Morgunblaðið - 26.01.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JANÚAR 1984
trehoLt-njósnamálið í noregi
Viðbrögð í Noregi við fréttatilkynningu Sovétmanna:
„Svarið ætti að vera að
reka upp skellihlátur“
Óski. 25.janúar, frá Ágústi Inga JónsNyni.
„EF MÁLIÐ væri ekki eins alvar-
legt og raun ber vitni myndi svarið
við fréttatilkynningu Sovétmanna
vera skellihlátur," segir Aftenposten
meðal annars í leiðara í dag en þar
er fyrrnefnd fréttatilkynning gerð að
umtalsefni. í henni segjast Rússar
líta á mál Arne Treholts sem norsk
innanríkismál og skipulagt af norsk-
um öryggisyfirvöldum til að sá fræ-
kornura vantrausts gagnvart utan-
ríkisstefnu Sovétmanna.
í niðurlagi leiðara After.posten
segir: „Þeir sem grafa undan
gagnkvæmu trausti sitja í
Moskvu. Þeir sitja í höfuðstöðvum
KGB sem Juri Andropov forseti
yfirgaf fyrir tæpum tveimur ár-
um, eftir 15 ára starf í stofnun
sem alls ekki hefur alþjóðlegt
traust sem aðalmarkmið. Sérhver
njósnari grefur undan þessu
trausti. Að halda því fram að það
sé afhjúpunin en ekki starfsemin
sem valdi tjóni er móðgun við
meðalgreint fólk. Það er leitt, en
ein af aðalástæðunum fyrir því
hvernig veröldin er, að þetta er
óskiljanlegt fyrir þá sem ráða í
Sovétríkjunum og undirmenn
þeirra sem starfa í sendiráðinu í
Ósló.“
Fréttatilkynningin er einnig
gerð að umtalsefni í leiðara Morg-
enbladet. Þar segir, að þau við-
brögð Rússa að segja allan
málatilbúnað storkun, séu til þess
fallin að skaða samskipti land-
anna. Þeir vilji skilja á milli
njósnanna og eðlilegra samskipta
landanna. Blaðið spyr á móti
hvort hafi verið mikilvægara fyrir
Rússa, eðlilegar samningaviðræð-
ur um „gráu svæðin" eða mold-
vörpustarfsemi sú, sem KGB og
Treholt ráku í sameiningu. Þarna
verði ekki skilið á milli. Njósna-
málið staðfesti nauðsyn þess að
vera á varðbergi gagnvart öllum
viðskiptum við Sovétríkin hvort
sem um sé að ræða samninga um
landamæri eða menningarmál, „og
það verður að vera alveg á hreinu,
Sovéska sendiráðið í Ósló.
að norskir samningamenn gæti í
einu og öllu norskra hagsmuna, en
líti ekki á sjálfa sig sem „dipló-
mata friðar" með þann metnað að
gera hlutina svo miklu betur en
ríkisstjórnin hefur möguleika á“.
Aksjonen segir að í raun sé
óþarfi að svara fréttatilkynningu
Rússanna. Þegar hlutunum sé svo
gjörsamlega snúið á hvolf fyllist
menn vonleysi. Hvernig er hægt
að treysta kerfi sem hefur gert til-
litslausa valdabaráttu og lygar að
stefnu sinni í samskiptum við aðr-
ar þjóðir, spyr Aksjonen.
Mikið hefur verið um það rætt,
hvers konar njósnari Treholt hafi
verið, hvort hann hafi verið „út-
sendari í áhrifastöðu" eða maður
sem hafði aðstöðu til að komast
yfir skjöl og upplýsingar. Um
þetta fjallar leiðarinn í Verdens
Gang. Fyrst er sagt frá því að leið-
togar Verkamannaflokksins neiti
því að Treholt hafi haft bein áhrif
á stefnu flokksins og skoðanir
hans hafi ekki fengið stuðning
stofnana flokksins. VG segir þetta
ekki vera einhlíta mælistiku, mik-
ilvægara sé að finna út hvar hann
hafi haft hönd í bagga með því
hvaða mál voru tekin til umræðu.
í því sambandi sé fyrst að nefna
hina umdeildu lausn um „gráu
svæðin" og hinar róttæku skoðan-
ir í kjarnorkuvopnaumræðunni.
