Morgunblaðið - 29.02.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. FEBRÚAR 1984
+
GUDNÝ GUNNARSDÓTTIR
frá Fossvöllum,
veröur jarösungin frá Fossvogskapellu fimmtudaginn 1. mars kl.
15.00.
Vandamenn.
Faðir okkar, tengdafaöir og afi,
HENRY J. EYLAND,
Framnesvegi 17,
veröur jarösunginn frá Dómkirkjunni fimmtudaginn 1. mars kl.
15.00.
Svava Eyland, Elías Elíasson,
Jenný Eyland, Reynir Þorleifsson,
Þorsteinn Eyland,
barnabörn.
+
Útför móöur okkar,
SIGURVEIGAR ÓLADÓTTUR,
Hátúni 4,
fer fram frá Dómkirkjunni 1. mars nk. kl. 13.30.
Jón Þorléksson,
Ólafur Þorláksson,
Anna Þóra Þorláksdóttir.
+
Þökkum innilega samúö og vinarhug viö andlát og útför
SIGFRIEDS B. SIGURÐSSONAR,
Þingholtsstraati 33,
Reykjavík.
Siguröur Sigfriedsson,
Auöur E. Sigfriedsdóttir,
Ásta Sigfriedsdóttir.
Lokað
frá kl. 14.00 í dag vegna jaröarfarar.
Kápan Hf.
Laugavegi 66.
Lokað
eftir hádegi í dag vegna útfarar HAFSTEINS H.
HAUKSSONAR.
Bílgreinasambandiö.
Lokað
vegna jaröarfarar HAFSTEINS HAUKSSONAR, fyrr-
verandi bílasala, frá kl. 13.00.
Félag bifreiöasala.
Lokað
í dag vegna jaröarfarar HAFSTEINS HAUKSSONAR
frá kl. 13.00.
Bílaleigan Geysir.
Minning:
Gísli E. Jóhannes-
son frá Skáleyjum
Fæddur 1. september 1901.
Dáinn 27. janúar 1984.
Á sumardegi árið 1933 bar góða
gesti að garði að Stað í Súganda-
firði. Við börnin vorum að leik
austan undir íbúðarhúsinu þegar
ung hjón stóðu allt í einu hjá
okkur og heilsuðu með hlýleika og
gleði. Þau komu gangandi yfir
Klofning en áttu þó lengri leið að
baki. Við börnin tókum viðbragð
og kölluðum til mömmu: Borga
systir þín er komin með Gísla alla
leið úr Skáleyjum. Gísli, nafni
minn, heilsaði okkur börnunum
þarna við húsgaflinn á þann hátt
sem var honum svo laginn við
börn að ég man enn þá hlýju
kveðju. Þess vegna er tilfinning
mín rík fyrir því, að honum hafi
ætíð fylgt sá blær, sem gladdi
börn. Sumarið ’33, þegar þau hjón-
in komu í heimsókn, voru þau bú-
sett fyrir nokkru í Skáleyjum, á
föðurleifð hans, sem þau sátu
marga áratugi með fullri reisn og
viðeigandi umgengni við hlunn-
indi og jarðargæði, eins og best
hefir gefist bændum við eyjabú-
skap á Breiðafirði.
Nú er nafni minn, Gisli Einar
Jóhannesson, látinn og mig langar
að minnast hans með fáeinum
minningarorðum. Hann var niðji
merkra manna af traustum,
breiðfirskum bændaættum. For-
eldrar hans voru hjónin Jóhannes
Jónsson og María Gísladóttir. Þau
héldu heimili sitt alla sambúðar-
tíð sína, 1893—1918, í Skáleyjum.
Jóhannes lést á besta aldri, 54 ára,
vorið 1918 en hafði verið bóndi í
Skáleyjum frá andláti tengdaföð-
ur síns, 1899. Foreldrar Jóhannes-
ar voru Jón Guðmundsson úr
Bjarneyjum og Kristín Péturs-
dóttir úr Skáleyjum, Jónssonar
bónda þar. Móðir Kristínar, kona
Péturs Jónssonar, bónda i Skál-
eyjum, var Margrét Magnúsdóttir,
systir Jochums í Skógum, föður
Matthíasar, prests og þjóðskálds.
Foreldrar Maríu voru hjónin
Gísli Einarsson, Guðmundssonar,
Einarssonar, Sveinbjörnssonar og
Kristín Jónsdóttir, bónda í Hval-
látrum, ólafssonar. Einar Guð-
mundsson, Einarssonar, sem lengi
var bóndi i Hergilsey (1829—1855)
var bróðursonur Eyjólfs Einars-
sonar, Svefneyjajarls. Þeir kyns-
menn eru niðjar Björns Þorleifs-
sonar, hirðstjóra, og ólafar ríku
Loftsdóttur.
