Morgunblaðið - 04.01.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 4. JANÚAR 1985
ptaqjti Útgefandi mttbifrtfeí hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö.
Sovésk stýriflaug
yfir Noregi
SStýriflaug er vængjuö
flaug, knúin eldflauga-
eða þotuhreyfli, sem stýrt er
úr fjarlægð eða af sjálfstæð-
um tölvubúnaði í flauginni
sjálfri. Þessum flaugum hefur
verið líkt við mannlausar
orrustuþotur. Athyglin hefur
einkum dregist að þeim vegna
þess, að bandarískum stýri-
flaugum með kjarnahleðslum
hefur verið komið fyrir í
Bretlandi. Minni áhugi hefur
verið á því, að minnsta kosti
hjá þeim sem vilja hafa einka-
leyfi á „friðarumræðunni", að
ræða um sovéskar stýriflaug-
ar. Helst gætu menn haldið að
þær væru ekki til.
Nú hefur sá einstæði at-
burður gerst, að stýriflaug
hefur verið skotið úr sovéskum
kafbáti í Barentshafi, yfir
norkst landsvæði og inn í
Finnland. Flaugar af þessari
gerð fara töluvert hraðar en
flugvélar. Það á að vera unnt
að láta þær fljúga svo nærri
jörðu, að ratsjár varnarher-
afla nái ekki til þeirra. Þrátt
fyrir það liggja nú fyrir yfir-
lýsingar bæði frá norskum og
finnskum stjórnvöldum sem
sýna að þau hafa fylgst með
ferð sovésku stýriflaugarinnar
fyrir réttri viku.
Því ber að fagna að norska
ríkisstjórnin ákvað að skýra
opinberlega frá þeim atburði
sem hér er lýst. Ekki er vafi á
því, að Sovétmenn eiga eftir að
bregðast þannig við fréttum af
eigin stýriflaug, að þeir telji
þær ögrun við sig. Lygamyllu-
hjól áróðurs- og afsökunar-
meistaranna í Kreml fer nú
enn einu sinni að snúast.
Fyrir okkur íslendinga er
nauðsynlegt að fylgjast náið
með framvindu þessa máls.
Kafbáturinn sem skaut stýri-
flauginni inn yfir Noreg kem-
ur frá höfn á Kola-skaga. Þar
er mesta víghreiður veraldar
og þaðan sækja bæði skip og
flugvélar í áttina að íslandi og
suður fyrir landið út á heims-
höfin. För sovésku stýrflaug-
arinnar inn yfir Noreg og til
Finnlands sýnir að það er síð-
ur en svo að ástæðulausu sem
talið er nauðsynlegt að efla
ratsjárvarnir á norðurslóðum,
meðal annars hér á landi.
Líklega fæst aldrei úr því
skorið, hvort stýriflauginni
var skotið af slysni eða ásetn-
ingi inn á yfirráðasvæði Norð-
manna og Finna. Ásókn Sov-
étmanna á sjó og í lofti gagn-
vart Svíum hefur aldrei verið
skýrð með ótvíræðum rökum.
Þar er þó ekki um „slys“ að
ræða. Árás sovéska flughers-
ins á suður-kóresku farþega-
þotuna 1. september 1983 var
ekki heldur „slys“. Ekki er
unnt að útiloka að með því að
senda stýriflaugina þessa leið
séu Sovétmenn að þreifa fyrir
sér, hve langt þeir komast á
hernaðarlegu ögrunarbraut-
inni gagnvart norrænum ná-
grönnum sínum.
íslensk stjórnvöld eiga að
sýna ríkisstjórnum Noregs og
Finnlands fulla samstöðu 1
mótmælum þeirra út af þess-
um óvenjulega atburði, sem
vonandi er einsdæmi. Sé hér
um upphaf af nýrri hernaðar-
legri áreitni Sovétmanna í
garð nágranna sinna að ræða
eru það ógnvænlegri tíðindi en
lengi hafa spurst í öryggismál-
um á Norðurslóðum, sem hafa
munu ófyrirsjáanlegar afleið-
ingar.