Sagt er frá því hvernig Arne
Treholt komst til áhrifa eftir hin-
ar hatrömmu deilur í Noregi um
aðildina að EBE og greint frá „há-
degisverðarklúbbi hafréttarráðu-
neytisins norska". Síðan segir
blaðið: „Þessa dagana reyna menn
að átta sig á því tjóni sem Treholt
olli meðan hann var í þjónustu
viðskipta-, hafréttar- og utan-
ríkisráðuneyta. Verkamanna-
flokkurinn og einstök verkalýðs-
félög sleppa ekki heldur. Það er
nefnilega ekki hreint lögreglumál
sem við stöndum frammi fyrir nú,
vegna þess að þau áhrif sem hand-
bendi erlends ríkis getur haft
þurfa ekki að vera glæpsamleg þó
að afleiðingarnar geti verið
ógnvekjandi. Það er sameiginlegt
hagsmunamál okkar að koma í veg
fyrir „njósnamóðursýki“, en það
þjónar hagsmunum samfélagsins
að árvekni okkar skerpist. Lýð-
ræðið er viðkvæmt þegar mold-
vörpurnar ná að naga sig í áhrifa-
stöður."
í leiðara Verdens Gang á þriðju-
dag sagði meðal annars: „Þeim
mun grófari sem njósnastarfsemi
Sovétríkjanna er í útlöndum þeim
mun hærra tala Rússar um
traustvekjandi aðgerðir. Rússum
er einnig tamt að tala um Noreg
sem storkandi nábúa. Lygar eru
rótin í áróðri Sovétríkjanna á al-
þjóðavettvangi. Vestrænar frið-
arhreyfingar og kjarnorkumót-
mælendur fá óspart hvatningu á
sama tíma og alhliða vígvæðing er
í algleymingi fyrir austan. Hern-
aðaríhlutun fer samhliða vináttu-
samningum hjá þeim herrum.
Menningarsáttmálar eru undir-
skrifaðir á sama tíma og menn-
ingarlíf er kæft heimafyrir."
I Dagblaðinu segir meðal ann-
ars í dag: Þó að mál Treholts og
KGB séu nú í brennidepli megi
menn ekki líta fram hjá því að
önnur stórveldi haldi einnig uppi
mikilli njósnastarfsemi. Að
gleyma NATO-löndunum á sama
tíma og KGB sé svartmálað beri
vott um tvöfeldni. í Arbeiderblad-
et á þriðjudag segir að Treholts-
málið komi illa við yfirvöld í Nor-
egi og Sovétríkjunum, þegar sam-
skipti austurs og vesturs séu með
stirðara móti og Rússarnir leggi
mikla áherslu á að skapa sjálfum
sér ímynd vinar friðarafla á Vest-
urlöndum, séu þeir enn einu sinni
teknir með buxurnar á hælunum.
Blaðið segir að Norðmenn verði að
gæta sín á stórnjósnaranum í
austri, en einnig að eiga sem mest
friðsamleg og vinsamleg sam-
skipti við Sovétríkin. í Dagblaðinu
á þriðjudag er fjallað um starf ör-
yggislögreglunnar. Henni er hrós-
að fyrir hvernig staðið hefði verið
að málinu og í sama streng tóku
önnur blöð sem hafa tjáð sig um
málið.
Ljósm. NTB.
Leyniskjöl í Norska landvarnar-
skólanum voru geymd f þessum
peningaskáp og Arne Treholt
hafði aðgang að þeim.
Haavik vís-
aði óbeint
á Treholt
Óaló, 25. janúar. Frá Ágústi
Inga Jónssyni.
í YFIRHEYRSLUM yfir njósnar
anum Gunnvor Galtung Haavik,
sagði hún að í norska stjórnkerf-
inu væri háttsettur embsttismaður
á snærum KGB. E.t.v. beindust þá
spjótin að Treholt.
Opinber dánarorsök Haavik
1977 var hjartaáfall, en grun-
semdir um eitrun af hálfu KGB
koma nú aftur upp á yfirborðið.
Til að afstýra tilræði KGB eða
sjálfsmorði er Treholts sérstak-
lega vel gætt.
Nú getur KGB ekki haft gagn
af honum lengur, því kæmi sér
best fyrir KGB að þessi „gull-
fugl“ þeirra hætti með öllu að
syngja.
„Lítið land eins og
Noregur gæti skað-
ast meira en Rússland“
Treholt var óspar að
„leka“ upplýsingum
Osló, 25. janúar. Frá Ágústi Inga Jónssyni,
AÐ LOKNU námi við háskólann í Osló starfaði Arne Treholt í nokkur ár
sem blaðamaður við Arbeiterbladet. Reynsla hans af blaðamennsku átti
síðar eftir að koma honum að gagni í starfi. Þegar Treholt er nú kominn
á bak við lás og slá er ekki óeðíilegt að fyrrum kollegar hans horfi til
baka og reyni að meta samskipti sín við Treholt, þann tíma er hann var
innanbúðar í þremur ráðuneytum.
Fram hefur komið, að Treholt
var óspar á að „Ieka“ upplýsing-
um, svo fremi sem hann teldi
viðkomandi réttu megin línunn-
ar. Ef þú tilheyrðir hins vegar
ekki hirðinni var hann aftur á
móti sparari á upplýsingarnar.
