Morgunblaðið - 09.12.1984, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 1984
B 21
staðar mótív og þá get ég málað
fleiri myndir á nokkrum dögum,
mynd á dag þess vegna. Það er
erfitt, ef ég er t.d. að mála undir
sýningu, og ég þarf að pína mig
áfram, án þess að vera í stuði eða
með andann yfir mér ...
En þegar þér finnst þú ekki getað
málað, ertu hrædd um að þetta komi
ekki aftur, stuðið?
JKY: Já, stundum. Stundum er
ég mjög hrædd. Sérstaklega ef það
er eitthvað sem liggur fyrir. En
málarar þurfa að hvíla sig eins og
annaö fólk.
Þú hlustar stundum á tónlist þeg-
ar þú málar.
JKY: það er misjafnt, ég ég
hlusta oftast á tónlist. Sinfóníur,
óperur og svo nýjustu dægurlögin.
Stundum jazz, ekki oft. Þér að
segja, þá hef ég tónlist til að losna
við eigin hugsanir, svo þær fari
ekki að trufla mig. Ef mér gengur
mjög vel, er í nánu sambandi við
málverkið, litinn, pensilinn, þá líð
ég áfram eins og í öðrum heimi.
En ef hugsanirnar fara eitthvað
að trufla mig, angra mig, setja
mig út af laginu, þá hef ég tónlist-
ina til að koma í veg fyrir það.
Þetta er kannski skrítið, en þetta
er satt. Ég þoli ekki eigin hugsanir
undir þessum kringumstæðum.
En getur þú sjálf gert eitthvað til
að kalla fram þetta ástand?
JKY: Ég veit ekki hvað ég á að
kalla þetta, en nei. Ég þarf helzt
að vera í góðu jafnvægi til að geta
málað. Allir erfiðleikar hamla
mér. Ytri aðstæður geta gert mér
erfitt fyrir.
Þegar þú ert að vinna og gengur
vel, þá viltu helzt halda áfram.
JKY: Já, þá vil ég bara helzt
halda stanzlaust áfram, því ann-
ars get ég glatað þessari tilfinn-
ingu fyrir því sem ég er að gera.
Það er ekki víst að hún komi endi-
lega aftur á morgun eða hinn. Og
ef hún glatast alveg, þá verð ég að
byrja aftur. Oft mála ég mörg
málverk á sama strigann.
Þú vilt vera ein þegar þú málar,
ekki satt. En hvað með einmana-
leikann, er þín leið ekki fáfarin?
JKY: Já, ég vil helzt vera ein
þegar ég mála. Ég er ekki einmana
þegar ég er að mála, en oft þegar
ég er að fara að mála, þá getur
gripið mig eitthvert eirðarleysi.
Ég æði um allt húsið í einhverri
einmanaímyndunarveiki, æði
glugga frá glugga. Hingað koma
fáir, við erum einangruð, útúr.
Það er helzt að síminn hringi og
einmitt þegar sízt skyldi, þá
hringir hann nokkrum sinnum of
oft. Eg er vön að vera ein frá því
ég var barn, það er kannski þess
vegna að ég vil ekki hafa marga í
kringum mig. Mér líður ekki vel í
margmenni, þoli ekki við.
Ég er fædd og uppalin í þessu
húsi og var oft ein sem barn. Ég
verð alltaf að eiga einhverja stund
ein á hverjum degi. Ég skil ekki
fólk sem getur stöðugt verið innan
um aðra, maður glatar sjálfum sér
einhvern veginn.
Þegar að því kemur að þú færð
hugmynd, sem þú vilt útfæra, viltu
þá byrja strax, eða útfærir þú hana
frekar í huganum?
JKY: Þá vil ég helzt byrja strax.
Þegar þú stendur frammi fyrir
hvítum striganum og ert búin að
finna þér viðfangsefni, á hverju byrj-
arðu þá?
JKY: Annaðhvort byrja ég strax
að nota litinn beint, þannig að ég
teikna ekki með penslinum strax
útlínur, heldur teikna bara með
litnum, eða og reyndar oftast, þá
byrja ég að teikna útlínur. En það
setur manni ákveðnar skorður
vegna þess að þá fer maður
ósjálfrátt að miða við línurnar í
staðinn fyrir að leika sér svolítið
með fleti. Yfirleitt fer ég í útlínur
fyrst, það er auðveldast.
Þú notar dökka liti töluvert. Af
hverju?