Norskt sjónvarp
á íslandi
Tæknileg atriði og pólitísk
tregðulögmál hafa hindr-
að norræna samvinnu í sjón-
varpsmálum til þess, þegar lit-
ið er til áforma um að standa
sameiginlega að sendingum.
Hins vegar eru tækniframfar-
ir að valda því að íslendingar
geta horft á norskt sjónvarp
frá gervihnetti. Tæknin á eftir
að veita fleiri slík tækifæri
þegar fram líða stundir. Eins
og margsinnis hefur verið á
bent í ritstjórnargreinum
Morgunblaðsins standa ís-
lendingar við upphaf nýrrar
aldar í upplýsinga- og sam-
skiptamálum.
Nokkuð hefur borið á því í
umræðum um norskt sjónvarp
á íslandi, að það sé svo „leið-
inlegt" að okkur komi það ekk-
ert við. í þessu efni eins og
öðrum bregst það ekki, að at-
hyglin beinist meira að auka-
atriði en aðalatriði. Hvort
sjónvarp er „leiðinlegt" eða
„skemmtilegt“ skiptir engu í
þessu máli. Það sem hér er um
að tefla er að þannig verði
staðið að framkvæmd mála að
lausnin verði svo farsæl, að
hún útiloki ekki íslensku þjóð-
ina frá hlutdeild í hinni al-
þjóðlegu upplýsingabyltingu.
Kostirnir eru skýrir: Við
verðum að vera með í bylting-
unni en gera það án þess að
hún kaffæri tungu okkar og
menningu. Um leið og við
opnum þjóðfélagið með þess-
um hætti verðum við að
styrkja innviðina.
Nunnan
Agnes — bam Guðs:
Geðlæknirinn
Átök trúarlegra viðhorfa
og efnislegrar rökhyggju
ANNAÐ kvöld, laugardagskvöld,
verður bandaríska leikritið Agnes —
barn Guðs, eftir John Pielmeier,
frumsýnt hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur. Leikstjóri er Þórhildur Þorleifs-
dóttir en Ulfur Hjörvar þýddi verkið.
Leikritið gerist að hluta til i
nunnuklaustri. Ein nunnanna hef-
ur eignast barn sem finnst látið og
geðlæknir er kvaddur á staðinn til
þess að rannsaka geðheilsu nunn-
unnar. Abbadísin reynir i lengstu
lög að halda í þá trú að barnsburð-
urinn hafi verið kraftaverk, en
geðlæknirinn er á öðru máli. í
leikritinu eru aðeins þrjú hlut-
verk, nunnan, abbadísin og geð-
læknirinn og eru þau í höndum
Guðrúnar Gísladóttur, Guðrúnar
Ásmundsdóttur og Sigríðar Haga-
lín. Blm. leit við í Iðnó á dögunum
þar sem yfir stóðu síðustu æfingar
á leikritinu og spjallaði við leik-
stjórann og leikkonurnar þrjár.
„Hver og einn verður að
skilja Agnesi á sinn hátt“
Þórhildur Þorleifsdóttir leik-
stjóri sagði að þó að verkið hefði á
sér yfirbragð spennuleikrits eða
sakamálaleikrits þá tækjust þar á
trúarleg viðhorf og efnisleg rök-
hyggja. „Geðlæknirinn og abba-
dísin vilja skýra framkomu og
hegðun Ágnesar hvor eftir sínu
höfði og í samræmi við eigin
lífsskoðanir," sagði Þórhildur.
„Höfundur svarar í raun og veru
fyrir hvoruga og áhorfendum er
látið eftir að finna eigin skýringar
á atburðum verksins, hvernig
manneskja Agnes er og hvort hún
býr yfir yfirnáttúrulegu afli eða er
geðveik.
