.s.frv., verða að sætta sig við að
fólk segi kannski eitthvað mis-
jafnt um framleiðsluna sín á milli.
Þeir verða og að sætta sig við að
vissir menn skrifi jafnvel í dag-
blöð um bókina, plötuna, sýning-
una eða tónleikana. Þessir menn
kallast gagnrýnendur og þiggja
laun fyrir að opinbera álit sitt.
Allt gott um það að segja, þó að
misjafnt sé hversu mikið mark er
á þeim tekið. En víst þykja þeir
ómissandi í „menningarumræð-
unni“, eins og fyrirbærið hefur
stundum heyrst nefnt. Oftast er
það svo að þessir menn, gagnrýn-
endurnir, hafa nokkuð góða þekk-
ingu og/eða menntun til að þera á
því sviði sem þeir fjalla helst um.
T.d. fjalla listfræðingar eða
myndlistarmenn um verk á sviði
myndlistar; bókmenntafræðingar
eða íslenskukennarar um bók-
menntir og leikhúsverk. (Það er
jafnvel til í dæminu að leikhús-
fræðingar fjalli um leiklist, þótt
það heyri til undantekninga.) Og
skáld og rithöfundar skrifa um
verk kollega sinna. Algengast er
að áhugamenn fjalli um kvik-
myndir, en í einstaka blaði má sjá
kvikmyndagerðarmenn ausa úr
viskubrunnum þekkingar sinnar.
Um tónlist, þ.e. „alvarlega" tónlist
rita, af mikilli speki oft á tíðum,
tónskáld eða fólk allvel menntað í
tónfræðum. — En hvað um, popp-
músík, rokk, vísnatónlist o.fl.
eða það sem í heild mætti kalla
léttmúsík. Víst er skrifað um
þessa músík, en hvernig?
Þó að vissulega séu skiptar
skoðanir um suma gagnrýnendur
og skrif þeirra, þá verður það ekki
af þeim skafið að þeir kunna yfir-
leitt vel til verka, eru bærilega vel
ritfærir, reyna að skyggnast undir
yfirborð hlutanna og koma upp
með fróðleiksmola sem okkur fá-
fróðum yfirsést. Umvandanir eru
bornar fram með föðurlegri um-
hyggju (oftast) og síðast en ekki
síst, reynt að færa rök fyrir því
hvers vegna þeim mislíkar ef sú er
raunin. Öðru máli gegnir um þá
sem fást við að gagnrýna létt-
músík. Með örfáum undantekning-
um (sem teljandi eru á fingrum
hálfrar handar) ræður vanþekk-
ing og subbuskapur skrifum
þeirra.
Til að ljá stuðning ofangreind-
um orðum ætla ég að tiltaka hérna
dæmi um gagnrýni sem birtist í
Mbl. þann 26. ágúst og var um
hljómplötu sem undirritaður
sendi frá sér síðla sumars. Það er
orðið talsvert langt síðan eða 3‘/2
mánuður. í fyrstu yppti ég bar^
öxlum og hugsaði: aumingja mað-
urinn. En öðru hvoru sér maður á
síðum blaðsins gagnrýni eftir
þennan sama mann og ekki er að
sjá að honum fari fram, svo að
maður minnist alltaf gagnrýninn-
ar forðum og smám saman mynd-
ast í manni pirringur sem þarf að
lokum að fá útrás. Hversu margir
eru þeir sem sætta sig, eða reyna
að sætta sig, við svona skrif þar
sem gagnrýnandinn opinberar
vanþekkingu sína, færir engin rök
fyrir máli sínu og er auk þess illa
ritfær, eiginlega ritsóði? Eflaust
margir. En ég ákvað að fá útrás
fyrir pirringinn í mér með því að
setjast niður og mótmæla gagn-
rýninni, en að gera slíkt þykir víst
alveg voðalegt.
