Morgunblaðið - 17.05.1984, Page 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. MAl 1984
Lysenkó, Lysenkó, gaztu
ekki gengið aftur annars
staðar en á íslandi?
— eftir Ásgeir
Jakobsson
111 tíðindi eru að gerast með
þjóð vorri og það árar ekki til að
skafa utan af hlutunum, þótt
sannleikur komi eflaust fyrir lítið,
svo mikil sem villan er með alþýðu
manna og stjórnvöldum.
Lysenkó er frægur karl í
mannkynssögu síðari tíma og þyk-
ir sígilt dæmi um það, sem getur
gerzt, þegar vísindamönnum
tekst, undir hatti vísindanna, að
telja stjórnvöld á að gera stór-
felldar tilraunir byggðar á hald-
lausum kenningum.
Lysenkó þessi taldi sovézkum
stjórnvöldum trú um, að hann
hefði uppgötvað þá erfðaeiginleika
jurta, sem gætu margfaldað upp-
skeruna í Sóvétt, ef þeir væru
nýttir. Kenningu hans var tekið
fagnandi og henni fylgt undir
Stalin og hún leiddi til hungurs-
neyðar í þessu landi með beztu
gróðurmold í heimi, svörtu mold-
ina.
Það upplýstist aldrei, hvort Lys-
enkó var flumbru vísindamaður
með oftrú á fræði sín eða frama-
gjarn vísindamaður að leika stór-
an karl. Hitt er víst, að maðurinn
kom sér fljótt í þá aðstöðu, að
hann varð að standa á sínu eða
missa höfuðið.
Flestar þjóðir eiga lysenkóa í
sögu sinni, þótt sá sovézki sé
heimsfrægastur. Það er mín skoð-
un að verið sé að gera lysenkótil-
raun með fiskveiðar okkar íslend-
inga til ómælanlegs tjóns fyrir
þjóðina.
Stutt yfirlit um sókn á
stjórnleysisárunum 1952—71
í síðari heimsstyrjöldinni hurfu
útlendingar af miðunum hér við
land og við íslendingar höfðum
ekki skip til að taka þann afla,
sem hægt hefði verið að taka á
stríðsárunum, áttum ekki nema
rúmt 30 togara og bátaflotinn
mest smábátafloti. Arlegur þorsk-
afli var undir 200 þús. tonnum á
stríðsárunum nema eitt ár, 216
þús. tonn, og eru þessi ár gott
dæmi um. hvað það getur kostað
fiskveiðiþjóð að hafa of lítinn
fiskiflota.
Árin 1947—52 stækkaði okkar
eigin fiskifloti ár af ári, bæði tog-
ara- og bátaflotinn og útlend-
ingarnir komu á ný í sóknina.
Uppúr 1952, þegar nýsköpunar-
togarar okkar voru orðnir 54, voru
útlendingar farnir að sækja
hingað í þorskinn á 200 togurum
árlega og komust upp í 300 sum
árin. Þetta voru mest 6—700 lesta
togarar. Fiskveiðilögsagan var þá
4 sjóm.
Vörpur togaranna voru framan
af tímabilinu hampvörpur með 80
mm riðli í poka og belg, en uppúr
1963 með 12 mm riðli í hampvörpu
en 110 mm riðli í nælonvörpum,
sem þá voru komnar. Leyfilegt var
að klæða pokann með byrði að
ofan en húðum að neðan og í raun
mátti pokinn heita lokaður. Bretar
voru manna mest á smáfisksslóð-
um og á fimm árum, 1960—64, er
talið að þeir hafi veitt meira en
250 milljónir fiska af lengdinni
40—70 cm, en það er 3—5 ára fisk-
ur. Ef .við gefum okkur þetta til
jafnaðar 2. kg fisk (4 ára fisk) þá
eru þetta 500 þús. tonn eða 100
þúsund tonn á ári. Þessi talning er
gerð eftir að bannað var að landa
fiski undir 40 cm, en fyrir þennan
tíma, þ.e. 1960, var leyfilegt að
landa 34 cm fiski oir þvf tímabili
er engin marktæk talning til, það
ég viti. Enda var í raun ekkert
eftirlit með smáfisksveiðum
lengst af þessu 20 ára tímabili,
sem hér um ræðir og aldrei hefur
smáfiskadráp verið jafnmikiö á ís-
landsmiðum og á sjötta og sjöunda
áratugnum og aldrei jafnmikill afli.