JKY: Bara ósjálfrátt. Ég ætla
kannski að mála bjarta mynd, en
svo endar hún dökk. Ég hef aldrei
hugsað út í litinn fyrr en upp á
síðkastið, því ég er svo oft spurð
um hann. En maður er ekkert að
hugsa um það sem maður gerir
ósjálfrátt.
Þú málar gjarnan stórar myndir.
Af hverju þarftu svona mikið pláss?
JKY: Stórir fletir verka meira
hvetjandi á mig til að mála í expr-
essjónískum anda. Lítil formöt
valda því að ég fer ósjálfrátt að
nostra.
Hvað ertu lengi með mynd?
JKY: Hvað á ég að segja. — Þeg-
ar andinn er yfir mér get ég málað
mynd á dag. Það hefur ekki mjög
oft komið fyrir vegna þess að ég
hef ekki haft frið. Svo get ég verið
með myndir í nokkra daga, vikur,
jafnvel mánuði. Það hefur farið
upp í tvö ár.
Þú getur málað mynd á stuttum
tíma, en geturðu eða viltu koma að
mynd aftur og aftur?
JKY: Það fer eftir mynd. Sumar
myndir get ég tekið aftur og aftur,
verið að vinna í sumum myndum í
tvö ár. En ég fæ hryllilega leið á
öðrum, vil helzt ekki sjá þær
framar. Þær myndir hefur mér
kannski gengið illa með, mér er
ekki lengur hlýtt til þeirra.
En geturðu þá ekki litið á þær
sem fullgerðar?
JKY: Nei, ég get ekki afskrifað
mynd, nema að ég sjái að hún geti
staðizt, tilfinningin sem ég hafði
fyrir myndinni í upphafi sé komin.
Þær verða nú sjaldnast eins og ég
hafði hugsað mér þær. Þær breyt-
ast. Kannski liturinn, fígúran,
formið, og allt getur breyzt. Ég get
kannski byrjað á hvítri mynd og
endað á svartri mynd.
Geturðu gert þér grein fyrir því
hvenær þér flnnst þú vera búin með
mynd, hvað er það sem gerir þig
ánægða með mynd?
JKY: Þegar ég sé að formið og
liturinn spila saman. Þegar allt
spilar saman, að það sé ekkert sem
stingur þig sérstaklega. En það er
ekki hægt að skýra það í orðum,
það er bara viss tilfinning. Þú lær-
ir ekki þessa tilfinningu, en þú
getur þroskað hana með þér ef
hún er til staðar.
Þegar þú ert búin með mynd, ertu
þá glöð eða hvaða tilfínningar bær-
ast með þér?
JKY: Já, að sjálfsögðu er ég
glöð, ef ég er ánægð með hana.
Þú málar yflr myndir?
JKY: Ég mála hikstalaust yfir
myndir. Það er engin spurning. Ef
mynd er mér sérstaklega erfið og
það er ekkert sem ég sé eftir í
henni, þá mála ég yfir hana. Ég
get líka sýnt myndir og málað yfir
þær eftir á. Það hefur nokkrum
sinnum komið fyrir. Flestar
myndir sem ég hef málað eru með
einhverjum myndum undir. Það
eru kannski tvær eða þrjár undir.
Hvað er það viö myndirnar sem
fær þig til að mála yflr þær?
JKY: Það er bara allt, mér líkar
bara ekki málverkið. Mér hefur
kannski gengið mjög illa, eða sé
kannski ekki'fram á að ná því sem
ég ætlaði mér í upphafi. Sum and-
lit eru jafnvel með nokkur andlit
undir, bara andlitið. Ég get ekki
liðið mynd, sem hefur ekki symp-
atískt andlit.
Hvað er það sem gerir mynd að
góðri mynd? Ég á ekki aðeins við
þegar þú horflr á eigin verk heldur
eiiwig á verk annarra?
JKY: Ég get ekki svarað þessu.
Fyrir utan það að hún standist al-
veg myndrænt séð, þá verður hún
að snerta þig, að hún snerti eitt-
hvað innra með þér.
Af hverju merkirðu ekki myndirn-
ar þínar?
JKY: Ég bara gleymi því, enda
geri ég ráð fyrir því í myndbygg-
ingunni. En ég geri það ef fólk
biður um.
Þegar þú ert búin að mála mynd,
hefurðu þá þörf fyrir að tala um
myndirnar?
