Morgunblaðið - 19.02.1984, Page 28

76
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1984
Nokkrir sedrusviöir sem enn er að finna hátt uppi í fjöllunum. Úr sedrustrjám, sem talin eru elstu tré á jörðinni,
byggði Salómon konungur musteri sitt, að því er Biblían hermir. Hér í grenndinni ólst Gibran upp.
■----- Spámaðurinn og skáldið Gibran-
Kahlil. Efst eru kjörorð hans á arabísku. „Ef Líbanon hefði ekki verið
fósturland mitt, hefði ég valið það sem fósturland mitt.“
Líbanon
ykkar og mítt
Gibran Kahlil Gibran (1883—1931), rithöfundur, skáld, listamaður og heim-
spekingur, er kunnasti rithöfundur arabiskrar tungu. Fyrstu rit sín, á árunum
1905—1918, reit hann á arabisku, hin seinni allt til dauðadags að mestu á
ensku. Öll hafa þau verið þýdd á heimsmálin, hluti þeirra á Norðurlandamál
og er íslenska þar ekki undanskilin. Ein þekktasta bók hans, frá 1923, er
„Spámaðurinn“, sem hann reit upphaflega á ensku.
Sjötta desember 1983 var öld liðin frá fæðingu hans og þegar mönnum verður
hugsað til ástandsins í Líbanon eins og það er nú, getur það vakið áhuga
margra að kynnast því sem hann skrifaði um land sitt. Öll rit hans snúast að
meira eða minna leyti um Líbanon.
Gibran fæddist í Bisharri og
eyddi æskudögum sínum þar. Það
er fjallabyggð í grennd við hina
frægu sedrusviðarskóga. Gibran
var náttúrubarn og reikaði oft um
fagra dali og snævi drifin fjöll.
Þegar Gibran var tólf ára gamall,
flutti hann með móður sinni,
tveim systrum og bróður til Amer-
íku, en eins og margir aðrir út-
flytjendur frá Líbanon elskaði
hann föðurland sitt allt til enda.
Gibran sneri aftur heim til Líb-
anon til þess að halda áfram
skólanámi sínu í Beirut 1897, en
hélt aftur til Ameríku tveim árum
seinna.
Árið 1902 missti hann móður
sína og bróður. önnur systra hans
var dáin áður. Gibran og eftirlif-
andi systir hans, Marina, bjuggu
við næsta kröpp kjör. Gibran sneri
sér að því að mála og teikna og
varð þekktur listamaður. Á þess-
um árum kynntist hann Mary
Haskell (hún var amerísk). Hún
varð náinn vinur hans, hvatti
hann og studdi.
Eitt fyrsta merki um rithöfund-
arhæfileika Gibrans er lítil bók
um tónlist, „al Musiqah", frá 1905.
Hann lofar bæði austurlenska og
vesturlenska tónlist. í lokin skrif-
ar hann: „Tónlistarmennirnir
hafa opnað andrúmsloftið með
sálum sínum og fyllt það með
andagift sinni. Þeir hafa kennt
mönnum að sjá með heyrninni og
heyra m.eð hjartanu."
Nokkrum árum síðar gaf Gibr-
an út smásagnasafnið „Arais al-
Murug" (dísirnar í dalnum), þar
sem hann, eins og í fyrri ritum
sínum, gagnrýnir samfélagið all-
hart.
Bókin hefur að geyma þrjár sög-
ur. Sú fyrsta er um tvo elskendur,
sem uppi voru rúmri öld fyrir
Krists burð: „Kynslóðir sem fram
hjá fara trufla það sem menn hafa
áður gert, en þeir geta aldrei gert
drauma þeirra að engu eða kæft
tilfinningar þeirra. Draumarnir
og tilfinningarnar haldast eins
lengi og sálin, sál eilífrar tilveru
lifir. Hún getur dulist öðru hverju
eins og sólin þegar nóttin kemur
og máninn þegar morgnar."
Hugmyndina að þriðju sögunni
fékk hann — „Merta al-Banijjah“
heitir hún — þegar hann einu
sinni á námsárunum í Beirut sá
fimm ára pilt sem var að selja
blóm. Gibran var forvitinn um allt
og gerði sér far um að safna
reynslu er kæmi honum seinna í
hag við ritstörfin.
Eftirfarandi samtal milli Gibr-
an og piltsins átti sér stað:
— Hvað heitir þú?
— Ég heiti Fuad.
— Hver á þig og hvar eru for-
eldrar þínir?
— Ég er sonur Merta al-Banij-
jah.
— Hvar er faðir þinn?
Pilturinn hristi höfuðið, eins og
hann vissi ekki hvað faðir væri.
— Hvar er móðir þín?
— Hún liggur heima og er mik-
ið veik.
Eftir að hafa talað við piltinn
smástund spurði Gibran hann,
hvort hann mætti koma heim með
honum og líta inn til móður hans.
Gibran lýsir göngu þeirra heim
til piltsins, fólkinu, götunum og
loks örsnauðu heimilinu.
Konan spyr: „Hvað er þér á
höndum, ungi maður? Komstu
hingað til þess að kaupa síðasta
dropa lífs míns og saurga enn
meira sál mína með gimd þinni?
Farðu, göturnar eru fullar af kon-
um sem selja blíðu sína fyrir smá-
muni. Af mér er ekkert eftir nema
leifar stuttra andartaka, sem
dauðinn kaupir innan skamms svo
að ég fái að hvíla í gröfinni."
