Morgunblaðið - 19.08.1984, Page 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. ÁGÚST 1984
i
HELGTTX)MUR
HÉRASKÓGAR
Hareskoven nefnist skógur nokkur á Sjálandi noröan Kaupmannahafnar.
Hefur í þeim skógi fundizt allmikið af fornleifum, fórnarstöðum
jafnt sem steinaröðum. Gerðu áhuga-fornleifafræðingar þarna merka upp-
götvun í marz árið 1981, og þykir fundurinn svo mikilvægur,
að fornleifafræðingar kjósa að greina ekki nákvæmlega frá fundarstaðnum
af ótta við ásókn almennings. Þó hefur bæði fundi og fundarstað verið
rækilega lýst, og hefur fundurinn vakið meiri athygli en flest annað er fram
hefur komið síðari árin á sviði fornfræða. Segir svo, að hið helga svæði
sé að finna á mýrlendum stað og að það sé um 200x200
metrar á stærð. Þar geti að líta miðstæði (central anlæg), og það miðstæði
kringt „um það bil tíu tilhöggnum steinum“. „Miðja“
var eitt merkast hugtak fornaldar; svo er þeim stað lýst í Hareskoven:
Hér skal þess aðeins getið, að
tákn Handar og Miðju fóru jafnan
saman að fornu, og lá sú ástæða
til þess, meðal annars, að talan 5
tengdist hvoru tveggja (fimm
fingur, fjögur heimshorn auk
Miðju). Má greina þessi tákn á
ólíklegustu stöðum eigi síður en
þeim líklegri: í helztu bólfarar-
sögu íslendinga finnum við rétt
tákn á réttum stöðum. (Einkum er
ritað um Bósa sögu í Rammaslag
1978.)
Hitt munu ýmsir finna á sér, að
í augum fornmanna tengdust
Himinn og Jörð að Miðju hvers
heilags vés; þar var að finna öxul
„Selve central-anlægget bestár
af to sten. Begge er klovede — den
ene pá tværs, den anden pá langs,
og deres lighed með frugtbarheds-
symboler i form af henholdsvis
det kvindelige og det mandlige
kensorgan (vulva og fallos) er
páfaldende.
De sten, der findes spredt rundt
om dette centrale anlæg synes alle
at repræsentere kvindelige
konsorganer i forskellige
udformninger. Nogle bærer tyde-
lige spor af riller, mens andre har
dybe udflækninger.
Et overraskende træk ved an-
lægget var, at det syntes at være
klart orienteret efter en nord-syd
akse. Den storste af stenene havde
en rille, der leb pá langs af hela
stenen fra nord til syd, og de fleste
ovrige sten syntes at kunne ind-
passes i 30 graders system i for-
hold til central-anlægget. Máling-
ene er dog kun forelobige, og
nærmere undersogelser má af-
ventes." (K. Kristiansen, Det
ukendtc Danmark, Sphinx Forlag,
Khavn 1984. k. 27.)
Talan 12 og Norður-
Öxullinn
Ef túlkun danskra fornleifa-
fræðinga er rétt, liggur eftirfar-
andi nokkurn veginn ljóst fyrir:
1) Rauf er höggvin í Hellu Héra-
skógar. Sú rauf markar N-S-átt.
2) Greina má, að 30 gráður séu
milli steinanna umhverfis
Miðju. Þetta bendir eindregið
til að í öndverðu hafi 12 stein-
um verið raðað um kring og þar
myndað „klukku" ellegar 12
Hús Dýrahrings á himni (þ.e.
þess „Zodiacs", sem menn hafa
þekkt á steinöld, 12x30 eru 360,
heill hringur).
3) Raufin í Hellu Héraskógar hefur
merkingu: hún táknar sköp
konu.
4) Steinninn, sem látinn er bera
rétt við skoruna í Hellu Héra-
skógar, er tilhöggvinn líkt og
Völsi manns.