Agnes er einlæg og að mörgu
leyti barnsleg. Þrátt fyrir það nær
hún töluverðu valdi á umhverfi
sínu. Það má segja að hún komi
eins og sólargeisli inn í líf abba-
dísarinnar og geðlæknisins, sem
báðar taka miklu ástfóstri við
hana.“
Guðrún Gísladóttur sem fer
með hlutverk Agnesar kvaðst hafa
mikið dálæti á henni, hún væri
einlæg og yndisleg. „Að öðru leyti
er erfitt að gera sér grein fyrir
persónunni sem slíkri," sagði Guð-
rún. „Hver og einn áhorfandi verð-
ur að svara því sjálfur hvernig
geðheilsa Agnesar er og hvort hún
sé veik eða ekki.“
„Abbadísin og geðlæknirinn,
veraldlegu öflin sem
takast á í verkinu“
Þær Guðrún Ásmundsdóttir og
Sigríður Hagalín sem fara með
hin hlutverkin tvö voru sammála
um að abbadísin og sálfræðingur-
inn væru báðar kaldlyndar en þó
afar ólíkar. „Móðir Mirjam er
skemmtilegt viðfangsefni," sagði
Guðrún. „Hún er alger andstæða
Agnesar, kalin á hjarta og ögn
viðskotaill. Það eina sem hún virð-
ist eiga eftir af hlýju er væntum-
þykja hennar á Agnesi sem hún
reynir að koma í móður stað. Hún
og geðlæknirinnn takast á hvor
með sín sjónarmið, annars vegar
trúna og kirkjuna og hins vegar
efnishyggjuna."
Sigríður kvað geðlækninn
Mðrthu vera algera efnis- og rök-
hyggjumanneskju en andstaða
hennar við kirkjuna vekti grun um
að trúarþörfin blundaði með
henni. „Leikritið gerist í hugar-
heimi Mörthu," sagði Sigríður,
„það segir frá kynnum hennar og
Agnesar og því hvernig hún gjálf
breytist í kjölfarið."
7.000 ára
gamlar
hauskúpur
Fornleifafræðingar í Flórída
hafa fundið tvær hauskúpur úr
mönnum, sem taldar eru um 7000
ára gamlar. Það, sem þó mesta
athyli vekur, er að heilarnir í
þeim virðast vera að mestu
óskemmdir. Hauskúpurnar fund-
ust á vatnsbotni í Flórída, þar
sem þær lágu grafnar í mó.
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. JANÚAR 1985
21
Guðrún Gísladóttir f Mutverki Agnesar.
Sigríður Haglín og Guðrún Asmundsdóttir í hlutverkum Mörthu og Móður
Mirjam.
Eimskip opnar eigin
skrifstofu í Rotterdam
Wageningen í des.
EIMSKIPAFÉLAG íslands opnar
þann I. janúar 1985 eigin skrifstofu
í Rotterdam. Framkvæmdastjóri
fyrirtækisins hér verður Guðmundur
Halldórsson sem dvalið hefur f Hol-
landi síðustu árin og sinnt málefn-
um Eimskipafélagsins í samvinnu
við hollenska fyrirtækið Meyer og
Co. Það fyrirtæki hefur gegnt um-
boðsstarfi fyrir Eimskipafélagið hér
síðastliðin 26 ár.
Að sögn Guðmundar Halldórs-
sonar hefur starfsemi Eimskipa-
félagsins í Rotterdam verið að
aukast jafnt og þétt með þeim
árangri að Rotterdamhöfn væri
um þessar mundir umsvifamesta
viðskiptahöfn félagsins hér í Evr-
ópu. Ásamt Guðmundi verður
Hulda Hákonardóttir eini íslend-
ingurinn sem verður starfandi á
skrifstofunni. Auk þeirra verða 7
hollenskir starfsmenn sem áður
störfuðu hjá Meyer og Co. einnig
ráðnir til starfa til Eimskipafé-
lagsins. Á þann hátt verður tryggt
að þessar breytingar sem verða á
starfseminni komi á engan hátt
niður á þeirri þjónustu sem við-
skiptavinum verður veitt. Allir
þessir 7 starfsmenn voru tengdir
þeirri deild hjá Meyer og Co. sem
hafði með viðskiptin við Eim-
skipafélagið að gera. Skip félags-
ins verða eins og hingað til á mið-
vikudögum í Rotterdam. Frysti-
skip félagsins koma hingað einnig
og auk þess kemur þessi skrifstofa
til með að sjá um flutningana
beint til Ameríku. Skrifstofa fé-
lagsins er við Albertsplesweg 151,
3088 GC Rotterdam. E.H.K.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir MICHAEL GOLDSMITH
Frá Phnom Penh.
