Morgunblaðið - 29.05.1984, Blaðsíða 30

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 1984
Ólafur Jóhannesson fyrr-
verandi forsœtisráðherra
ráðherra og með öðrum hætti.
Höfundur þessara orða minnist
þess ekki, að hafa nokkru sinni átt
tal við Ólaf Jóhannesson um
stjórnmál, og mun hér ekki fjalla
um þann þátt starfa hans. Ekki
verður hér heldur fjölyrt um þá
vinsemd, sem greinarhöfundur
naut hjá Ólafi þann aldarþriðj-
ung, sem kynni stóðu. Mér er í
fersku minni, þegar ég kom heim
til þeirra frú Dóru Guðbjartsdótt-
ur á heimili þeirra við Aragötu í
fyrsta sinn. Síðan eru rúmlega 30
ár. Líklega eru 3 mánuðir síðan ég
kom þangað í síðasta sinn. í fyrra
skiptið var ég í hópi ungra laga-
nema og prófessorinn var í miðju
kennslustarfi sínu og fræðistarfi,
afkastamikill og átti eftir að sinna
hinum æðstu embættum. í vetur
hafði heilsu hans hnignað, en
hann var engu að síður velviljaður
og áhugasamur og vildi vinna sem
best verk, sem hann hafði tekið að
sér á lögfræðisviðinu. Öll þessi ár,
sem liðu milli hinnar fyrstu og
síðustu heimsóknar, sýndi hann
mér hugulsemi og vináttu, sem
ekki gleymist. Líkt munu margir
hugsa á útfarardegi hans. Blessuð
sé minning hans.
Þór Vilhjálmsson
Fyrir skömmu var ég svo lán-
samur að geta unnið að og leyst
örlítið verkefni fyrir manninn sem
öll þjóðin saknar og kveður í dag,
Ólaf Jóhannesson.
Allir þekkja þá tilfinningu og
stolt sem því fylgir að fá að endur-
gjalda vinum aðstoð þeirra, upp-
örvun og alúð.
Þegar ólafur þakkaði mér
greiðann, gerði hann það með sínu
hægláta og rólega fasi, og sagði
síðan: „Það duga ekki orð.“
Frá honum voru þessi orð mér
ómetanleg, svo vænt þótti mér um
að fá tækifæri til að liðsinna hon-
um — sterka manninum, sem allt-
af vann fyrir aðra.
Það er kveðjustund.
Á hugann leita minningar og
minningabrot. Svipmyndum
bregður fyrir — allt frá því lítill
drengur hélt sig í hæfilegri fjar-
lægð frá lærðum manni, nemandi
naut kennslu öruggs fræðara,
samherjar ræddu þjóðmál af
áhuga, ungur maður naut liðveislu
og ráðgjafar í lífi og starfi, og að
lokum samstarf um Ólafsbók.
Það er svo ótal, ótal margs að
sakna, það er svo ótal, ótal margt
að þakka. En það duga ekki orð.
Jafnvel sterkustu stofnar falla,
og nú er fallinn sá stofn sem svo
margir, heil þjóð, studdist við.
Litlir drengir — augasteinar afa
síns — hafa hann ekki lengur til
að rabba við og tefla. Dætur sakna
trausts og ráðholls föður. Sárast
saknar þú, elsku Dóra, en ég veit
að þú átt sjálf þann styrk og ró,
sem einkennt hefur ykkar farsæla
líf.
Leó E. Löve
Oft berast manni fregnir um
fráfall mætra manna og góðra
vina, fregnir, sem vekja söknuð og
trega, ekki síst þegar góðir ná-
grannar falla frá, mitt í störfum
og athafnalífi daganna, og maður
átti ekki von á svo skjótum um-
skiftum.
Ekki er að efa, að fráfall ólafs
Jóhannessonar, fyrrv. prófessors
og ráðherra, hefur vakið' slíkan
söknuð í hugum margra. Með hon-
um er horfinn á braut mikilhæfur
forystumaður í íslensku þjóðlífi,
maður, sem öll þjóðin treysti og
virti og gat litið upp til, sakir
mannkosta, festu og drengskapar.
Margir munu minnast Ólafs sem
háskólakennarans og mikilvirks
fræðimanns á því sviði. Þá munu
margir minnast hans, sem for-
ystumanns á stjórnmálasviðinu og
þar naut hann virðingar og
trausts langt út fyrir raðir sinna
eigin flokksmanna. En við sem
bjuggum í næsta nágrenni við
Ólaf, á Aragötunni, minnumst
hans sem góðs nágranna, þökkum
honum, konu hans og fjölskyldu
fyrir öll góð samskifti um þrjá
áratugi. Á þau samskifti hafa ekki
fallið neinir skuggar.
