Morgunblaðið - 17.05.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MAÍ1984
Viðbrögð hins þögla
meirihluta eru undraverð
- og leggja þungar kvaðir á stjórnendur
Ræða Jóns Sigurðssonar, fram-
kvæmdastjóra íslenska járnblendi-
félagsins hf. á aðalfundi Vinnuveit-
endasambands íslands í fyrradag
vakti mikla athygii. Morgunblaðiö
hefur óskað eftir því að fá hana til
birtingar og fer hún hér á eftir í
heild.
Helst vildi ég tala við ykkur um
vorið. Ég hef upplifað það undan-
farið í sveitinni þar sem ég bý,
hvernig landið er að lifna og mó-
fuglarnir hafa fokið til landsins
með sunnanáttinni og voru allt í
einu hér, rétt eins og þeir hefðu
sprottið upp úr mosanum.
En mér er ætlað hér annað hlut-
verk, — að flytja ykkur hugleið-
ingar mínar um ýmisiegt, sem mér
finnst máli skipta fyrir atvinnu-
reksturinn, fólkið i landinu og
þjóðlífið almennt, við þau þátta-
skil, sem fimmtugasti aðalfundur
Vinnuveitendasambands íslands
er. Þetta er mér sönn ánægja og
heiður að gera, svo mikilvægur
sem hlutur þessara samtaka er í
allri þróun þjóðmála.
Lífseig viðhorf
Viðhorf eru meðal þess í fari
manna, sem erfiðast er að breyta.
Viðhorf, sem verða til og festast í
sessi á mótunarskeiði hvers
manns eru afar lífseig. Allt hans
líf, umhverfi og aðstæður geta
breyst án þess að grundvallarvið-
horf hans til manna og málefna
taki breytingum og þá sjaldnast
nema á löngum tíma. Þessa sér
stað í lífi einstaklinga, í kynslóða-
skilum innan fjölskyldna, i félög-
um og samtökum hvers konar og
þjóðfélaginu sem heild. Þetta er
sennileg skýring þess hversu allar
þjóðfélagslegar breytingar verða
hægar og nægir að nefna jafnrétt-
isbaráttu kvenna sem dæmi. Það
er margsannað, hversu minni
manna er stutt, t.d. á orð og gerðir
forystumanna f stjórnmálabar-
áttu, kannski m.a. vegna þess að
dægurmálin raska í rauninni í
engu þeim viðhorfum, sem menn á
annað borð hafa tileinkað sér.
Þetta er vert að hafa í huga,
þegar reynt er að skoða stöðu at-
vinnurekstrar og samtaka eins og
Vinnuveitendasambands íslands í
þjóðfélaginu um þessar mundir.
Það hefur verið rótgróið viðhorf
mikils fjölda fólks, að eigandi eða
annar stjórnandi atvinnurekstrar
sé andstæðingur þess, sem ber að
umgangast með hæfilegri varúð. í
huga þessa fólks hefur það viðhorf
jafnframt verið ríkjandi, að
Vinnuveitendasambandið sé
ímynd eða samnefnari þess valds,
sem stóð í vegi fyrir betri kjörum
þess. Vinnuveitendasambandið
var þannig bólverk til varnar þeim
auði, völdum og aðstöðu, sem fólk-
ið taldi vera til í þjóðfélaginu og
vildi eignast hlutdeild í með þeim
einu ráðum, sem það taldi sér til-
tæk.
Sumt af þessum viðhorfum var
ræktað upp í harðvítugri stjórn-
málabaráttu ötulla manna, sem
höfðuðu til fjöldans. í öðrum til-
vikum voru þessi viðhorf hert í
biturri persónulegri reynslu af
skiptum við atvinnurekendur, ekki
síst þess fólks, sem nú er nokkuð
við aldur, feðra þeirra og mæðra.
Innan verkalýðshreyfingarinn-
ar hafa hefðbundin viðhorf um
eðli og aðferðir í kjarabaráttu ver-
ið afar lífseig. Þau vopn, sem ein
dugðu á sínum tíma til að tryggja
verkafólki rétt til að semja um
kaup sitt og kjör, voru lengi notuð
til að knýja fram niðurstöður, sem
margar hverjar hafa orðið efna-
hag þjóðarinnar til mikillar
óþurftar.
Og þótt það sé nú ekki til siðs á
stórafmælum að rekja í hátíðar-
ræðum ávirðingar þess, sem af-
mælið á, verður trúlega að viður-
kenna, að Vinnuveitendasamband-
ið er heldur ekki syndlaust af að
vera fastheldið á hefðbundin við-
horf í afstöðu sinni. Það er raunar
ómur af liðnum tima i sjálfu nafni
Vinnuveitendasambandsins.
