Morgunblaðið - 29.05.1984, Síða 31

Morgunblaðið - 29.05.1984, Síða 31
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 1984 honum og ber engan skugga á þetta tímabil í mínum huga. Fjarri fór því þó að við værum alltaf sammála en ágreining okkar var alltaf auðvelt að jafna og má vafalaust þakka honum það frekar en mér. Þessi ár voru tímabil mikilla umsvifa í flokknum og reyndar átaka líka. Ólafur varð forsætis- ráðherra árið 1971 og hafði Fram- sóknarflokkurinn þá eigi haft for- ustu í ríkisstjórn allt frá árinu 1958. Hygg ég að það sé almannaróm- ur að sú forusta hafi verið farsæl svo sem önnur verk hans, og síðan þetta varð hefur áhrifa ólafs í ís- lenskum stjórnmálum gætt svo eftirminnilega að um það mætti skrifa langt mál og verður sjálf- sagt gert, þótt eigi skuli það rakið hér. Minningin lifir þótt maðurinn falli og ólafur Jóhannesson hefur markað svo djúp spor í sögu lands- ins okkar að þeirra mun minnst land á meðan byggist hér. Það er þjóðartjón að honum skyldi eigi verða lengra lífs auðið því að enda þótt starfsævin væri orðin bæði löng og heiliarík gerð- um við vinir hans okkur þó vonir um að njóta hans hollu áhrifa enn um langt skeið. Hér skuiu þó ekki harmatölur raktar heldur þakkir færðar fyrir þá gæfu að eiga samleið með ólafi um langt skeið og njóta vináttu hans. Löngum er sagt um mikilhæfa menn að þeir hefðu eigi notið allra sinna hæfileika til fulls ef þeir hefðu ekki átt við gott heimiligat- læti að búa. Þetta er án efa rétt og a.m.k. í því tilviki sem hér um ræðir. Frú Dóra Guðbjartsdóttir er óvenju gáfuð og glæsileg kona og sambúð þeirra Ólafs ein sú feg- ursta sem ég þekki. Sorgin gleymdi þeim ekki frekar en flest- um okkar hinna, en öllu mótlæti mættu þau með þeirri andans reisn, sem sjaldgæf er, og deildu sorgum og gleði saman sem einn maður. Hlutur frú Dóru er stór og verð- ur án efa einnig minnst að verð- leikum um ókomin ár. Á þessari stundu sendum við Þórunn frú Dóru og allri fjöl- skyldunni okkar dýpstu samúð- arkveðjur um leið og við þökkum Ólafi Jóhannessyni fyrir árin sem við fengum að vera með honum og óskum honum fararheilla. Kaupmannahöfn, 23. maí 1984, Einar Ágústsson „Létt er að deyja ef vel er lifað" stendur á leiði einu í fæðingar- byggð Ólafs Jóhannessonar, Skagafirði. Þeir sem þekktu Ólaf Jóhann- esson vita að vel var lifað og því er léttara en ella að bera ótímabært andlát hans. Hann stóð sig m.a. vel sem laganemi — náði frábær- um árangri, vel sem lagaprófessor, skrifaði gagnmerk rit, vel sem al- þingismaður, virtur af öllum, vel sem ráðherra, leysti erfið land- helgismál, vel sem maður, þarfn- ast ekki skýringa, vel sem fjöl- skyldufaðir. Eiginkonu Ólafs Jóhannessonar, Dóru Guðbjartsdóttur, og öðrum ástvinum votta ég samúð mína og virðingu. Jón Ögmundur Þormóðsson Ólafur Jóhannesson var meira en venjulegur þingmaður og ráð- herra. Hann var þjóðarleiðtogi á örlagatímum í sögu þjóðarinnar, þegar ekki aðeins reyndi á stjórn- vizku þess, sem við stjórnvölinn stóð, heldur og þor hans og þrek. Því hlutverki brást hann ekki. Er óhætt að fullyrða, að enginn ann- ar hafi haft meiri áhrif á gang stjórnmála hérlendis síðasta ára- tug, og raunar fram á þennan ára- tug, en Ólafur Jóhannesson. Sam- tíðin er ekki fullkomlega dómbær á þau störf, þau verða metin og vegin síðar, en þó er hægt að full- yrða, að þetta tímabil hafi verið tími mikilla framfara til sjávar og sveita og að íslenzku þjóðinni hafi auðnazt að sækja fram á við, þrátt fyrir, að utanaðkomandi erfiðleik- ar hafi steðjað að. ólafi Jóhannessyni hefur verið lýst þannig, að honum mætti líkja við lygnt stórfljót, en með þungum undirstraumi. Þessi samlíking er ekki fjarri sanni. íslenzk náttúra státar af slíkum fljótum, þar sem þau