Þrjár töflur, sem
segja sína sögu
Hér verða nú settar upp þrjár
töflur með tölum, sem mörgum er
ljósara að lesa en stöpla- eða línu-
rit, til að sýna skil og mun á
þorskaflabrögðum í 20 ára stjórn-
leysi í sókninni, árin 1952—71, og
síðan undir takmarkaöri stjórn í 4
ár, 1972—1975 og loks í 9 ár,
1976—84, undir algerri stjórn.
Töflunni yfir 20 ára stjórnleys-
istímabilið er skipt í tvennt, vegna
breytinga á sókn, sem verður um
mitt tímabilið eða við árið 1961,
þegar fiskveiðilögsagan sem færð
var árið 1958 úr 4 sjóm. í 12 sjóm.,
var orðin virk með samningum við
Breta og togarar, innlendir sem
útlendir, misstu 32 þúsund ferkm.
fiskislóð.
Bretum kom útfærslan verst í
kolaveiðum sínum. Þorskafli
þeirra minnkaði lítið, og alls ekki
smáfisksveiðar þeirra, því að þeir
sóttu meira en áður út á mestu
smáfisksslóðirnar fyrir Norðaust-
urlandi og Vestfjörðum.
íslenzki togaraflotinn missti
góðar stórfisksslóðir við útfærsl-
una í 12 sjóm., einkum við Jökul og
á Selvogsbanka, en þar misstu
togararnir flotvörpuslóðina, en
flotvarpan (íslenzk uppfinning
1951/52) jók mjög aflabrögð
þeirra á árunum 1952—56. Þorsk-
aflabrögð íslensku togaranna
drógust því saman við útfærsluna.
Þá varð og sú breyting á þorsk-
sókninni um 1961, að bátaflotinn,
stærsti hluti hans, tók að stunda
síldveiðar mikinn hluta ársins
síldarárin miklu 1961—67.
Af þeim sökum, sem hér hafa
verið raktar, varð nokkur sam-
dráttur í heildarþorskafla á síðara
hluta sjórnleysistímabilsins.
Vissulega má kalla útfærsluna í 12
sjóm. stjórnunarathöfn, sem
greinilega verkaði til samdráttar í
aflabrögðum, en þar sem sóknin
var að öllu leyti stjórnlaus líkt og
á fyrra timabilinu utan 4 sjóm.
markanna, getur ekki talizt rétt
að heimfæra árin 1961 til 1971
undir stjórnunartímabil. Sem
sagt:
Kngar stjórnarhömlur voni á
þorskveiðum skipa á þessu tveggja
áratuga tíraabili, 1952—71, nema
þau takmörk, sem fiskveiðilögsagan
setti togurunum.
Heildarþorskafli á íslandsmiðum
1952—71. Stjórnlaus sókn:
1952 : 392 þús. tonn
1953 : 515 þús. tonn
1954 : 546 þús. tonn
1955 : 537 þús. tonn
1956 : 482 þús. tonn
1957 : 453 þús. tonn
1958 : 511 þús. tonn
1959 : 454 þús. tonn
1960 : 465 þús. tonn
1961: 376 þús. tonn
Samtals er þessi 10 ára þorsk-
afli 4 millj. 731 þús. tonn og jafnar
sig því upp með ársaflanum 473
þús. tonn.