Vinna er ekki lengur veitt af náð
heldur keypt og seld.
Með þeim hætti, sem ég hef lýst,
hafa aðilar vinnumarkaðarins
dregið fortíðina inn í nútiðina, —
fengist við vandamál liðinna ára
aðþrengdir af viðhorfum, sem var
þeim fjötur um fót. Um málin var
fjallað á báða bóga á máli og með
hugarfari, sem heyrði liðnum tíma
til. Þegar árangurinn af þessu
starfi kom saman við aðra þróun
þjóðmála, var hann skelfilegur
eins og við þekkjum.
Aðdragandi kjara-
skerðingar
Þá sögu þurfum við ekki að
rekja hér, en við skulum gangast
ærlega við hinni sameiginlegu
ábyrgð stjórnvalda, atvinnurek-
enda og hagsmunasamtaka launa-
fólks í einhverri röð, á því hvernig
afkoma fólks í þessu landi var með
löngum aðdraganda öll að komast
á heljarþröm fyrir einu ári. Það er
tilgangslaust að elta ólar við
orsakir þeirrar stöðu eða reyna að
finna sökudólg. Það verður aldrei
annað en deilan um hvort komi
fyrst hænan eða eggið.
Geta atvinnurekstrar til að
greiða laun ræðst í minni einföldu
hagfræði af arðsömum afköstum
þeirrar fjárfestingar, sem ráðist
hefur verið í síðustu 20—25 árin
en þó mest af því, sem gert hefur
verið í því efni síðustu 10—15 árin.
Skoði svo hver sinn hug um það
hversu vel lukkaðar slíkar fjár-
festingar hafa iðulega verið. Sé
litið til opinberrar fjárfestingar
get ég trútt um talað því að fjár-
festingar, eins og í fyrirtækinu
sem ég starfa við, sem áttu að geta
skilað arði, gerðu það ekki og er
það þó smáræði hjá allri þeirri
fjárfestingu, sem aldrei var ætlað
að skila neinu öðru en auknum til-
kostnaði. Afleiðingin hefur verið
minnkandi raungeta atvinnu-
rekstrar til að greiða laun.
Þegar svo við þessar aðstæður
bættist önnur óáran, var búið að
knýja laun í landinu verulega upp
fyrir þau mörk, sem hagkerfið réð
við. Kaupskerðing var óhjákvæmi-
leg, mikil og snögg, ef ekki átti
verr að fara.
Viðbrögð hins
þögla meirihluta
Þegar litið er um öxl á þessar
brýnu efnahagsaðgerðir og við-
brögðin við þeim skoðuð í ljósi
þeirra hefðbundnu viðhorfa, sem
rædd hafa verið hér að framan,
verður ekki annað séð en mjög
markverð breyting hafi átt sér
stað. Ýmsir forystumenn í stjórn-
málum og verkalýðsmálum töluðu
í fyrstu hvasst gegn ráðstöfunum
ríkisstjórnarinnar, enda eru þær
efni i miklar deilur. Fundir voru
haldnir og mótmæli samþykkt.
Breytingin fólst i því, að hinn
þögli meirihluti fólksins í landinu
virðist hafa sameinað sjónarmið
sín í einum farvegi og ákveðið, að
nú væri tíminn kominn til að
spyrna við fótum til að komast út
úr endileysu efnahagsþróunarinn-
ar með því að sætta sig við stór-
lega skert kjör að svo stöddu. í
samræmi við þennan vilja meiri-
hlutans gerðu svo forystumenn
launþega samningana í vetur.
Ræða Jóns Sigurðs-
sonar framkvæmda-
stjóra íslenzka
járnblendifélagsins á
aðalfundi VSÍ
Af þessu verður ekki annað ráð-
ið en viðhorf mikils hluta þjóðar-
innar hafi snögglega breyst. Al-
menningur hafi skynjað glöggt al-
vöruna í þeirri stöðu, sem upp var
komin, og brugðist við í samræmi
við það.
Þegar þessi viðbrögð eru borin
saman við sambærilegar stöður á
fyrri árum, a.m.k. aftur til ársins
1959, eru þau í mínum huga ekkert
minna en undraverð. Þau bera
vott um raunsæi og yfirvegun af
því tagi, sem löngum hefur skort í
kjarabaráttu liðinna áratuga. Þeir
forystumenn og almennir félagar
verkalýðsfélaganna, sem lögðu sitt
lóð á vogarskál til að móta þessi
nýju viðhorf eiga skilið virðingu
og lof fyrir framlag sitt til þess
árangurs, sem þessi aðgerð hefur
skilað til þessa.