Gagnrýnandinn, Finnbogi Mar-
inósson, (FM), byrjar grein sína á
þessum orðum: „Stundum rekur
mann alveg í rogastans. Að
minnsta kosti varð ég alveg yfir
mig undrandi þegar mér var rétt
eintak af nýútkominni plötu Ingva
Þórs, Tíðindalaust.“ Takið eftir.
Honum var rétt platan. Hann
þurfti ekki að ná í hana sjálfur.
Þessi orð eiga náttúrlega að sýna
að hér fari visst autoritet, sem
allra náðarsamlegast ætlar svo að
rita um plötu lítt þekkts hljóm-
listarmanns. En hvers vegna er
maðurinn svona hissa? Ein-
hverskonar skýring er á því:
„Hvorki hafði ég heyrt hósta né
stunu um að þessi plata væri í
bígerð og svo kemur hún upp í
hendurnar dagstund eina.“ Gagn-
rýnandinn virðist eitthvað fúll yf-
ir að hafa ekki verið látinn vita af
því að plata þessi væri í bígerð.
Autoritetinu misboðið. Mér þykir
fyrir því en ég vissi bara ekki að
háttvirtur gagnrýnandi existeraði
hér á jörð. En hvað kemur þetta
málinu annars við og hvernig
stendur á þessu „Hvorki" sem ekk-
ert framhald fær? — Reyndar
hafði blaðamanni frá Mbl. verið
boðið á blaðamannafund í tilefni
af útgáfu plötunnar. Sá gat ekki
mætt en birti í staðinn einhvers
konar frétt um atburðinn (fulla af
missögnum að vísu, en það er önn-
ur saga.)
Áfram heldur gagnrýnandinn
og segir undrunina ekki minnka
þegar farið er að hhista á plötuna
(Garaan að geta komið á óvart.)
„Tónlistarlega fellur hún undir
jazz eða jazz-rokk-léttpopp.“ Jazz
eða ... autoritetið ekki alveg visst
í sinni sök ... „Hljóðfæraleikarar
eru að minnsta kosti jazzarar en
reynt er að spyrna við fótum og
láta hann (hvern?) ekki leiða plöt-
una alfarið. Þetta tekst, en fremur
klúðurslega." Enginn sem eitthvað
vit hefur á jazzi myndi kalla þetta
jazzplötu. Hljóðfæraleikararnir,
þ.á m. ég sjálfur, eru ekkert frekar
jazzarar en rokkarar eða dans-
músíkantar. Hins vegar má vissu-
lega greina jazzáhrif í sumum af
lögunum. Þótt eigi sé auðvelt að
átta sig á því hvað gagnrýnandinn
er að fara í seinni hluta máls-
greinarinnar, má ætla að fornafn-
ið „hann“ eigi að standa fyrir
„jazz“, þó að það komi reyndar
hvergi fram. Ef það er það sem
FM meinar, þá er sjálfsagt að upp-
lýsa hann um það að ekki þurfti að
spyrna við fótum til að láta
„hann“ ekki leiða plötuna alfarið,
enda ekki spilað með fótunum.
Það þarf ekki að taka það fram
að ekki er um neina kynningu að
ræða hjá FM á flytjendum þeim
sem fram koma á plötunni, en þeir
eru alls 15. Auk þess eiga 6 skáld
ljóð á henni. Við skulum athuga
hvernig þetta er afgreitt. „Guð-
mundur er góður í Bjarna en hann
á sér takmörk sem söngvari."
Hvaða Guðmundur er þetta? það
kemur þó fram að „Bjarni" er heiti
á lagi. Eg segi það satt að ég hefði
alls ekki getað áttað mig á því að
hér væri verið að fjalla um mína
eigin plötu, ef gagnrýnandinn
hefði ekki slysast til að nefna þó
þessi nöfn. Hversu miklu nær hafa
þá hinir verið sem ekkert þekktu
til. Einföld upptalning hefði hér
alveg nægt. — „Önnur lög á plöt-
unni eru léleg og hjálpar þar mest
til söngurinn." Lögin eru samin
áður en þau eru sungin. Ef þau eru
léleg þá er við höfund þeirra að
sakast en ekki söngvarana. Auð-
vitað er ekki reynt að rökstyðja
það hvers vegna gagnrýnandanum
finnst þau svona léleg. Bendir líka
allt til þess að FM myndi reynast
ófær um J)að. „Ekki bætir úr skák
að textarnir eru Ijóð eftir hin og
þessi skáld og flest ekki til þess
Ingvi Þór Kormáksson
fallin að þau séu sungin við eitt-
hvert lag“ Hver var að tala um
klúður? („textarnir eru ljóð!“).