Gibran segir: „Vertu óhrædd,
Merta. Ég kom ekki sem hungrað
dýr, ég kem sem særður maður."
Konan sem er að dauða komin
segir frá ævi sinni. Hún var fátæk
þorpsstúlka, saklaus á sál og lík-
ama. Hún varð ástfangin af manni
frá borginni og varð ófrísk. Mað-
urinn yfirgaf hana og hún varð
vændiskona.
Rithöfundurinn huggar konuna:
„Líkaminn snertir ekki hreina sál
og snjófönn getur ekki deytt hið
lifandi fræ. Ó, Merta, sálin er
gullhringur, sem hefur losnað frá
guðdómlegu hálsfestinni. Þú ert
blómið sem hefur verið traðkað
undir fótum dýrs sem hefur numið
staðar og falið sig í mannlegum
líkama. Það er sárt að þú ert sund-
urmarið blóm, Merta, og ekki
kraminn fótur.“
Merta svarar: „Já, það hefur
verið illa með mig farið. Ég er
fórn dýrsins, sem dvaldist í mann-
inum. Ég er blóm, troðið undir fót-
um. ó, þú réttvísi, sem dylst bak
við leyndardómsfullar myndir. Þú
sem heyrir kveinstafi mína, kvein-
stafi sálar minnar, kveinandi sál
mína sem er að kveðja, og veikt óp
hjarta míns, þig bið ég og grát-
bæni, blessa þú mig, leiddu barnið
mitt með hægri hendi þinni og sál
mína með hinni vinstri."
Gibran var kristinn (maroniti,
en þeir eru kaþólskir), en réðist á
kirkjuna, einkum á sinum yngri
árum. í smásögunni „Jóhannes,
hinn geggjaði“ stendur hann gegn
munkahópi og talar máli fjárhirð-
isins. Munkarnir leggja hald á
nautpening bóndans, af þvi hann
hefur etið af útsæði klaustursins.
En við kirkjuvígslu gengur hirð-
irinn fram og segir: „ó, þú Jesús
frá Nasaret sem ert i miðjum
dýrðarljómanum, þú sem ert góði
hirðirinn, sérð hvassar klær rán-
dýrsins rifa i sundur blíða lambið
sem þú berð á höndum þinum.
Dauft óp óstyrkra manna i myrkr-
inu heyra ekki þeir sem sitja i há-
sætinu sem staðgenglar þinir.
Kveinstafi sorgmæddra heyra þeir
ekki sem flytja boðskap þinn frá
altarinu. Ó, lifandi Jesús, komdu
aftur og rektu út þá sem hásætin
selja frá musteri þinu, sem hefur
breyst í holur fyrir falska, slæga,
skríðandi höggorma."
Árið 1908 gaf Gibran úr „al-
Arwah al-Mutamarridah“ (Sálin í
uppreisn) með eftirfarandi til-
einkun: Til sálarinnar sem hefur
faðmað sál mina, til hjartans sem
hefur hellt. út leyndardómum i
hjarta mitt, til handarinnar sem
hefur kveikt í tilfinningum mínum
skila ég þessari bók.
í „Sálin í uppreisn" segir hann
frá þeim er hafa barist gegn hefð-
inni og ómildum lögum, sem hann
álítur að dragi úr frelsi hugsunar
og hjarta og leyfi að fáir menn
ráði yfir eignum annarra, líkama
þeirra og sál. Og geri það í nafni
laganna og trúarinnar. Þarna á
hann við Lfbanon. Hann gagnrýn-
ir trúarlega og ekki trúarlega for-
ystu og lénsfyrirkomulagið. Hann
ver alltaf þá smáu og rit hans bera
þess vott að hann er mannvinur.
Allra verstir voru í hans augum
þeir sem kvöldu þá lágu og gengu
á rétt þeirra.
Allt frá 1904 hafði Gibran ort
ljóð í óbundnu máli og birt f tíma-
ritum. Þessi kveðskapur var gef-
inn út í bók árið 1914 undir nafn-
inu „Damahwa-Ibtisamah" (Tár
og bros). Þar segir í ljóðinu „Rödd
skáldsins": „Ég kem til þess að
segja mitt orð og ég ætla að segja
það. En ef dauðinn sækir mig áður
en ég hef látið það í ljós, segir
framtíðin það. Framtíðin leyfir
enga launung í bók óendanleik-
ans.“
Um fæðingardag sinn ritar
hann í Parfs 6. desember 1908:
„Þennan dag fyrir aldarfjórðungi
hefur mikilfengleiki Guðs lagt
mig í hendur tilverunnar sem er
full af ópum, þrætum og rifrildi.
Þannig hef ég farið tuttugu og
fimm sinnum umhverfis sólina, og
ég veit ekki hversu oft máninn
hefur farið umhverfis mig, en enn
sem komið er hef ég ekki uppgötv-
að leyndardóm ljóssins og ég þekki
ekki leyndardóma myrkursins.“
Árið 1909 gaf Gibran út á eigin
kostnað kvæðasafnið „Al-Maw-
akib“ (Skrúðfylgd). Því fylgdu
hans eigin teikningar.
Hér á eftir koma fáeinar línur
sem lýsa að nokkru skáldskapar-
stíl hans (þýðing þó f lausara lagi);
Við fínnum til kærleikans f sálinni
ekki aðeins í likamanum
eins og vínið pressast til innblásturs
ekki til ölvímu.