Nú er talað um að Treholt hafi
fengið óvenjumörg tækifæri í
blöðum, sjónvarpi og útvarpi til
að koma upplýsingum og skoð-
unum á framfæri án þess að
nafns hans væri getið. Treholt
var sérstaklega í nöp við einn
fréttamann, Jahn Otto Johann-
sen sem var fréttamaður norska
útvarpsins í Moskvu, meðan við-
ræður Noregs og Sovétríkjanna
voru í hámarki 1976 og 1977. Jo-
hannsen hafði í nokkrum frétta-
þáttum greint frá stöðu samn-
ingamála og í þeim dregið upp
Jahn Otto Johannsen. Hann fór í
taugarnar á Treholt.
allt aðra mynd en samninga-
nefndin vildi. Til að stöðva
óþægilegar fréttir hafði Treholt
samband við yfirmann útvarps
og sjónvarps í Osló og fór fram á
að skrúfað yrði fyrir óþægilega
rödd Johannsens meðan við-
kvæm samningamál stæðu yfir.
Yfirmenn fyrrgreindra fjölmiðla
stóðu hins vegar með sínum
manni.
Jahn Otto Johannsen segist
aðeins hafa stundað eðlilega
fréttamennsku, en sér hefði hins
vegar fundist sem aðrir fjölmiðl-
ar litu ekki nægilega gagnrýnum
augum á þróun mála á þeirri
mynd sem Treholt og Evensen
drógu upp. Einkum fannst Jo-
hannsen sem norska sendinefnd-
in horfði fram hjá mikilvægum
öryggisþáttum í viðræðunum um
Barentshafið.
Auk veisluhalda og brenni-
vínssendinga hefur komið fram,
að Rússar hafa reynt að hlaða fé
og gjöfum á norska blaðamenn
til að fá þá sér til aðstoðar.
Ósló, 25. janúar. Frá Ágústi I. Jónssyni.
EKKERT HEFUR verið gert opinbert um á hvern hátt Norðmenn refsa Rússum
í framhaldi af njósnamálinu. Miklar vangaveltur eru um þetta atriði, en erfitt er
fyrir Norðmenn að finna flöt á málinu þannig að þeir skaðist ekki meira en
þegar er orðið.
Jahm Otto Johannsen, fyrrum
ritstjóri Dagblaðsins, nú þáttahöf-
undur við norska útvarpið, segir að
brottvísun sovéskra sendiráðs-
starfsmanna gæti orðið til þess að
Rússar grípi til hins sama og þá
geti lítið land eins og Noregur skað-
ast meira en Sovétríkin.
Arne Olav Brundland f norska
utanríkisráðuneytinu segir að það
sé lítið sem Norðmenn geti gert.
„Við þurfum að taka ákvarðanir og
afstöðu í þessu máli, en við óskum
ekki að auka spennuna á milli land-
anna,“ segir Brundland.
Prófessor og Sovétsérfræðingur-
inn John Sanness segir, að ef litið
sé til lengri tíma, muni Treholts-
málið ekki hafa mikil áhrif á sam-
skipti landanna. „Er fyrri njósna-
mál hafa komið upp, hafa þau vald-
ið augnabliksæsingi, en öldurnar
hefur lægt tiltölulega fljótt. Það er
heldur ekki í okkar þágu að sam-
bandið við Sovétríkin versni," segir
Sanness.
Mikilvægi Noregs í
augum KGB vex óðum
Osló, 25. janúar. Frá Ágústi I. Jónssyni.
NOREGUR VIRÐIST stöðugt verða mikilvægara svæði í augum KGB. Lega
landsins í norðri, olían og þróun tölvutækni hafa gert það að verkum að KGB
og GRU, systurstofnun innan rússneska hersins, hafa aukið starfsemi sína
mjög.
Hversu margir rússneskir njósn-
arar eru nú í Noregi vita Rússarnir
einir. í nýlegu viðtali við Verdens
Gang sagði Imants Lezinskis, sem
nýlega flúði Sovétríkin eftir 20 ára
starf hjá KGB, að að minnsta kosti
helmingur starfsmanna sovéska
sendiráðsins í Ösló væru í raun
njósnarar KGB. Með 35 viður-
kennda „diplómata" í Ósló er sendi-
ráð Rússa hið lang stærsta I borg-
inni. Til viðbótar eru viðskipta-
fulltrúar og aðrir sem ekki hafa
réttindi sendiráðsstarfsmanna.
Þegar Arne Treholt var fenginn
til starfa fyrir KGB árið 1970 voru
útsendarar KGB mjög aðsópsmikl-
ir meðal pólitískra ungliðahreyf-
inga og blaðamanna. Veisluhöld
voru tíð og sérstakir vinir voru
teknir afsíðis til að taka við brenni-
vínspökkum. Síðan þetta var hefur
margt breyst, þar á meðal aðferðir
Rússanna tii að afla sér vina. Þar
með er ekki sagt að dregið hafi úr
umsvifunum, síður en svo.