1962 : 387 þús. tonn
1963 : 409 þús. tonn
1964 : 435 þús. tonn
1965 : 394 þús. tonn
1966 : 358 þús. tonn
1967 : 344 þús. tonn
1968 : 379 þús. tonn
1969 : 405 þús. tonn
1970 : 471 þús. tonn
1971: 453 þús. tonn
Samtals er þorskafli þessa síð-
Ásgeir Jakobsson
„Það liggur sem sagt
við, að Hafrannsókn
hafi nú í þorskstjórninni
slegið það met sem
stofnunin hafði sett í
loðnustjórninni, sem
var þó glæsilegt: loðnu-
aflinn 582 þús. tonn
1981 en Hafrannsókn
stjórnaði honum niður í
13 þús. tonn 1982.“
ara 10 ára tímabils 4 millj. 35 þús.
tonn og jafnast í 403 þús. tonna
ársafla.
20 ára heildarþorskafli á ís-
landsmiðum f tveggja áratuga
stjórnleysi, nema úrfærslurnar í
12 sjóm., er þá alls 8 millj. 766 þús.
tonn og jafnar sig með 438 þús.
tonna ársafla, og síðasta stjórnar-
árið var hann, eins og að ofan sést,
453 þús. tonn og nú er að geta
fyrstu Hafrannsóknartölunnar.
Sú tala er skemmtileg. Eftir tutt-
ugu ára stjórnlausa sókn í þorsk-
inn, með gegndarlausum smá-
fisksveiðum, mælir Hafrannsókn
hrygningarstofninn 700 — sjö-
hundruð — þús. tonn.
Á árunum 1972—75 voru friðað-
ar smáfiskaslóðir fyrir Norðaust-
urlandi og á Kögursvæðinu. Veið-
um útlendra togara var aftrað eft-
ir megni og það tókst að draga úr
þeirra afla niður í 106 þús. tonn
1975. Það má því segja, að um hafi
verið að ræða takmarkaða stjórn á
þessum árum, sem greinilega hef-
ur dregið úr heildarafla.
Þorskafli á íslandsmiðum undir
takmarkaðri stjórn árin 1972—75.
1972 : 399 þús. tonn
1973 : 380 þús. tonn
1974 : 375 þús. tonn
1975 : 371 þús. tonn
Samtals eru þetta 1 millj. 525
þús. tonn eða 380 þús. tonn til jafn-
aðar á ári.
Á árinu 1976, þegr við höfðum
unnið fullnaðarsigur í þorska-
stríðinu, voru fiskveiðar komnar
undir okkar eigin stjórn og þá var
byrjað að stjórna eftir tillögum
Hafrannsóknar, þótt þeim væri
ekki fylgt að fullu, svo sem lýst
verður síðar.
Stjórnunin beindist strax lang-
mest að því að takmarka veiðar
togara til verndar smáfiski og átti
það að stækka hrygningarstofninn
samkvæmt vísindum Hafrann-
sóknar. Möskvastærð í vörpu var
aukin upp í 155 mm í poka. Veiðar
togaranna voru takmarkaðar með
því að hrekja þá slóð af slóð, varp-
an oft ekki komin i botn á svæði
sem leyft hafði verið að veiða á,
þegar skipun kom að sunnan um
að hífa upp aftur og færa sig á
annað svæði. Tilskipunum rigndi
oft yfir skipin á veiðunum, mörg-
um í einu, svo sem heyra mátti
nýlegt dæmi um í hljóðvarpinu
eitt kvöld fyrir nokkru. Lesnar
voru upp tilskipanir nr. 13, 14 og
15, og var sú nr. 13 um bann við
veiðum á Kögursvæðinu, nr. 14
bann við veiðum á svæði útaf Kög-
ursvæðinu og nr. 15 bann við veið-
um á Hornsvæðinu og fylgdu þess-
um svæðabönnum dagsetningar
og lengdar- og breiddarákvarðanir
fyrir skip og þorsk, og er nú haldið
að hann hafi ekki hlustað, því að
stórþorskurinn synti inná öll
bannsvæðin, en togararnir sem
hlýddu vóru þá aftur í smáfiski á
nýja svæðinu og fengu fljótlega
nýjar tilskipanir.