Foreldrar Gísla, Jóhannes
Jónsson og María Gísladóttir,
voru frá bernsku nágrenniseyja-
börn og urðu á sama heimili frá
1874 að líkindum. Gísli Einarsson
varð bóndi í Hvallátrum 1873 hjá
tengdaföður sínum, en missti konu
sína sama ár. Kristín Pétursdóttir
var orðin ekkja og fór til bús hjá
Gísla á næsta ári eftir konumissi
hans og hafði Jóhannes son sinn
með sér en lét Kristínu dóttur sína
vera eftir á býli sínu, Innri-bæ í
Skáleyjum, til þess að veita heim-
ili forstöðu innan stokks en réð
Jóhannes Magnússon til þess að
vera ráðsmaður og forverksmaður
utan húss. Þetta gerði hún vegna
þess að hún vissi ekki hvernig sér
myndi falla veran í Hvallátrum,
þótt henni þætti nauðsyn bera til
þess að leggja Gísla Einarssyni lið
eftir að kona hans var dáin frá 7
börnum. Kristín Pétursdóttir mun
hafa verið skörungur í allri gerð.
Þeim Gísla vegnaði bærilega í
sambúðinni og seinna hjónabandi
beggja. Frá Hvallátrum fluttu þau
1879 og bjuggu eftir það í Skáleyj-
um 20 ár til dánardags Gísla, 13.
júní 1899. Þessir nefndu forfeður
Gísla Einars Jóhannessonar í
Skáleyjum voru dugmikið eyjabú-
skaparfólk, sem farnaðist vel í
starfi, var vant sambýli og lagði
sig fram í lífsháttum sínum svo að
sambýli og þröngbýli við nægta-
brunna hlunnindanna í Vestureyj-
um yrði sem farsælast. Bújarðirn-
ar voru nokkur hundruð af hverju
lögbýli (eyju), t.d. 10 hundruð í
Skáleyjum fyrir hvern bónda en
þar sátu 4 fyrr á tíð. Löndum var
deilt í marga smáa eyjaparta til
grasnytja á slætti en beit óskipt.
Hlunnindi voru svo nytjuð eftir
eldfornum reglum samvinnuhefð-
ar og afrakstri skipt í hlutföllum
miðað við ábýli.
Þess vegna var við lýði gagn-
merkur lífsháttur í Skáleyjum
sem einkenndist af skörungsskap
og skilningi á mikilvægi góðrar
samstöðu í hvívetna. Það gilti
jafnt um karla og konur. Líklega
hefir misrétti milli kynja verið í
sumum greinum minna þar en
annars staðar á landinu og kröf-
urnar jafnari til bæði karla og
kvenna. Eitt dæmi um skör-
ungsskap Kristínar Pétursdóttur
og þá um leið um réttarstöðu
hennar í samfélaginu vil ég greina
fyrri fullyrðingum mínum til
stuðnings.
Sú saga er sönn af henni, að hún
hafi farið langa og stirðfarna leið
til sjávar út í Stráka brýnna er-
inda. Hún frétti að Jón Þórðarson,
eiginmaður Kristínar Daníels-
dóttur, vinkonu hennar væri kom-
inn þangað í lendingu þeirra er-
inda að grennslast fyrir um mögu-
leika til dvalarleyfis í Flateyj-
arhreppi fyrir sig og fjölskyldu
sína hjá oddvita, þar sem honum
fannst lífvænlegra fyrir sig að
bjargast þannig. Það mun hafa
verið á hörðu árunum fyrir öld.
Vinkonan beið með börnunum sín-
um í litla bátnum erindisloka
bóndans. Kristín Pétursdóttir átti
það erindi út í Stráka að sækja
vinkonu sína, fylgja henni heim til
bæjar síns og veita henni vel og
vísa henni svo á verustað í bæj-
arhúsi litlu, sem hún átti sjálf ráð
á. Þar mátti vinkonan eiga sér
heimili og vera svo lengi sem hún
kysi með fjölskyldu sinni hvað
sem sveitarhöfðingjunum kynni
að sýnast og vilja veita heimild til.
Það varð svo sem Kristín Péturs-
dóttir vildi og fann enginn að
hennar ráðstöfun.
Gísli var fjórða barn foreldra
sinna af 10 sem þau áttu á árunum
1894—1912. Þau misstu tvö ung-
börn. Hin komust upp og voru
fædd á árunum 1894—1908. Gísli
var skírður nafni afa síns, ef til
vill af því að hann fæddist 1. sept.
1901 rúmum tveimur árum eftir
lát afa hans. Öll börnin í Skáleyj-
um vöndust margbreyttum störf-
um eyjalífsins jafnharðan og
þroski leyfði. Gísli átti nokkurt
stríð við veikindi barnungur og
bilaðist þá í lunga. Ekki aftraði
það honum frá ævistarfi við bú-
skap í Skáleyjum. Að sjálfsögðu
var það nokkur fötlun að geta ekki
andað djúpt að sér með tveim heil-
brigðum lungum en áhuginn var
jafn fyrir því. Hann tók þátt í öll-
um störfum eftir getu og varð full-
fær. Jafnframt hafði menningarlíf
eyjanna þróað og eflt í áranna rás
mikil áhrif á persónumótun hans.