Viðbrögð stjórnenda
í atvinnurekstri
En lof og prís er ekki nóg. Þessi
ábyrgu viðbrögð, sem almenning-
ur í landinu hefur sýnt af sér á
alvörustund, leggja þungar kvaðir
á alla stjórnendur í þessu landi og
þá ekki síst okkur, sem erum
ábyrgir fyrir stjórn atvinnu-
rekstrar. Við megum ekki bregð-
ast þessu fólki. Við verðum að
gera allt, sem við frekast getum,
til að launafólk i landinu geti
fengið sína umbun fyrir að hafa
tekið á sig mestan hluta þeirra
fórna, sem nauðsynlegar eru til að
komast frá þvi reiðileysi sem við
höfum sameiginlega ratað í með
allt okkar efnahagslíf.
Og tíminn er kannski naumur.
Við getum ekki vænst þess, að
fólk, sem hefur lifað við betri kjör
en það gerir nú, jafnvel þótt sá
kaupmáttur hafi verið falskur,
sætti sig við svo skarðan hlut
nema tiltölulega skamman tíma.
Þær launahækkanir, sem búið
er að semja um, þurfum við að
reyna að tryggja eftir því sem það
er í okkar valdi þannig að þær
verði raunhækkanir. Og frekari
raunhækkanir launa þurfa að
koma til, því fyrr því betra.
Laun hérlendis virðast vera
fremur lág í samanburði við þau
ríku lönd, sem við gjarna berum
okkur sarnan við, þótt gera verði
alls konar fyrirvara um þess kon-
ar samanburð. Hvað sem öllum
skýringum á þessu liður, á það að
vera markmið okkar, sem förum
með stjórn atvinnurekstrar, að
það fólk, sem með okkur vinnur að
hverri þeirri iðju, sem við fáumst
við, hafi sambærileg kjör við það
besta, sem annars staðar þekkist.
Það er hagsmunamál atvinnu-
rekstrar að geta veitt starfsfólki
góðar aðstæður í kjörum og öðrum
aðbúnaði. Til er það fólk, sem
aldrei verður gert til hæfis, en
flestir kunna að meta það, sem að
þeim snýr. Þannig er það ekkert
einkamál forystumanna launþega
eða stjórnmálamanna, sem vilja
slá pólitískar keilur út á óánægju
fólks með kjör sín, að vilja bæta
hlut alþýðu manna. Og sá er mun-
urinn, að þeir geta fyrst og fremst
talað um það, en takist okkur, sem
berum ábyrgð á atvinnurekstri, að
ná höndum saman við hinn breiða
fjölda fólks, sem vinnur á okkar
vegum, getum við vonandi eitt-
hvað gert í málinu.
Atvinnurekstur á íslandi nýtur
þess að starfsfólkið er upp til hópa
góðir verkmenn og vel að sér, svo
að jarðvegurinn á að vera góður
fyrir samvirka stjórnun, sem skil-
ar góðum afköstum.
Nýjar aðferðir í
sókninni til
betra lífs
Rökrétt og yfirveguð afstaða
hins þögla meirihluta, sem ég hef
kallað svo, til kjaraskerðingarinn-
ar, hefur vakið með mér bjartsýni
og vonir um að nú kunni að vera
lag til að stjórnendur í landinu
getið náð höndum saman við þetta
fólk til að nálgast sóknina til
betra lífs með nýjum og virkari
aðferðum en þeim, sem hafa
reynst svo dapurlega undanfarin
ár. í andrúmslofti samstarfs,
gagnkvæms skilnings, þekkingar
og trausts er líklegra að takast
megi að ná fram stöðugt batnandi
lífskjörum fyrir fólkið í landinu
heldur en í því moldroki ófriðar og
átaka, sem við eigum að baki. A
þessu sviði höfum við of lengi
reynt að fást við vandamál nýrra
tíma með aðferðum fortíðarinnar.
í Prédikaranum standa þau vísu
orð: „Öllu er afmörkuð stund og
sérhver hlutur undir himninum
hefur sinn tírna." „ ... ófriður hef-
ur sinn tíma og friður hefur sinn
tíma.“
Við þurfum að leggja til hliðar
íhaldssöm viðhorf í herbúðum at-
vinnurekenda og verkalýðssam-
taka. Við eigum raunar að leggja
niður herbúðir þessara aðila og
leggja áherslu á þá sameiginlegu
hagsmuni, sem atvinnureksturinn
og starfsfólkið hafa. Þeir hags-
munir eru við aðstæður nútímans
svo miklu stærri en hinir, sem
rekast á.
Hvað skal gera?