líða áfram milli grösugra bakka í skjóli hárra fjalla. Þrátt fyrir slétt yfirborðið leynast oft djúpir og straumharðir álar í slík- um fljótum og þá er gjarnan að finna undir bökkunum, þar sem þýtur í grasinu. Þar er gott að leggjast niður á góðviðrisdegi og njóta útsýnisins í friði og kyrrð sveitaloftsins, virða fyrir sér fljót- ið, sem bugðast endalaust áfram, líta til fjallanna eða horfa til him- ins. En undir öðrum kringum- stæðum getur hin slétta ásjóna fljótsins breytzt í ólgandi haf, þar sem öldur rísa og hníga á víxl, og ský þjóta á gráum regnhimni. Þá streymir fljótið hraðar og með meiri þunga til átaka við umhverfi sitt. ólafur Jóhannesson verður ógleymanlegur þeim, sem honum kynntust og fengu tækifæri til að starfa með honum. Hann var vissulega ekki allra, og er mér ekki örgrannt að halda, að viss meðfædd feimni eða hlédrægni hafi valdið þvi, að hann blandaði ekki geði við fleiri en raunin var á. Yfir honum hvíldi sérstök rósemd og festa. Hann kunni öðrum betur að hlusta á erindi manna og var ráðagóður. Mér er minnisstætt, að nokkrum vikum fyrir andlát hans, leitaði ég ráða hjá honum vegna tiltekins máls. Ólafur kvaðst vilja hugsa málið og lofaði að hringja til min síðar. Daginn eftir hafði hann samband við mig og benti mér á þá leið, sem hann taldi skynsamlegasta. Hann velti upp alveg nýjum fleti á málinu og benti mér á úrlausn, sem hafði ekki einu sinni hvarflað að mér, að gæti verið inni í myndinni. í þessu máli reyndist hann hafa rétt fyrir sér. Hugurinn reikar til baka til þeirra ára, sem ég var þingfrétta- ritari. Þá var Ólafur í sviðsljósinu sem forsætisráðherra og síðar sem dóms- og viðskiptamálaráð- herra í stjórn Geirs Hallgrímsson- ar. Ekki get ég sagt, að það hafi sópað að honum í ræðustól. Hon- um lá yfirleitt lágt rómur, en það var athyglisvert, að þingheimur hlustaði jafnan þegar hann talaði, hvort sem var í smáum málum eða stórum. En það gat Hka hvesst í stærri málunum, og þá urðu ham- skipti á hinu annars lygna fljóti. Stóðust fáir honum snúning í rök- fimi, þegar sá gállinn var á hon- um. Það vakti athygli okkar þing- fréttaritara hversu óbrigðult minni hann virtist hafa. Að því leyti svipaði honum til Bjarna Benediktssonar. Hann gat hlustað á margar ræður, án þess að skrifa niður eitt einasta minnisatriði, en farið síðan í ræðustól og svarað hverjum þingmanni fyrir sig í smáatriðum. Þessa list lék hann hvað eftir annað, en aldrei með jafnáhrifamiklum hætti og þegar gerð var að honum aðför sem dómsmálaráðherra. Andstæð- ingar hans töldu sig eiga alls kost- ar við hann og höfðu gert ráðstaf- anir til að fá sjónvarpsupptöku- menn niður í Alþingi til að gefa alþjóð kost á að fylgjast með falli dómsmálaráðherrans. En and- stæðingar ólafs þekktu ekki styrk hans, og í rauninni varð sú utan- dagskrárumræða, sem efnt var til og sjónvarpað, ólafi kærkomin. Undirbúningslaust hrakti hann ósannindi og dylgjur andstæð- inganna lið fyrir lið, svo að ekki stóð steinn yfir steini í málflutn- ingi þeirra, þegar upp var staðið. Þessi leiksýning var vissulega áhrifamikil og sópaði burtu öilum efasemdum um heiðarleika ólafs Jóhannessonar. Eftir að Ólafur hætti þing- mennsku fyrir norðan, tók hann áskorun Framsóknarmanna í Reykjavík um að bjóða sig fram í því kjördæmi. Það hafði aldrei verið ætlun hans. Og hálfvegis fannst honum, að hann væri að svíkja fyrri kjósendur sína í Norð- urlandskjördæmi vestra með því að bjóða sig fram í Reykjavík. Sem þingmaður Reykvíkinga, og jafnframt sem utanríkisráðherra 1980—1983, hófst nýr, en jafn- framt síðasti kafli stjórnmálasögu hans. Framsóknarmenn í Reykja- vík eiga góðar minningar um ólaf og mátu hinn mikla áhuga, sem hann sýndi hinu nýja kjördæmi sínu. Hann gerði sér fulla