Hann vandist heimilisguðrækni
og lærði sönglög, ættjarðar-
söngva, fjölmörg sálmalög og
passíusálmalögin frá fyrstu
bernsku. Öll algeng barnaskólafög
lærði hann með systkinum sínum í
heimaskóla. Ungur las hann hús-
lestra og ungur varð hann í for-
verki á búi móður sinnar eftir lát
föður hans, 22. maí 1918.
Hann varð aðalstoð hennar við
búskapinn frá því þar til hún af-
henti honum ábúð á föðurleifð
hans. En hann lagði sig líka eftir
því að verða læs á erlend tungu-
mál, dönsku, ensku og þýsku. í því
skyni var hann tíma og tíma í
Flatey hjá embættismönnum og
fékk tilsögn m.a. hjá föður mínum.
Haustið, sem hann varð 24 ára, fór
hann námsferð til Danmerkur.
Haustið nýtti hann til starfs á
sjálenskum búgarði og var svo
veturinn á Askov-lýðháskólanum.
Sjálfsnám hans og þessi námsferð
voru í samræmi við hugsunarhátt
hans sem kenna má við aldamóta-
mannahugsunarhátt og hugsjónir
æskumanna á öndverðri tuttug-
ustu öldinni hér á íslandi. Þess
gætti líka alla ævi hans eftir því
sem kynni mín af nafna mínum
hafa sýnt mér, að hann hafði allt-
af mikinn áhuga á hvers kyns
mannbótaefnum. Hann lagði sig
eftir að lesa góðar bækur og eign-
ast þær. Hann lagði eyru af áhuga
að fræðandi efni í útvarpi og
fylgdist með framförum til huga
og handar eftir því sem efni stóðu
til.
Árið 1928 urðu þáttaskil. Þá tók
hann við föðurleifðinni og gerðist
algildur bóndi á hálfum Skáleyj-
um, þ.e. sameinuðum Innri-bæ og
Efri-bæ, sem Jóhannes faðir hans
hafði haft ábýli á og byggt húsið
sem hefir borið heitið Sólheimar á
bókum svo lengi sem það hefir
staðið.
Á Sólheimum hóf hann heimil-
ishald með eiginkonu sinni, Sigur-
borgu Ólafsdóttur frá Hvallátr-
um. Brúðkaup þeirra stóð 23. júní
1928. Þá var kreppa í landi og
þurfti bjartsýni til að hefjast
handa í búskap en ekki var það
þröskuldur í vegi áhugaríka bónd-
ans Gísla Einars Jóhannessonar.
Nokkrum bátakosti tók hann við.
En það voru segl- og áraknúðir
bátar. Það var ekki fyrr en 1932
sem Skáleyjabændur eignuðust
trillubátinn Kára, sem Valdimar,
mágur Gísla, bátasmiður í Hval-
látrum, smíðaði fyrir vél 1930
fyrir Hafliða Pétursson. Bátur er
mikið haldreipi í eyjunum og
margar ferðir fór Gísli á báti er-
inda sinna farsæll jafnan og sigldi
heill heim í vör. Og það voru fleiri
ferðir en aðdráttaferðir og einka-
ferðir bóndans, sem Gísli þurfti að
fara. Hann var lengst af búskap-
artíma sínum formaður búnaðar-
félagsins og þurfti að sækja sam-
bandsfundi. Hreppsnefndarstörf-
um sinnti hann líka 4 kjörtímabil.
í sóknarnefnd var hann ca. 36 ár.
Sýslunefndarmaður og hrepp-
stjóri var hann tæp 30 ár.
En við búskap í Skáleyjum voru
þau hjónin óslitið til 1967 um
haustið. Þá brugðu þau á það ráð
að koma nokkru af bústofni til Jó-
hannesar, sonar síns, sem þá var
bóndi í Flatey og fóru til vetrar-
dvalar í Stykkishólmi að Austur-
götu 10, einbýlishúsi sem keypt
var til þeirra nota. Að vori var svo
haldið heim til Skáleyja og jörðin
nytjuð eftir bestu getu. Mótbýlis-
maður Gísla, Guðmundur Guð-
mundsson, hafði tekið upp þennan
hátt að fara að hausti og koma
heim að vori haustið 1963. Þessum
búskaparhætti héldu þau til vors-
ins 1977 þegar synir þeirra tóku
við ábúð á Skáleyjum. Á þeim lið-
ugt sex áratugum, sem Gísli var
viðriðinn búskap í Skáleyjum,
urðu miklar breytingar á mörgu
sem að búskapnum laut og vélar
komu þar til sögu eins og annars
staðar á íslandi. Vélbáturinn kom
eins og fyrr greinir. Vindrafstöð
var sett upp á stríðsárunum (1943)
og heimilið lýst með rafljósi.
Heimilisrafstöð leysti hana af
hólmi og heimilisdráttarvélin var
tekin í notkun 1956. Gísli bóndi
tók gjarna það í notkun sem til
framfara var talið. En hann varp-
aði engu góðu fyrir róða þótt gam-
alt væri. Hlunnindin voru nytjuð
og þeim sinnt með alúð og kost-
gæfni enda maðurinn þeirrar
gerðar að leggja alúð við allt sem