Ljúfmennska og stilling Ólafs er
alkunn. Hann bar aldrei tilfinn-
ingar sínar utan á sér, hvort held-
ur var um að ræða persónulega
reynslu eða mótlæti, sem varð á
vegi hans, eða þegar öldurnar risu
hátt í stjórnmálabaráttunni, eins
og svo oft vill verða.
Stjórnmálamenn eru oft um-
deildir, ekki síst í hita baráttunn-
ar, og svo er um ákvarðanir þeirra
og einstök verk. En menn gleyma
því stundum, að þessir menn eiga
eins og aðrir áhyggjustundir og
verða oft að heyja sína innri bar-
áttu, þegar taka skal ákvarðanir,
sem snerta fjölda fólks að meira
eða minna leyti og geta orðið
óþægilegar fyrir marga. Stjórn-
málamenn þurfa því engu síður en
aðrir, sem ábyrgðarstörfum
gegna, á andlegum styrk og skiln-
ingi að halda í sínum vandasömu
störfum.
Ólafur Jóhannesson kunni vel
að meta alla hlýju og vinsemd í
sinn garð, það fundum við ná-
grannar hans ekki síst. I reynslu-
skóla lífsins hafði hann öðlast vit-
urt hjarta, og því gat hann gefið
öðrum viturleg ráð, af góðvild og
skilningi.
Á því er enginn vafi, að með
fráfalli Ólafs hefur þjóðin misst
einn sinna bestu sona, margir
tryggan vin og góðan nágranna.
Við, sem erum hér næstu ná-
grannar þeirra hjóna, vottum frú
Dóru, konu hans, og fjölskyldu
þeirra innilegustu samúð okkar.
Minning Ólafs Jóhannessonar
verður okkur öllum kær og ákveð-
in hvatning til góðra verka. Sú
mynd hverfur ekki héðan úr ná-
grenninu.
Óskar J. Þorláksson
Fáein kveðjuorð skólafélaga
Fyrir hartnær hálfri öld
brautskráðust tuttugu og tveir
stúdentar frá Menntaskólanum á
Akureyri, þar af ein stúlka. Þessi
hópur hefur reynst harla lífseigur
og farsæll og samheldinn. Þótt
nokkuð sé nú farið að halla undan
fæti og við afskrifumst nú ört úr
flokki fullgildra manna eru æði
margir enn í fulu fjöri, a.m.k. and-
lega, og sinna sínum áhugamálum
og jafnvel fyrri störfum meira eða
minna. Fjórir góðir drengir voru
áður horfnir af sjónarsviðinu eftir
vel unnið dagsverk en í dag kveðj-
um við þann úr hópnum sem þau
afrek hefur unnið er varpa ljóma,
ef svo má segja, á þennan stúd-
entaárgang úr MA, ólaf Jóhann-
esson. Hann féll á fullri ferð starf-
andi í fylkingu forsjármanna
þjóðar sinnar, búinn fyrir löngu
að vinna sér orðstír sem „aldrei
deyr“, þ.e. stendur skráður á
spjöldum sögu vorrar svo lengi
sem íslensk tunga verður töluð.
Mætti sú saga verða bæði núlif-
andi og öðrum sem á eftir koma og
vilja gerast forystumenn okkar
litlu þjóðar til lærdóms og eftir-
breytni; Ólafur bar nefnilega hag
annarra a.m.k. ekki minna fyrir
brjósti en sinn eiginn. Um það
geta þeir borið vitni sem þekktu
hann best allt frá skólaárunum.
Strax í skóla vann hann sér
traust og hylli skólasystkina
sinna, kennara og skólameistara,
allra, er mér óhætt að segja, sem
kynntust honum að nokkru marki.
Auðvitað eignaðist hann einhverja
andstæðinga bæði þá og síðar en
enga er ég fullviss um sem gátu
brugðið honum um ódrengskap,
eigingirni eða óheiðarleik af neinu
tagi hvorki í opinberu lífi né
einkalífi.
Ég nefni aðeins eitt í fari hans
sem athyglisvert var og laöaði
menn að honum, og er þó af nógu
að taka, en það var hvað honum
var ótamt að tala um sálfan sig og
sín einkamál en var aftur þeim
mun betri hlustandi, einlægur,
ráðsnjall og hjálpsamur þótt hann
væri störfum hlaðinn. Alla tíð
fylgdist hann með líðan hvers og
eins okkar og bar hag okkar fyrir
brjósti. Félagslyndi ólafs þekkj-
um við best, skólafélagar, sem
höfum haldið tryggð hver við
annan og hist þegar tækifæri hafa
gefist ásamt mökum okkar og þar
hafa Ólafur og Dóra ekki látið sig
vanta ef annir hafa ekki hamlað.