Til langs tíma litið virðist svo
sem í orði kveðnu sé víðtæk sam-
staða um hvað gera skuli til að
tryggja batnandi lífskjör. Upp-
bygging atvinnulífs eða eitthvað í
þá veru eru orðin, sem menn nota,
og að baki þeim liggur eflaust
hugsun, sem er góðra gjalda verð.
Tveir af forystumönnum stærstu
launþegasambandanna í landinu
lögðu áherslu á þetta efni í 1.
maí-ræðum sínum. Hvaða
merkingu, sem menn leggja í þessi
orð, er ljóst, að árangur slíkrar
starfsemi skilar sér seint, varla
fyrr en eftir 3—5 ár, jafnvel þótt
vel tækist til.
Til skemmri tíma litið lagði
einn verkalýðsforystumaður til i
sinni 1. maí-ræðu að höggva stórt
eftir fyrirmyndum úr Njálu. Við-
horfin að baki þessari yfirlýsingu
eru jafnúrelt og vígaferlin, sem
þau sækja fyrirmynd sína til. En
þetta virðist sem betur fer vera
sjónarmið minnihlutans og því
gefst færi á uppbyggilegri aðkomu
að málinu.
Forsendur kjarabóta
til lengri tíma
Ég vil nota þær mínútur, sem ég
get enn lengt þetta mál mitt, til að
rekja nokkur atriði, sem ég tel
mikilvæga þætti í frumkvæði af
hálfu atvinnurekenda til að ná
sambandi við hinn þögla meiri-
hluta í því skyni að bæta afkomu
fólksins og atvinnurekstrarins i
bráð og lengd.
Ég vil fyrst nefna áreiðanlegar
upplýsingar um afkomu einstakra
fyrirtækja. Starfsfólk hefur eðli-
legan áhuga á afkomu þeirra
fyrirtækja, sem það starfar hjá.
Við eigum að taka upp opnari
stefnu um birtingu upplýsinga af
þessu tagi, a.m.k. innan fyrirtækj-
anna og opinberlega, þegar stærri
fyrirtæki eiga í hlut og helst árs-
fjórðungslega. Til að tryggja, að
upplýsingarnar séu áreiðanlegar,
eigum við að nýta okkur stétt
löggiltra endurskoðenda og skil-
yrðislausar yfirlýsingar þeirra
um, að reikningar gefi rétta mynd
af afkomu og efnahag fyrirtækis. 1
nútímaþjóðfélagi er afkoma fyrir-
tækis ekkert einkamál eigandans.
Næst vil ég nefna hagnað. Það
verður að vera hluti af nýjum
viðhorfum almennings i landinu,
að atvinnurekstur skuli að jafnaði
rekinn með hagnaði. Sá hagnaður
þarf að vera nægilega mikill til að
þjóna þríþættu hlutverki, — að
skila ávöxtun af því fjármagni,
sem í fyrirtækinu liggur, — að
gefa fyrirtækinu mátt til að vaxa
og færa út kvíarnar og vera að
auki varasjóður til að mæta áföll-
um og mögrum árum. Sé atvinnu-
rekstur í landinu almennt rekinn
með slíkum hagnaði tryggir það
betur en nokkuð annað atvinnu,
kröftuga atvinnuþróun og vaxandi
eftirspurn eftir hæfileikafólki og
þar með hækkandi kaupgjald.
Ég nefni þessu næst rannsóknir
og þróun, bæði á sviði tækni-,
vöru- og markaðsþróunar. Ein af
mörgum ástæðum þess að okkur
gengur illa að greiða hærra kaup
er hversu mikill hluti okkar at-
vinnurekstrar er á tiltölulega lágu
stigi tækni, þekkingar og mark-
aðssetningar, þar sem hlutfall
launakostnaðar af heildarútgjöld-
um fyrirtækjanna er hátt. Þessu
verður ekki breytt nema til komi
stóraukin og markviss útgjöld
allra atvinnugreina til rannsókna
og þróunar. Þessi útgjöld verður
starfsfólkið að sætta sig við sem
tryggingu fyrir frambúðarávinn-
ingi.
Þegar tekið hefur verið tillit til
rekstrar- og fjármagnskostnaðar
fyrirtækjanna, skatta, rannsókna-
og þróunarkostnaðar og hæfilegs
hagnaðar, eiga launin að ákveðast
með hliðsjón af afkomunni. í því
sambandi leyfi ég mér að varpa
fram þeirri hugmynd, hvort ekki
gæti komið til greina að semja um
sveigjanlega launataxta, sem ráð-
ist af afkomunni þannig að opin-
skátt greiði fyrirtæki, sem gengur
betur, hærra kaup en hitt, sem