Norður-Öxull íslands
Ein helzta tilgáta RÍM hljóðaði
svo, að Norður-Suður-öxull hefði
verið tákn frjósemi, ins heilaga
getnaðar og goðanna Freys-
Freyju í heiðindómi landnáms-
manna. Sem slíkur hafi Norður-
Suður-öxullinn verið tákn þess er
kynin tvö komu saman. Er fróð-
legt að sjá, að Danir eru ekki í
vafa um kyntákn Klofakerlingar
og Drangs þarna í Héraskógi;
ganga þeir út frá því sem nokkurn
veginn vísu, að þar hafi farið fram
Heilagt Brúðkaup karls og konu
til viðgangs allri skepnu. Ef niður-
staða Dananna er rétt kemur hún
m.ö.o. beint heim við niðurstöður
RÍM: frjósemisathöfn átti sér stað
við skoru Héraskógar.
Ekki er hér rúm til að skýra þau
flóknu sambönd, sem gáfu hina ís-
lenzku lausn þessarar gátu. En
hins ber að geta, að í rauninni má
lesa sömu hugsun af orðum
Snorra í sjálfri Eddu. Greinir
Snorri svo frá, að in fyrsta sköpun
hafi orðið þá er Norðrið og Suðrið
í Ginnungagapi komu saman:
„Ok þá er mættist hrímin ok
blær hitans, svá at bráðnaði ok
draup, ok af þeim kvikudropum
kviknaði með krafti þess, er til
sendi hitann, ok varð manns lík-
andi, ok var sá nefndr Ymir...“
(Gylf. k. 5.) Má sjá, að þarna fer
fátt milli mála.
Héraskógur og
Steinkross
Það er m.ö.o. augljóst, að niður-
stöður Dana um N-S-Öxul Héra-
skógar koma heim við niðurstöður
RÍM um N-S-Öxul Rangárþings.
Miðja þes8 öxuls var að Stein-
krossi. Hið Helga Brúðkaup sem
farið hefur fram að Steinkrossi í
heiðni — ef rétt er til getið —
hefur mjög sennilega verið í minn-
ingu um goðsögn þá er Snorri
færði í letur nokkrum öldum sfð-
ar. Þar fór þá í raun fram brúð-
kaup Elds og Iss; af þeim „kviku-
dropum kviknaði" líf með allri
skepnu á þessu landi.
Ef það er og rétt, að í Héraskógi
hafi upphaflega tólf steinar mark-
að hring í 30 gráðu geira, þá er
Ijóst, að þar hefur mátt greina
svipaða — eða sömu — hugmynd
og þá er bjó að baki Dýrahring
Rangárhverfis. Sú hugmynd virð-
ist hafa verið eign allra Vestur-
Evrópulanda allt frá dögum
Krists.
Það merkilegasta við helgidóm
Héraskógar er hins vegar, að forn-
leifafræðingum ber saman um, að
hann sé frá steinöld. Má ráða
þetta af ýmsum aðstæðum, sem
hér verða ekki raktar.
Ef þetta er rétt ráðið af hinum
merka fundi fornleifafræðinga ár-
ið 1981, hafa Danir átt sér Klofa-
kerlingu og Drang sem kyntákn í
um fjögur þúsund ár. Þau kyntákn
voru þá þegar bundin Miðjuhug-
takinu og Hring, tólf steinum til
að marka tíma og geira himins.
Þetta var ein helzta tilgáta
Baksviðs Njálu um eðli ins ís-
lenzka heiðindóms — tólf árum
áður en Danir fundu tákn sín.
Tikn karls og konu — Klofakerling og Stafur — voru staðsett að Miðju hins
helga himinhrings. Þar verður eining alls. Þar er Lífsins Lind. Sköpun
veraldar er þar hátíðleg haldin með sköpun Manns. Kornkonungdæmið, sem
táknað er með Hring Tíundanna 36, byggist á sköpun æðri máttarvalda.