Gott hjónaband er eitt af því
farsæla í okkar hópi og í hjóna-
bandinu fann Ólafur mestu ham-
ingju lífs síns. Heimilið var hans
paradís á jörð. Þar lifðu þau hjón-
in sínar unaðsstundir en líka
þyngstu sorgarstundir, svo þungar
að þar þurfti meira en meðal-
mennsku til að iáta ekki bugast,
missa ekki trúna á lífið og um leið
á hin ósýnilegu máttarvöld sem
gefa okkur von og hrekja burtu
óttann við hið óþekkta.
Við skólafélagar minnumst
Ólafs með þakklæti fyrir sam-
fylgdina og einnig nokkru stolti
yfir að hafa fengið tækifæri til að
vera vinir hans. Mætti ósk okkar
vera sú að geta yfirgefið þetta líf
eins æðrulaust og hann þegar þar
að kemur. Við hugsum nú með
djúpri samúð til Dóru og dætr-
anna og drengjanna hans afa.
Friður sé með honum.
Skúli Magnússon
Snemma sunnudagsmorguninn
20. maí sl. barst mér sú harma-
fregn, að Ólafur Jóhannesson
hefði látist um nóttina. Við fram-
sóknarmenn í Reykjavík höfðum
misst foringjann okkar, en á
viðbrögðum fólksins skildist mér
strax, að missirinn væri ekki bara
okkar framsóknarmanna heldur
svo margra annarra — íslend-
ingar höfðu misst einn sinna mæt-
ustu sona. Fannst þá, sem oft fyrr,
hversu almennrar virðingar og
trausts ólafur Jóhannesson naut
meðal þjóðarinnar.
Okkur, sem höfum orðið þeirrar
gæfu aðnjótandi að starfa með
Olafi Jóhannessyni, kemur þetta
ekki á óvart. Við fundum oft þessa
sérstöðu, sem Ólafur hafði meðal
almennings, t.d. í kosningabarátt-
unni 1979. Það var ánægjulegt að
starfa í þeirri kosningabaráttu,
allir voru svo samstilltir og já-
kvæðir með ólaf í broddi fylk-
ingar.
Einnig var alveg einstakt að
fylgjast með samstarfi þeirra
hjóna, ólafs og Dóru Guðbjarts-
dóttur. Allan tímann meðan kosn-
ingabaráttan stóð mættu þau
saman klukkan átta á morgnana
og á meðan Ólafur fór á vinnu-
staði vann Dóra á kosningaskrif-
stofunni. Á kvöldin fóru þau síðan
saman á ýmsa smærri fundi. Það
er ómetanlegur styrkur hverjum
þeim, sem stendur í slíkri baráttu,
að makinn starfi með.
Það er fáum gefið eins og Ólafi
og Dóru að vera svo heilsteyptar
persónur og vandaðar að allri
gerð, að breytast ekkert við það að
hefjast til æðstu metorða og halda
alltaf hógværð sinni og látleysi án
þess þó að glata nokkurri virð-
ingu. Helsta einkenni þeirra var
að vera eins við alla, háa sem lága,
enda endurspeglaði heimilið þessa
eðlisþætti þeirra. Heimilið var
Ólafi griðastaður í önn dagsins,
sem hann vissulega kunni að
meta. Eins og frægt er, sagðist
Ólafur hafa samið „Ölafslögin" við
eldhúsborðið heima.
Þegar ég tók fyrst sæti á Al-
þingi, sem varamaður Ólafs Jó-
hannessonar, þótti það mjög sér-
stakt, að hann mælti sjálfur fyrir
varamanni sínum. Ólafur var
formaður kjörbréfanefndar og
vildi hann greinilega vera öruggur
um, að „stelpan" yrði tekin gild og
sleppti því ekki sinni föðurhendi
af mér fyrr en ég var samþykkt.
Hann vissi sem var, að fyrstu
sporin eru oft erfið og vildi því
sjálfur setja mig inn í hlutverkið.
Ég hefi lítillega vikið að sam-
starfi þeirra hjóna, en svo sam-
ofnar eru minningarnar þeim báð-
um að erfitt er í mínum huga að
skilja þar á milli.
Það má segja að við félagskonur
í Félagi framsóknarkvenna í
Reykjavík höfum kynnst Ólafi
best í gegnum samstarfið með
Dóru. Ólafur virti starf konu sinn-
ar í félaginu okkar og mætti með
henni á félagsfundum, t.d. jóla- og
spilafundum. Að sjálfsögðu var
hann oft frummælandi á fundum
hjá okkur.