Þegar þorskaflinn rauk upp
óviðráðanlega á árunum 1980 og
1981, voru takmarkanir auknar,
skrapdögum togara var fjölgað
uppí 150 á ári, þar af mátti þorsk-
ur í afla togaranna ekki fara yfir
5% í 40 daga, 15% í 55 daga og
ekki yfir 30% í 55 daga. Auk þessa
voru allar þorskveiðar bannaðar
um mánaöartíma árlega. Veiðar
báta hafa einnig verið takmarkað-
ar á stjórnunarárunum, þótt í
minna mæli væri, og munaði þar
mestu um þau takmörk á neta-
sókn, að netabátum var gert skylt
að taka upp net sin í land 10 daga
á bezta veiðitíma vertíðar.
Um togarasóknina að öðru leyti
er það að segja á þessum stjórnun-
arárum, að hér hafa verið á tíma-
bilinu 80—110 skuttogarar, flestir
litlir eða 4—500 lesta. Það var tal-
ið svo, meðan samanburður fékkst
á veiðum skuttogara og 6—700
lesta síðutogaranna, að munurinn
á veiðiafköstum að jöfnum öðrum
aðstæðum en þeim, sem lutu að
veiðimöguleikum skipanna tækni-
lega, væri 20—25% og lægi mestur
í því að fljótlegra var að taka
vörpuna og koma henni út aftur á
skuttogurum; einnig fékkst
nokkru meiri opnun á vörpuopi í
skuttogi en síðutogi og hægara var
að stjórna vörpunni í drættinum.
Við skulum gefa okkur ríflegan,
eða svo sem 30%, muninn á veiði-
möguleikum skuttogara og síðu-
togara og ef við reiknum með þeim
mun þá hafa ekki verið hér á veið-
um undanfarin ár, nema sem svar-
ar 104—143 síðutogurum þeim,
sem hér voru á miðunum á stjórn-
leysistímanum 1952—71 og hér er
einungis um tæknilega möguleika
að ræða og eftir að draga frá
togarasókninni nú svæðafriðanir,
skrapdaga og algera banndaga. Það
er ógerningur að fullyrða neitt um
hvað allar þessar takmarkanir
þýða í tapaðri sóknargetu, en
varla er um minni skerðingu á
veiðimöguleikum skuttogara
okkar að ræða en sem svarar þriðj-
ungi, en eflaust miklu meira, en
við skulum láta okkur þessa ágizk-
un nægjá til að sýna okkur, að tog-
arasóknin síðustu árin með
80—110 skuttogara fyrir landi að
nafninu til, svarar ekki til nema
eins og 70—96 síðutogara á stjórn-
leysistímanum 1952—71, en þá
voru þeir togarar ekki undir 200
árlega.
Þetta er hin gífurlega togara-
sókn, sem almenningi og fjölmiðl-
um stendur svo mikil ógn af nú.
Þorskafli á íslandsmiðum undir
fullri stjórn árin 1976—84.
1976 : 348 þús. tonn
1977 : 340 þús. tonn
1978 : 328 þús. tonn
1979 : 368 þús. tonn
1980 : 435 þús. tonn
1981 : 469 þús. tonn
1982 : 388 þús. tonn
1983 : 298 þús. tonn
1984 : 220 þús. tonn
Hrygningarstofn sagður
um 300 þús. tonn (fyrirskip-
aður afli,
Samtals er þorskaflinn af þess-
um 9 algeru stjórnunarárum, sem
reynsla er fengin af, 3 millj. 174
þús. tonn, eða til jafnaðar 345 þús.
tonn á ári.
Þá getum við borið saman út-
komurnar. Á 20 ára stjórnleysis-
tímabili var jafnaðarafli 438 þús.
tonn á ári og síðasta ár þess tíma-
bils var þorskaflinn 453 þús. tonn
og þá mældi Hafrannsókn, við
höfum ekki aðra mælingu, hrygn-
ingarstofninn 700 þús. tonn.
