Morgunblaðið - 09.12.1984, Blaðsíða 22

22 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 1984
Án hennar enginn
Mannréttindasáttmáli
iíuiidrad ár frá fæding'u
JEIeanor JRooseveit
Á hvcrjum degi mátti sjá dökkklæddu háu konuna meö
gráýföa kollinn stika meö slitnu skjalatöskuna sína og skinn-
slána yfir handlegginn inn og út úr nefndarsölum Sameinuöu
þjóðanna í Lake Success og Flushing Meadows, þar sem
stofnunin var fyrstu árin, „eini fulltrúinn sem þekkti til
hlítar allt upplýsingaefniö til undirbúnings nefndamálunum,“
eins og einn af samnefndarmönnum hennar sagði. Og við,
almennt starfsfólk, horföum meö aðdáun á hana þegar hún
stillti sér meö bakka í hádeginu fyrir framan okkur í biðstöö-
inni í hávaðanum og glamrinu í stóru kaffiteríunni í stað þess
að nýta sér friðsælan og fínan borðsal opinberu fulltrúanna.
Oft hafði hún meö sér einhvcrn ráögjafann sinn og ræddi við
hann viö langborð í öllum hnífaparaskellunum og skvaldrinu
á öllum tungumálum. Kom fyrir að hún lenti sem aðrir í
hinum marglita hópi starfsfólks við eitthvert borðið.
TEXTI: ELÍN PÁLMADÓTTIR
Á þingi Demókrata 1960 í Los Angeles. Þar lýsti Eleanor Roosevelt yfir
stuðningi við Adlai Stevenson, sem frambjóðanda flokksins, en Kennedy var
kjörinn. Hún studdi heldur ekki Eisenhower, fyrirrennara Kennedys á for-
setastóli. „Sjálfstæða konan" hafði sínar eigin skoðanir og hélt þeim fram.
Eleanor Roosevelt bauð nokkrum ungmennum frá ýmsum þjóðum sem störfuðu hjá Sameinuðu þjóðunum heim til
sín í Val Kill í Hyde Park sumarið 1949. Höfundur þessarar greinar, E.Pá., næstyst til hægri.
Konan var Eleanor
Roosevelt fyrrverandi
forsetafrú Bandaríkj-
anna og þarna fyrst
og fremst opinber
fulltrúi þjóðar sinnar hjá SÞ og sú
sem vorið 1949 var einmitt nýbúin
að leiða mannréttindanefndina í
mótun Mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna og það sem
meira var fá hann samþykktan á
allsherjarþinginu. Á morgun, 10.
október, er einmitt Mannréttinda-
dagurinn sem minnir á þennan
sáttmála er átti eftir að setja
þjóðum heims háleitt markmið í
hegðun til að keppa að. Hefur síð-
an síast inn í stjórnarskrár fjöl-
margra þjóða og verið fyrirmynd-
in að mikilvægum ákvörðunum,
m.a. mannréttindasáttmála Evr-
ópuráðsins sem hefur náð lengra
með sérstökum mannréttinda-
dómstól. En 11. október á þessu
hausti er þess einnig minnst á
margvíslegan hátt að 100 ár eru
liðin frá fæðingu „sjálfstæðu kon-
unnar“ eins og henni var lýst með
fyrirsögn í Time af því tilefni.
Þann dag var húsið hennar í
garðinum við stóru opinberu bygg-
inguna í Hyde Park norðan við
New York opnað almenningi og
um 70 afkomendur hennar komu
þar saman, auk þess sem boðið var
til opinbers hádegisverðar undir
forsæti núverandi forsetafrúar. í
þessu húsi bjó hún sér heimili
1926 og dvaldi þar jafnan, gisti að-
eins í „stóra húsinu" þegar maður
hennar, Franklin Delano Roose-
velt, dvaldi í Hyde Park. Aðkoman
að þessu tveggja hæða húsi var
eftir ómalbikuðum vegarslóða
gegn um skóginn og tjörn fyrir
framan, sem hún hafði útsýni yfir
af svölum svefnherbergis síns, en
þar svaf hún raunar oft úti að
sumrinu. Þar var líka alfarið
heimili hennar eftir að forsetinn
dó 1945 og þar var það sem við,
nokkur ungmenni frá ýmsum
löndum, fengum að heimsækja
hana sumarið 1949. Við höfðum
fylgst nógu mikið með verkum
hennar að alþjóða- og mannúð-
armálum til að dá hana og mikið
má vera ef þessi kona, sem Harry
Truman forseti kallaði svo rétti-
lega „First Lady of the World“,
hefur ekki til frambúðar sett jafn
mikið mark á þau hin eins og und-
irritaðan blaðamann Mbl. við þau
stuttu kynni.