grein fyrir óumflýjanlegum breytingum á kjördæmaskipaninni og hvatti til sanngjarnra breytinga á því sviði. En ávallt varaði hann við ágreiningi milli þéttbýlis og landsbyggðar og var óþreytandi að minna á, að þjóðin væri ein í sama landi. Vissulega er Alþingi svipminna eftir að ólafur er horfinn af sjón- arsviðinu. Þar naut hann viður- kenningar og virðingar sam- þingsmanna fyrir gáfur sínar og drengskap. Verka hans gætir víða, en sennilega ber hæst framgöngu hans í landhelgismálinu, stærsta sjálfstæðismáli þjóðarinnar síðari ára. Sú saga verður ekki rakin hér né heldur forysta fyrri ríkis- stjórnar hans við endurreisn sjáv- arútvegsstaða á landsbyggðinni. En ég vil nota tækifærið til að minnast á eitt mál, þar sem Ólaf- ur kom við sögu. Sem utanríkis- ráðherra tókst honum að ná víð- tækari og almennari samstöðu um varnar- og öryggismál en nokkr- um utanríkisráðherra áður. Skömmu eftir að hann tók þennan málaflokk að sér í febrúar 1980 kvað hann upp úr með afstöðu sína með svo skýrum og ótvíræð- um hætti, að enginn gat verið í vafa um skoðanir hans. Þar lagði hann áherzlu á gildi þátttöku Is- lands í varnarsamstarfi vest- rænna ríkja. Það, að ólafur Jó- hannesson skyldi taka af skarið í þessu máli jafn afdráttarlaust, varð til þess, að meiri friður skap- aðist um þetta annars viðkvæma deilumál meðal þjóðarinnar en áð- ur, og það sýnir með öðru hvaða trausts ólafur naut. Það hvarflaði ekki að mér, þeg- ar ég ræddi við ólaf yfir kaffibolla í Hveragerði nýlega, þar sem hann dvaldi sér til hvíldar og hress- ingar, að það yrði í siðasta sinn, sem við hittumst. Þó að nokkurra þreytumerkja gætti, var hann hress í bragði og brá fyrir glettni í tali hans. Rætt var um vorið, sem virtist gengið í garð, en þegar talið barst að stjórnmálum og fyrirætl- unum hans sjálfs, gaf hann í skyn, að það gæti stytzt í þátttöku hans á þeim vettvangi. Vel má vera, að hann hafi haft hugboð um það, sem í vændum var. Örfáum dögum síðar var hann allur. Kaldur strengur norðan úr landi teygði sig suður heiðar sömu nótt og hann andaðist og minnti okkur á, að þó komið væri sumar sam- kvæmt almanaki, er allra veðra von. Þá sömu nótt brast á stórhríð norður í Fljótum, átthögum ólafs Jóhannessonar. Frú Dóru Guðbjartsdóttur, dætrum og fjölskyldu, sendi ég samúðarkveðjur. Alfreð Þorsteinsson ólafur Jóhannesson fyrrverandi forsætisráðherra verður jarðsung- inn frá Dómkirkjunni í dag. Með Ólafi er genginn einn af mikilhæf- ustu stjórnmálamönnum okkar Is- lendinga á síðustu tímum. Hann gegndi ráðherraembætti nær óslitið um 12 ára skeið og var tví- vegis forsætisráðherra á þessu tímabili. Við útfærslu landhelg- innar í 50 og síðar 200 mílur var Ólafur í lykilhlutverki í bæði skiptin. Þá, eins og oft endranær, komu jöfnum höndum að góðum notum stjórnmálahæfileikar ólafs og traust lagaþekking. Fyrir þá eiginleika báða mun Ólafs verða lengi minnst meðal fslensku þjóð- arinnar. Ólafur var mjög traustur per- sónuleiki og fylginn sér þegar hon- um þótti þurfa. Hann var einkar vel máli farinn og flutti mál sitt skipulega. Þótt alvöruþunginn væri oftast meginþátturinn í málatilbúnaði hans var hann þó öðrum þræði glettinn og gaman- samur. Á löngum stjórnmálaferli ólafs blésu oft um hann stríðir vindar og sumar gerðir hans voru harð- lega gagnrýndar. Það stóð hann allt af sér með ytri ró en þó grun- ar mig að oft hafi reynt meira á manninn hið innra en ætlað hefur verið. Ég átti þess kost að kynnast Ólafi nokkuð í þingstörfum og í stuttri en stormasamri samveru í ríkisstjórn. Af þeim kynnum lærð- ___________________________35^ ist mér að í ólafi fór mikilhæfur og áræðinn stjórnandi. Hvort sem við vorum sammála eða ekki hlaut ég að virða sjónarmið hans og rökfestu út frá þeim