Skáld þau sem ljóð eiga á plötunni
veittu fúslega leyfi sitt fyrir út-
gáfunni og voru þau yfirleitt mjög
ánægð með framtakið. Enda er
það engin ný bóla að tónskáld og
lagasmiðir leiti fanga í ljóðabók-
um, og væri íslenskt tónlistarlíf
snöggtum fátækara hefði slíkt
ekki verið stundað. Af skrifum FM
virðist sem honum sé þetta annað
hvort ekki ljóst eða að hann sé
ósáttur við val ljóðanna. Ef hið
síðara er rétt, af hverju er það þá
ekki rökstutt?
Áfram með smjörið. Næsta til-
vitnun: „Annars er það mjög
skrýtið að piltur skuli senda frá
sér plötu þar sem hann á einn texta,
öll lögin (sem flest kafna í söng og
texta (!!!)) og mjög lítið heyrist í
sem hljóðfæraleikara." Það er
undarlegt að tarna. Ég leik á
píanó (flygil, „Upright" og
Rhodes) í öllum 11 lögunum, og á
sóló í 7 af þeim. Þætti víst mörg-
um nóg um. Fyrir utan ofantalið
þá útsetti ég lögin og stjórnaði
upptökum við annan mann. Þetta
held ég að flestum þyki ærnar
ástæður til að teljast í forsvari
fyrir hljómplötu. Eða hvað?
„„The city of Reykjavík" passar
illa inn í heildarsvip plötunnar og
tekur allt út þegar fram ryðst
hræðilega ósmekklegt gítarsóló."
Þarna beit gagnrýnandinn höfuðið
af skömminni. Ekkert er reynt að
skýra hvers vegna sólóið er svona
ósmekklegt, enda ekki við að búast
eftir það sem á undan er gengið.
Reyndar er það einmitt mál
manna að umrætt gítarsóló sé
með því skemmtilegra á plötunni
og þó víðar væri leitað. Það er satt
að það ryðst fram, en fullkomlega
í samræmi við lagið og sérstaklega
þó síðustu Ijóðlínurnar sem á und-
an því fara. Þarna er á ferð með
íslenski laxastofn-
inn er verðmæt auölind
— sem ber að vernda og efla
— eftir Einar
Hannesson
Arðsemi í laxveiði hér á landi er
mikil, ef beinar tekjur af veiði, fé-
lagslegt gildi hennar og fjármynd-
un í tengslum við veiðiskap er lagt
saman. Áætlað hefur verið að slík
samantekt gefi útkomu, sem svari
til þess að höfuðstóllinn nemi 12,5
milljörðum króna á verðlagi þessa
árs. Þá er reyndar ótalið þjóðfé-
lagslegt gildi veiðiskapar, enda
ekki hægt að meta það til verðs.
íslenski laxastofninn er því býsna
verðmæt auðlind, sem ber að
vernda og efla.
Auk hinna beinu leigutekna
fyrir laxveiði á stöng eða veiði-
fangs úr neti, má minna á, að
óbeinu verðmætin felast í ýmiss
konar þjónustu í tengslum við
veiðina, svo sem ferðakostnaði
veiðimanna, fæðis- og gistikostn-
aðar og fleira, að ógleymdum út-
gjöldum vegna veiðibúnaðar og
tækja. Heimild er fyrir því, sem
byggir á athugunum erlendis, að
slík verðmætamyndum geti numið
5 til 10-faldri þeirri fjárhæð sem
greidd er fyrir veiðileyfið.