Ráðstefna um hug-
sjónir hennar
Eleanor Roosevelt er ekki
gleymd þótt tuttugu ár séu liðin
frá láti hennar því á 100 ára af-
mæli hennar eru gefin út frímerki,
og skrifaðar margar bækur og
greinar um hana. Það sýnir að
hennar er ekki fyrst og fremst
minnst sem fyrrverandi forseta-
frúar Bandaríkjanna, sem var
þekktur áhrifavaldur á forsetaár-
um manns síns, heldur miklu
fremur fyrir eigin verðleika og
efnt var í október til fjögurra daga
ráðstefnu undir nafninu „Hug-
sjónir Eleanor Roosevelt" í Vass-
arháskólanum í nánd við Hyde
Park. En þarna í Val Kill við end-
ann á ómalbikaða stígnum í stóra
garðinum hélt hún áfram að
skrifa sína reglulegu áhrifamiklu
blaðadálka „My day“, eins og hún
hafði gert meðan hún var forseta-
frú, einnig útvarpsþætti og sjón-
varpsþætti eftir að sjónvarp kom.
Stóra húsið, þar sem Franklin D.
Roosevelt var fæddur og tengda-
móðir hennar hafði stýrt meðan
hún lifði, hafði verið afhent ríkinu
að hans ósk, en á hennar heimili
sem keypt var fyrir hennar eigið
fé héldu börnin fimm og þeirra
fjölskyldur áfram að leita at-
hvarfs og deila um stjórnmál og
fjölskyldumál. Nú komu þangað á
100 ára ártíð Eleanor í haust syn-
irnir þrír sem á lífi eru, James,
Eliot og Franklin, en John og
Anna eru látin.
Margar þykkar bækur hafa ver-
ið skrifaðar um þessa konu, m.a.
ein sem hún skrifaði sjálf í Val
Kill og var að ég held þýdd á ís-
lensku. Nýjar bækur um hana
bæta litlu við alkunnar staðreynd-
ir um einkalíf hennar, um erfiða
æsku vegna fráfalls móður hennar
og drykkjuskapar föðurins, gift-
ingu hennar og frænda hennar
glæsimennisins Franklins D.
Roosevelt þegar hún var tvítug og
hann 23ja ára, um kvennaskólann
og fyrirtækið sem hún rak með
tveimur æskuvinkonum sínum,
um valdabaráttuna við drottnun-
argjarna móður hans, um stuðn-
ing hennar þegar lömunarsjúk-
dómur setti forsetann í hjólastól
eða hið mikið umtalaða framhjá-
hald eiginmanns hennar með
hennar eigin unga fallega einka-
ritara Lucy Mercer Rutherford,
sem varð til þess að hjónin höfðu
upp frá því hvort sitt svefnher-
bergið. En 'svo vel fóru þau með
það að það varð ekki kunnugt fyrr
en eftir lát forsetans.
Talið er að það hafi kannski
þrátt fyrir hið mikla áfall orðið til
þess að stappa stálinu i hina upp-
haflega óframfærnu Eleanor og
gert hana óháðari eiginmannin-
um, sem hún var ætíð góður ráð-
gjafi. En aftur varð hún fyrir
áfalli löngu seinna við skyndilegt
lát hans, þar sem hann var að
hvíla sig í Warm Springs eftir
álagið af Yalta-ráðstefnunni með
Stalín og Churchill undir stríðs-
lok, er hún frétti að Lucy Ruther-
ford hefði verið þar við dánarbeð-
inn. Það talaði hún aldrei um og
minntist ekki á það í ævisögu
sinni, en tilfinningar hennar og
viðbrögð má kannski ráða af
óbeinum orðum hennar. Hún hafði
raunar verið að þjálfa sig upp í að
taka áföllum allt frá því heims-
styrjöldin hófst og hún átti allt
eins von á að einhver af sonum
hennar félli á vígvellinum eða að
heilsuveill eiginmaður hennar félli
frá. Hún skrifaði: „I rauninni er
líklega langt síðan ég varð að læra
að mæta vissum erfiðleikum, áður
en ég hafði gert það upp við mig
að taka því að hver maður er eins
og hann er, lífinu verður að lifa
eins og það ber að, aðstæður fjar-
lægja börnin manns og lífinu
verður ekki lifað án þess að maður
læri að aðlaga sig því eins og það
er. Allar manneskjur hafa sína
galla, allar mannlegar verur hafa
sínar eigin þarfir, freistingar og
erfiðleika. Menn og konur sem búa
lengi saman kynnast ávirðingum
hvers annars. En þau læra líka að
þekkja þá verðleika sem vekja
virðingu og aðdáun á þeim sem
maður býr með og á sjálfum sér.