Á síðasta jólafundi var Ólafur
eini herrann með okkur og lék á
als oddi, þannig að gestir okkar á
fundinum tóku eitt sérstakt auka-
lag fyrir hann.
Þessi litlu dæmi sanna þá gagn-
kvæmu virðingu, sem þau báru
hvort fyrir öðru, og að þau skynj-
uðu einnig að öll störf eru í sjálfu
sér jafn mikilvæg.
Engin félagasamtök og engir
flokkar geta starfað árangursríkt
án þess að hver og einn félagi leggi
sitt af mörkum. En það eru fáir,
sem helga alla sína starfskrafta
málstaðnum, en það gerðu þau
hjón svo sannarlega fyrir Fram-
sóknarflokkinn.
Við framsóknarkonur í Reykja-
vík kveðjum Ólaf Jóhannesson
með sárum söknuði en minningar
um mikilhæfan mann og samstarf
liðinna ára mun lifa í hugum
okkar.
Við vottum Dóru, dætrum,
barnabörnum, tengdasyni og öðr-
um aðstandendum okkar dýpstu
samúð og biðjum Guð að styrkja
þau í sorg þeirra.
Sigrún Magnúsdóttir
Látinn er einn merkasti stjórn-
málamaður á þessari öld. Hans
munu eflaust margir minnast og
mjög að verðleikum.
Ólafi voru falin mörg og mikil
ábyrgðarstörf í þjóðfélaginu, sem
hann rækti og leysti með miklum
sóma. Hann var enda stálgreindur
og mesti fróðleiksmaður á sviði
lögfræði og raunar í öllum grein-
um.
Hann var þjóðhollur forystu-
maður á örlagastundum. Hann
var forsætisráðherra, utanríkis-
ráðherra og dóms- og kirkjumála-
ráðherra. Á Alþingi sat hann um
áratugi og mörg og góð voru
nefndastörf hans. Undirritaður
var ekki flokksbróðir ólafs, en ég
mat störf hans mikils og það var
reisn yfir öllum hans gerðum. Ég
kunni vel að meta störf hans að
þjóðmálum, þar sem heill fóstur-
jarðarinnar sat í fyrirrúmi. Hafi
hann heila þökk fyrir.
Hans mun lengi minnzt sem
þjóðskörungs.
Ég sendi konu hans og öðrum
aðstandendum samúðarkveðjur og
bið þeim Guðs blessunar á þesari
sorgarstund.
Blessuð sé minning ólafs Jó-
hannessonar.
Jóhann Þórólfsson
Við andlát Ólafs Jóhannessonar
fer ekki hjá því að í huga minn
komi margar minningar um hann
og samskipti okkar á lífsleiðinni.
Veit ég vart hvar skal byrja né
hvar skal standa þegar ég nú sest
niður til þess að minnast hans
með örfáum orðum því af svo
miklu er að taka.
Kynni mín af Ólafi hófust þegar
ég var ungur drengur heima á
Hvolsvelli. Faðir minn var þá
kaupfélagsstjóri þar en Ólafur
framkvæmdastjóri félagsmála-
deildar Sambands ísl. samvinnu-
félaga og dvaldi hjá okkur í eftir-
litsferð nokkra daga.
Er mér enn minnisstætt hversu
mér fannst maðurinn glæsilegur
en þó miklu fremur hitt hve hann
var alúðlegur við mig, svo ungur
sem ég þá var ræddi hann við mig
eins og fullorðinn mann um skóla-
göngu mína og framtíðaráætlanir.
Eftir þessi stuttu kynni fylgdist
ég með frama hans álengdar og
gladdist með sjálfum mér yfir því
hversu vel honum farnaðist alit
það er hann tók sér fyrir hendur,
án þess þó nokkurn tíma að búast
við því að okkar kynni yrðu nán-
ari.
Það fór þó allt á annan veg, því
að af einhverri undarlegri tilvilj-
un fór ég að hafa afskipti af
stjórnmálum, en slíkt var mér þó
mjög á móti skapi fram eftir öll-
um aldri.
Veruleg samvinna milli okkar
ólafs hófst árið 1968 er hann varð
formaður Framsóknarflokksins en
ég varaformaður og hélst sú skip-
an alla hans formannstíð eða til
1979. Óþarft er að taka fram að
allan þennan tíma var samvinna
okkar náin en ekki skal það frekar
rakið hér.
Frá mínu sjónarmiði var ólafur
Jóhannesson alveg óvenju heil-
steyptur og fjölgáfaður maður.
Það var því gott að vinna með