Stangaveiði hefur mikið að-
dráttarafl fyrir fólk á öllum aldri,
úr öllum stéttum þjóðfélagsins og
greinum atvinnulífsins. Gildi
hennar er mikið, sem gleðigjafi og
heilsubrunnur. Fullyrða má, að
hið þjóðfélagslega gildi veðiskapar
sé mun meira virði en hinn fjár-
hagslegi afrakstur veiðinnar
sjálfrar. í raun er þessi þáttur
ómetanlegur. Vitað er, að þeim
fjölgar stöðugt sem sækja sér and-
lega og líkamlega hressingu í
veiðiskap. í könnun, sem félags-
vísindadeild Háskóla íslands gerði
1981 um ástundun fólks í veiði-
skap í ám og vötnum kom margt
athyglisvert fram, svo sem það, að
um 20% landsmanna sinnir þessu
áhugamáli meira eða minna reglu-
lega. Sýnir þetta hversu snar þátt-
ur veiðiskapur er orðinn með þjóð-
inni og ætti að færa mönnum
heim sanninn um mikivlgæi lax-
og silungsveiði í landinu.
Sú stefna var lögfest árið 1932
hér á landi, að nýta ætti laxinn
eingöngu í ám og vötnum landsins
því laxveiði í sjó var þá bönnuð.
Með þessu var ákveðið að laxinn
væri landbúnaðarfiskur, ef svo má
að orði komast, eins og hann hafði
reyndar verið alla tíð hér á landi.
Löggjöf um lax- og silungsveiði,
sem hér er gerð að umtalsefni, er
ákaflega góð, svo sem að þar er því
slegið föstu, að laxastofn í við-
komandi vatnakerfi sé sameign
allra þeirra, sem land eiga að því
svæði í ánum, sem laxinn fer um.
Og til þess að koma í veg fyrir að
ofnýting eigi sér stað og ekki síður
hitt að opna möguleika á að
tryggja eðlilegt viðhald og aukn-
ingu fiskistofnins, þurfi að vera
fyrir hendi samstaða allra hlutað-
eigandi; sem sé að hafa félagsskap
um veiði og ræktun. Þá er að
nefna einn aðaltilgang laganna, en
það er að jafna veiði milli veiðieig-
enda. Hin félagslega framkvæmd
hefur reynst happadrjúg fyrir
laxveiðimálin og er vandséð að
annað fyrirkomulag henti betur í
þessu efni.
Ennfremur má minna á, að í
lögum um lax- og silungsveiði eru
ýmis ákvæði varðandi nýtingu
laxveiði, eins og um veiðitíma,
vikufriðun netaveiði og að setja
skuli hámark á stangafjölda í
hverju veiðivatni, og fleira.
Framfarir hafa verið örar í
laxveiði seinustu áratugi. Mikil
aukning veiði, nýjungar hafa kom-
ið fram í fiskirækt, m.a. sleppi-
seiði og gönguseiði af laxi, enda
hefur laxeldi komist á legg,
grundvöllur verið lagður að haf-
beit í stórum stíl og framleiðsla
hafin á eldislaxi. Hins vegar hefur
skuggi legið yfir veiði nú um sinn
þar sem lægð hefur verið í henni.
Það ánægjulega gerðist í sumar,
að laxveiði lyfti sér upp að marki.
Þess varð reyndar vart strax
gítarinn Vilhjálmur Guðjónsson,
yfirkennari í jazzdeild FIH-skól-
ans m.m., og vart við öðru en góðu
að búast.
í lok „gagnrýninnar” segir: „Hér
er búið að telja upp nokkur atriði
sem flest eru neikvæð og þar sem
samviskan leyfir ekki annað, þá
það.“ Þá það, svo að þetta er orðið
samviskumál. Barátta gagnrýn-
andans við samvisku sína, sem
gerði honum ekki annað kleift en
að skrifa bara rakalaust bull. Síð-
an segi r: „Þrátt fyrir það er platan
ekki alvond." Þrátt fyrir það sem
samviska gagnrýnandans segir
honum reynir hann að hafa uppi
veikburða mótmæli. Hvernig er
hægt að taka mark á svona þvætt-
ingi? það er ekki hægt, enda er ég
hættur þótt af fleiru sé að taka.