Sé að leiðarlokum hægt að segja
„þessi maður notaði út í ystu æsar
þá hæfileika sem guð gaf honum,
hann ávann sér ást og virðingu og
stóð undir fórnum margra ann-
arra í þeim tilgangi að geta leyst
af hendi það verk sem hann taldi
sig eiga að vinna, þá hefur slíku
lífi verið vel lifað og ekkert til að
sjá eftir.“ Um eiginmanninn segir
hún svo í framhaldi af þessum al-
mennu hugleiðingum: „Hann hefði
kannski getað orðið hamingju-
samari með gagnrýnislausri eig-
inkonu. Það gat ég aldrei orðið og
slíks varð hann að leita annars
staðar. Samt sem áður held ég að
ég hafi stundum verið honum
hvatning, jafnvel þótt ekki væri
alltaf beðið um slíka hvatningu
eða hún væri vel þegin. Ég var ein
af þeim sem þjónaði tilgangi
hans.“
Eleanor Roosevelt tók vissulega
þátt í störfum manns síns og
kosningabaráttu er hann var kos-
inn ríkisstjóri og svo þrisvar sinn-
um kosinn forseti Bandaríkjanna.
Sem forsetafrú fór hún úr einu
verkefninu í annað í þágu forseta-
embættisins, ferðaðist sem sendi-
maður til annarra landa og tók að
sér sérverkefni. En hún var þá
þegar miklu meira. Hún hafði far-
ið að taka þátt í opinberu lífi strax
1902 er hún kenndi í sjálf-
boðavinnu og var að sumra áliti
orðin þekktari í stjórnmálum í
New York 1928 en Franklin sjálf-
ur. Sjálf hafði hún ætíð verkefni
þar fyrir utan og ófáir voru þeir
sem í gegn um hana náðu eyrum
forsetans í mannúðarmálum,
framhjá embættismönnum og
stjórnmálamönnum. En hún
kunni jafnframt að fara mjög
snyrtilega með það. Pólitískar
skoðanir hennar voru mjög frjáls-
lyndar en hann var ákaflega
raunsær í viðhorfum. Þar sem
hann var bundinn við hjólastól
heimsótti hún verksmiðjur, fá-
tækrahverfi og vígstöðvar og var
augu hans og eyru. Sem best
þekkta konan í veröldinni gat hún
komið til hjálpar í margvíslegum
málum og hafði mjög sterka sann-
færingu í mörgum mannúðar- og
réttindamálum. Til dæmis gekk
hún fram fyrir skjöldu og hafnaði
þátttöku þegar negrasöngkonunni
Marion Anderson var meinað að
syngja í þinghúsinu og þegar vinir
hennar af Æskulýðsþingi voru
kallaðir fyrir óamerísku nefndina
1939 þá lét hún þá gista í Hvíta
húsinu og mætti sjálf með þeim
við yfirheyrslurnar. Seinna talaði
hún ótrauð gegn McCarthyisman-
um. Heimsstyrjöldin fannst henni
vera stórkostleg ögrun til mann-
kynsins um að koma almennilegri
skipan á sín mál. Viðraði þar há-
leitar hugmyndir og tilfinningar
og þar sem hún leyfði sér ekki að
halda fram skoðunum án þess að
gera eitthvað í málunum, þá beitti
hún sér á margvíslegan hátt í þá
veru að beina stríðsrekstrinum í
þá átt að hann tryggði ekki aðeins
hernaðarsigur gegn hinu ómann-
úðlega Hitlers-Þýskalandi heldur
byggi undir betri heim að búa í.
Hún óttaðist að maður hennar
yrði fyrir áhrifum af Churchill um
ensk-bandaríska áhrifastefnu, því
þún var sannfærð um að nú yrði
samvinna að nást milli jafnrétt-
hárra þjóða á alþjóðagrundvelli.
Á fyrsta þingi SÞ
Eftir lát Franklins D. Roosevelt
forseta 1945 taldi Eleanor að hlut-
verki sínu og áhrifum væri lokið.