sjónarhóli sem hann skoðaði málin af. Á þessari kveðjustund minnist ég samveru og samvinnu sem ég lærði margt af. Fyrir hönd Al- þýðuflokksins flyt ég vinum og vandamönnum innilega hluttekn- ingu. Ég og fjölskylda mín vottum frú Dóru Guðbjartsdóttur dýpstu samúð. Kjartan Jóhannsson Ólafur Jóhannesson fyrrv. for- sætisráðherra lést í sjúkrahúsi í Reykjavík að morgni sunnudags- ins 20. þ.m. 71 árs að aldri. Ólafur var yfirleitt heilsuhraustur um ævina og ekki kvellisjúkur, en síð- ustu misseri átti hann við heilsu- bilun að stríða, sem dró hann til dauða. Andlegum kröftum hélt ólafur að fullu til hinstu stundar. Þrátt fyrir sjúkdóm sinn stundaði hann þingstörfin þannig, að fæstir vissu að dauðinn var á næstu grös- um. Mikill sjónarsviptir er að Ólafi í þingsölum. Þar átti hann sæti á fremsta bekk í aldarfjórð- ung, þar af allmörg ár sem forsæt- isráðherra, dómsmálaráðherra og loks utanríkisráðherra. Ólafur var einn af allra áhrifamestu stjórn- málamönnum síðustu 12—15 ára. Eins og jafnan þegar um stjórn- málaforingja er að ræða er per- sónusaga hans samofin landssög- unni. Hraðskrifuð eftirmæli um ólaf Jóhannesson geta því ekki orðið viðhlítandi greinargerð um manninn og verk hans, enda ber að gera ævistarfi Ólafs Jóhann- essonar skil í ýtarlegum ritgerð- um, þótt síðar verði. Ólafur Jóhannesson var fæddur 1. mars 1913 í Stórhoiti í Fljótum, sonur Jóhannesar Friðbjarnar- sonar bónda þar og kennara (síðar á Lambanesreykjum) og konu hans, Kristrúnar Jónsdóttur. Jó- hannes var Eyfirðingur, fæddur í Ysta-Gerði í Saurbæjarhreppi ár- ið 1874, en ólst upp í Öxnadal. Var hann gagnfræðingur frá Möðru- völlum, fluttist ungur norður í Fljót, gerðist þar bóndi og kennari og forystumaður í ýmsum sveit- armálum. Móðir ólafs var skag- firsk, sögð vitur og dugandi kona og þau hjón talin hið mesta merkisfólk. Hafði Ólafur að heimanbúnaði gott uppeldi, dugn- að og samviskusemi, ágætar gáfur og menntaþrá, enda mun það fljótt hafa orðið að ráði, að hann gengi menntaveginn — sem og varð, þegar færi gafst. ólafur stundaði nám í Mennta- skólanum á Akureyri og lauk stúdentsprófi með ágætum árangri vorið 1935. Til tals hafði komið að hann legði stund á mál- fræðinám erlendis, en af því varð ekki, og haft er eftir ólafi að hann hafi ekki saknað þess. Hann hóf laganám við Háskóla íslands haustið 1935 og lauk því á stuttum tíma með miklu lofi árið 1939, enda fór svo að nokkrum árum eftir kandidatspróf varð hann pró- fessor í lögfræði við Háskóla Is- lands og hélt því embætti til árs- ins 1978, en hafði þá hin fyrirfar- andi ár haft leyfi frá störfum, enda ráðherra frá 1971. Áður hafði Ólafur unnið að lögfræði- ráðgjöf og fleiri störfum á vegum samvinnuhreyfingarinnar. Prófessorsembættið var ólafi mjög kært og gegndi hann því af mikilli alúð og samviskusemi og undi varla betur í öðru starfi. Hann samdi ýmsar námsbækur í kennslugreinum sínum og auk þess alþýðlegt lögfræðirit, Lög og rétt, sem margir hafa lesið sér til fróðleiks og skilnings á islenskum lögum og rétti. Störf hans við há- skólann er snar þáttur í ævi hans og hefðu ein mátt nægja til þess að halda nafni hans á lofti um langan aldur. En frægari hefur ólafur orðið af öðru með þjóð sinni. Nafn hans mun fygst og fremst lifa fyrir stjórnmálaafrek, sem honum auðnaðist að hafa for- ystu um á hátindi stjórnmálafer- ils síns. Ólafur Jóhannesson hóf afskipti af stjórnmálum á námsárum sínum, einkum á háskólaárum. Á sjötugsafmæli Ólafs Jóhannessonar auk hans og frú Dóru Guðbjartsdóttur sjást Geir Hallgrímsson, utanríkisráð- herra, Þorvaldur Garöar Kristjánsson, forseti sameinaðs þings, og Ólafur Egilsson, sendiherra, skrifstofustjóri utanríkisráðuneytisins.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.