Á 9 ára stjórnunartímabili sjávar-
útvegsráðuneytisins hefur jafnað-
arafli verið 345 þús. tonn á ári og
Hafrannsókn mælir hrygninga-
stofninn um 300 þús. tonn og síð-
asta ár þessarar algeru stjórnar er
aflinn kominn niður í 220 þús.
tonn.
Nú er þess að geta, að sjávar-
útvegsráðherrar þessa tímabils
fóru 667 þús. tonn fram úr tillög-
um Hafrannsóknar og voru þó of
hallir undir Hafrannsókn, eins og
sést af aflabrögðunum.
Tókum skakkan pól
í hæðina
Flestir íslendinga munu hafa
gengið í þroskastríðið með því
hugarfari að við tækjum sjálfir
þann afla, sem útlendingarnir
tóku af miðum okkar, en færum
ekki í stjórnunarleik með fiskveið-
arnar. Það vantar líffræðilega
þekkingu, við vitum alltof lítið um
lífið í sjónum, til að geta stjórnað
veiðum í þeim mæli, sem við höf-
um reynt að stjórna þeim í tíu ár.
Þess vegna stöndum við nú eins og
glópar frammi fyrir þeirri stað-
reynd að bæði afli og stofn hefur
minnkað við stjórnunina.
Heildaraflinn hlaut náttúru-
llega að minnka við minnkandi
togaraafla, þegar útlendingarnir
fóru af miðunum með allan sinn
mikla togaraflota, 2—300 stóra
togara, og við áttum þá ekki nema
um 80 litla skuttogara til að ná
upp þeim togveiðiafla, sem útlend-
ingarnir höfðu tekið árlega, auk
þess sem við fórum strax að hamla
veiðum okkar eigin litla togara-
flota.
Við getum sem sagt skýrt
minnkandi heildarafla með minnk-
un sóknar undir eigin stjórn, en af
hverju hefur þorskstofninn minnkaö
um leið og minnkandi sókn togara?
Við ætluðum stofninum að vaxa
við að minnka togarasóknina á
uppeldisslóðinni.
Svarið er tvíþætt: hrygninga-
stofninn hefur verið orðinn of stór
1971, fiskveiðisaga þjóðarinnar
sýnir að aflaleysi fylgir í kjölfar
stórra hrygningastofna og svo
verður okkur það á, að reyna að
auka með stjórnun, fisk á uppeld-
isslóðinni til viðbótar of stórum
hrygingastofni. Fiskislóðin hefur
ekki þolað þetta hvorttveggja, æt-
isfrekan stórfisk og fjölmennan og
of mikla nýliðun vegna of mikillar
verndunar ungfisks. Við getum
ályktað eitt og annað af fenginni
reynslu en það vantar stórlega
fiskifræðilega þekkingu til að
stjórna fiskveiðum í þeim mæli
sem við höfum reynt undanfarin
ár.
Fiskifræðingar vita ekki hvað
mið okkar þola af fiski á hverjum
tíma og ekki heldur hvernig tiltek-
inn fiskstofn á að vera sem æski-
legast uppbyggður í árgangaskip-
un og þeir vita ekki um nýliðun
þorsks fyrir þriggja ára aldur og
þeir vita ekki hver sé æskilegasta
stærð hrygningastofns svo mest
líkindi séu til að klak lukkist.
Fiskifræðinganir hafa forðast,
þar til nú, að á þá er gengið opin-
berlega, að gera almenningi, sem
trúir á þá, ljósa vanþekkingu sína.
Þess vegna ætti almenningur að
fylgjast með svörum þeirra í blöð-
um nú þegar borin hefur verið á
þá vanþekking.
Þá eru svörin hjá þeim öllum,
sem enn hafa svarað:
— Við höfum alltaf vitað það,
að við vissum ekki nóg um nýlið-
un, og síðan ekki nóg um víxláhrif
árganganna og loks ekki nóg um
æskilega stærð hrygningarstofns-
ins. Þið sem gagnrýnið okkur
þurfið ekki að halda, að við höfum
ekki alltaf vitað af þessari
vanþekkingu okkar.
Almenningi hlýtur að finnast