Hlutíöll þurfa að vera rétL Mörkun þarfað vera rétt. Lög byggjast i réttri
sköpun, réttum mælingum. Lögur Lífsins ikvarðar lög samfélagsins.
— eftir Einar Pálsson
veraldar. En í vitund hvers manns
er hann sjálfur miðja heims —
þaðan er íhugað, þaðan er veröld
skoðuð.
Það liggur þannig Ijóst fyrir, að
26. tilgáta RÍM 1969 sagði rétt
fyrir — í ótrúlegustu smáatriðum
— um það er fannst í Héraskógi
tólf árum síðar.
Tré og Steinn
Hitt munu fleiri skilja, hve
gjörsamlega fjarstætt það virtist
höfundi þessarar greinar — þá er
tilgátan um Klofakerlinguna og
Stafinn var fram sett — að á þess-
ari öld mundi nokkurn tíma finn-
ast í fornleifum staðfesting hug-
myndarinnar. Svo ólíklegt virtist
þetta, að nærri lá, að tilgátunni
yrði sleppt.
Þetta munu allir sjá, ef þeir
hugsa sig um. Tré fúnar tiltölu-
lega skjótt; ekki sýnist vegur, að
neins konar hugmyndafræðilegar
minjar úr tré finnist frá landnámi
íslands. Að ímynda sér fund slíkra
tákna frá árinu 2000 fyrir Krist —
3000 árum fyrr — virðist þannig
gjörsamlega út í hött. Því skyldi
ekki gleymt, að árið 1969 (raunar
var tilgátan unnin miklu fyrr)
hafði Klofakerling úr steini mér
vitanlega aldrei fundizt — hvað þá
heldur Klofakerling sem teflt var
gegn Völsa af steini. Nærfellt
óhugsandi sýndist því, að slíkt
sönnunargagn kæmi nokkurn
tíma í leitirnar.
Enn ólíklegra mátti það heita,
að jafnvel þótt slík tákn fyndust
úr steini, þá mundi unnt reynast
að tengja þau Miðjuhugtaki forn-
aldar. Það er hins vegar meginat-
riði í hinu hugmyndafræðilega
samhengi, sem 26. tilgátan 1969
var út reiknuð eftir.
Að sjá tilgátu, unna af útreikn-
ingi á hugmyndafræði, staðfesta
svo rækilega og nákvæmt í forn-
leifum — er nánast eins og að sjá
Klofakerling og Stafur
í RÍM var skýrt fram tekið, að
íslenzk heiðni hefði átt sér Klofa-
kerlingu og Staf að táknum. Munu
víst flestir verða furðu lostnir, þá
er þeir lesa 26. tilgátu Baksviðs
Njálu 1969:
„Karlhöndin og kvenhöndin
sameinast að Steinkrossi. Tákn
hægri handarinnar er Klofakerl-
ing, klofin grein. Tákn vinstri
handarinnar er Stafur, óklofinn
meiður. Staf og Klofakerlingu er
beint að Miðju, að Dellings dyrum,
þar sem Himinn og Jörð mætast.
Þar verður eining alls, þar full-
komnast Njörður í syni sínum,
Frey, og báðir í samruna kynj-
anna tveggja."
Samanburðurinn
Ekki mun öllum ljóst, hversu
nákvæmlega þetta kemur heim við
fornleifafundinn í Héraskógi. Því
veldur einkum, hve fáir hafa gert
sér grein fyrir hugtaki Miðju og
Handar í fornum fræðum. I
stúttri Morgunblaðsgrein er að
sjálfsögðu ekki unnt að skýra þau
flóknu tákn og þá miklu lærdóma
sem þeim tengdust, en vísa má les-
andanum á sjálft ritsafnið RÍM,
þar sem mikið af þessu efni er tek-
ið til meðferðar.
Völsa afsteini ber við rauf Klofakerlingar. Þarna ætla danskir fornleifa
fræðingar, að hið Helga Brúðkaup til æxlunar allri skepnu hafi farið fram.