Hvenær verður þeim sem fást
við léttmúsík sýnd sú virðing að
um framleiðslu þeirra sé fjallað af
fólki sem kann til verka, hefur
eitthvert vit á músík og mæltu
máli? Það er skömm að svona
blekbullurum og slordónum sem
þykjast vera eitthvað með því að
níða niður vinnu þeirra sem geta
meira en þeir sjálfir. Ég leyfi mér
að reiðast dálítið, ekki síst fyrir
hönd þeirra ágætu söngvara og
hljóðfæraleikara sem aðstoðuðu
mig við gerð plötunnar án þess að
þiggja kaup, vegna þess að þau
trúðu að þetta væri allt þess virði.
Ég skora hér með á aðra hljóm-
listarmenn að sitja ekki með
hendur í skauti og hneigja höfuðið
í þögn, þegar FM og aðrir álíka
rugludallar taka upp á því að
opinbera fávisku sína á svipaðan
máta og hér má sjá. Mótmælið. Ef
það gæti orðið til þess að í fram-
tíðinni veldist almennilegt fólk til
að skrifa um fslenskar hljómplöt-
ur af léttara tagi, væri nokkru
áorkað. Gagnrýni, sem hægt er að
taka mark á, er nauðsynleg.
Trommuleikarinn Tony Willi-
ams segir svo í viðtali sem birtist í
nóvemberhefti tímaritsins „Down
Beat“: „ ... if the drummer and
the bass player aren’t happening,
you’ve got a terible band“. Þetta er
útbreidd skoðun meðal hljóm-
sveitarmanna sem fást við rythm-
íska tónlist, að engin hljómsveit sé
betri en trommari og bassaleikari
hennar. Það má kannski einnig
segja að ekkert dagblað sé betra
en lélegustu fastaskrifin sem í því
birtast.
Allar leturbreytingar í grein-
inni eru frá mér.
Ingri Þór Kormáksson er bóka-
safnsfræóingur og hljómlistarmað-
ur.
sumarið 1982, að bati væri kominn
til sögunnar þegar margar ár á
Vesturlandi bættu veiði á því ári
frá því sem verið hafði árin áður.
Að vísu voru undantekningar frá
þessu í sumar og minni bati kom
fram í ám með háan meðalþunga á
laxi. Gera menn sér vonir um að
úr þessu verði bætt á næsta ári
þegar 2ja ára fiskur úr sjó gengur
í árnar því að í sumar var það
fyrst og fremst ársfiskur, sem átti
þátt í veiðiaukningunni. Þá var at-
hyglisverð veruleg aukning á haf-
beitarlaxi, en hlutdeild hans í
heildarveiði hefur aldrei verið
hærri en í sumar.
Við íslendingar höfum verið
þátttakendur í alþjóðlegu sam-
starfi um verndun laxins og við-
haldi hans og aðilar að alþjóðleg-
um samningi er felur m.a. í sér
stöðvun frekari útfærslu á lax-
veiði í hafinu.
Ýmsir vilja núna hefja laxveiði í
sjó, til þess væntanlega að létta
undir útgerð fiskiskipa. Þessi nýja
stefna í laxveiði gengur þvert á
íslensk lög, sem fyrr greinir. Hún
myndi, ef í framkvæmd kæmist,
brjóta niður áratuga uppbyggingu
hagfelldrar nýtingar íslenska
laxastofnsins. Hún myndi þannig
valda ómældum skaða og fjár-
hagstjóni fyrir alla þá fjölmörgu,
sem hlut eiga að máli; veiðieigend-
ur, veiðimenn og hina vaxandi
ferðaþjónustu i landinu.
Einar Hannesson er fulltrúi hjá
Veiðimálastofnuninni.