JKY: Nei, enga þörf fyrir að tala
um myndirnar, alls ekki. Ég vil
aldrei tala um myndirnar, þær eru
ákaflega mikið feimnismál fyrir
mig. Ef ég rekst á þær einhvers
staðar, í einhverjum húsum, þá
verð ég mjög feimin, vil helzt ekki
horfa á þær, ekki vera inni hjá
þeim. Já, ég er feimin við mál-
verkin mín, það er eins og að hitta
ástvin. Það er ákaflega óþægilegt
fyrir mig.
Hvernig er að skiíja við mynd sem
maður hefur málað?
JKY: Það getur verið mjög
sorglegt. Sjá þær aldrei aftur.
Sumar myndir eru manni ná-
tengdari en aðrar. Þær sem eru
mér mikils virði get ég frekar gef-
ið en selt. En það er óhjákvæmi-
legt að selja myndir.
Gleymirðu myndum, þegar þær
eru farnar?
JKY: Nei, ég held ég hafi aldrei
gleymt mynd. Það er ekki hægt að
gleyma mynd. Það eru misjafnar
minningar, sumar eru svo erfiðar
að ég er fegin að losna við þær úr
húsinu.
Sýningar eru ákveðnar með löng-
um fyrirvara. Hvernig er að hafa
sýningu hangandi yflr sér?
JKY: Ég er á móti sýningum. Ef
ég mætti ráða, þá vildi ég helzt
ekki sýna hér á íslandi fyrr en
eftir svona fimm ár og þá ekki að
vinna undir sýningu, heldur bara
vinna hérna heima í friði og ró.
Mér þykir erfitt að hafa sýningu
hangandi yfir mér. Þegar færist
nær sýningunni, þá verður það
mér ákaflega erfitt að mála. Ég
býst við að ég sé skorpumann-
eskja.
Hvað er svona óþægilegt fyrir sýn-
ingu?
JKY: Ég er yfirleitt komin á
fremsta hlunn með að taka mynd-
irnar og fara bara. Eftir hverja
sýningu er ég niðurbrotin mann-
eskja í marga daga á eftir. Það er
kannski hræðslan við að standast
ekki, og svo eru myndirnar svo
nánar mér.
Finnst þér ekkert gott eða eftir-
sóknarvert að líta á sýningu sem
tækifæri til að staldra við, líta yfir
farinn veg eða eitthvað þess háttar?
Fá gagnrýni?
JKY: Nei, alls ekki. Ég vildi
aldrei sýna nokkurn skapaöan
hlut. Það er hægt að rífa niður
ævistarf í nokkrum orðum í fjöl-
miðlum. Gagnrýnendur geta rakk-
að sýningu niður og ævistarf er
orðið að engu. Viðkomandi er fífl,
hann er búinn að eyða ævinni í
einhverja vitleysu. Allir listamenn
taka list sína mjög alvarlega og
það er mjög alvarlegt að vera með
ábyrgðarlaus skrif. Það er mikil
áhætta að sýna. Oflof er heldur
ekki gott, það er líka vont fyrir
listamennina.
Umfjöllun er náttúrulega nauð-
synleg. Það er alvarlegt mál þegar
listamaður fær engan hljóm-
grunn. Listamaður þarf hljóm-
grunn. Hann verður að fá stuðn-
ing einhvers staðar, finna að verk
hans séu metin.
Hvernig viltu hafa gagnrýni, ég á
ekki við lofsamlega gagnrýni, heldur
hvernig gagnrýni gerir gagn?
JKY: Ég veit það ekki. Ég hef
enga patentlausn í því. Ég held að
umfjöllun sé einna bezt, hófleg
gagnrýni.
Eg spurði þig í upphafí af hverju
þú hefðir orðið málari. Nú þegar þú
ert orðin það, hvað heldur þér þá við
efnið?
JKY: Heilbrigð skynsemi...
Viðtal: Sigrún
Davíðsdóttir
EYFIRSKAR
ÆTTIR
1.- —7. bindi eftir Hóimgeir Þorsteinsson.
1. bindi Hvassafellsætt
2. “ Randversætt Upplagið er
Göngustaðaætt aöeins 250
Hólsætt tölusett ein-
3. “ Svarfdælskar ættir tök.
4. “ Eyfirðingaþættir I Ritsafniö
5. “ Eyfirðingaþættir II kemur út 14.
6. “ Molar og mylsna desember.
7. “ Ættartölur
Sögusteinn — bókaforlag.
Áskriftarsimi: 46831 á kvöldin.
AMERÍSK HEIMILISTÆKI
í SÉRFLOKKI
ÞURRKARI
GÓÐIR
HEIMILIS- OG RAFTÆKJADEILD
HEKLAHF
LAUGAVEGI >70- 172 SIMAR 11687 ■ 21240