Er Kambódía nýlenda
Hanoi-stjórnarinnar?
VESTRÆN ríki hafa dregið upp æ dekkri mynd af meiriháttar tilraunum,
sem þau segja að Víetnamar séu að gera til þess að gera Kambódíu að
nýlendu sinni og þurrka út forna menningu þjóðarinnar.
Samkvæmt opinberum yfir-
lýsingum eru efnahagslegar
og þjóðfélagslegar ráðstafanir,
sem Víetnamar hafa gripið til í
því skyni að undiroka veikburða
grannþjóð sína, ef til vill verri
en nærvera um 160.000 víet-
namskra hermanna.
„Auk áframhaldandi hernaðar
stendur þjóð Khmera andspænis
þeim möguleika að ættjörð
þeirra líði undir lok og að fornri
menningu þeirra verði útrýmt,"
sagði bandaríski aðstoðarutan-
ríkisráðherrann Paul Wolfowitz
í ræðu í september.
Víetnamar mótmæla eindreg-
ið slikum ásökunum og segja að
þeir séu í Kambódíu til þess að
hjálpa „bróðurlegum banda-
rnanni" að verjast og þróast.
Her Hanoi-stjórnarinnar
réðst inn i Kambódiu siðla árs
1978, steypti grimmilegri ríkis-
stjórn Rauðu Khmeranna og
kom á laggirnar ríkisstjórn, sem
var hliðholl Hanoi-stjórninni í
Phnom Penh.
Her hennar hefur síðan borið
hita og þunga dagsins í barátt-
unni gegn andspyrnuhreyfingu
Kambódíumanna. Hreyfingin
hefur stöðugt eflzt, en hún er
skipuð Rauðu Khmerunum og
tvennum samtökum andstæð-
inga kommúnista. Langmest er
barizt meðfram landamærum
Thailands og Kambódíu í Vest-
ur-Kambódíu, þar sem víet-
namski herinn stendur um þess-
ar mundir fyrir árásum á búðir
þjóðfrelsisfylkingar Rauðu
Khmeranna.
Bandaríski aðstoðarutanrík-
isráðherrann Richard Armitage
sagði að allt að 300.000 kynnu að
hafa setzt að í Kambódíu á und-
anförnum fimm árum, þar af
rúmur helmingur í höfuðborg-
inni, Phnom Penh, og umhverfis
hana. Fyrir einu ári taldi banda-
ríska utanrikisráðuneytið fjölda
þeirra á bilinu 150.000 til
200.000.
Nokkur ríkjanna í Samtökum
Suðaustur-Asíuríkja (Asean),
sem eru andvíg Víetnömum,
telja að talan sé hærri. Sam-
kvæmt opinberum heimildum
eru íbúar Kambódíu 7,2 milljón-
ir.
Yfirvöld í Phnom Penh sögðu
greinarhöfundi í fyrra að 70.000
víetnamskir landnemar væru i
Kambódíu. Þau sögðu að þeir
hefðu allir komið af efnahags-
ástæðum og fjölskylduástæðum,
ekki sem nýlenduherrar. Sendi-
herra Víetnama, Ngo Dien, benti
á að hver sem fjöldi þeirra væri
væru þeir miklu færri en sú
hálfa milljón Víetnama, sem var
í Kambódíu fyrir 1970.
Stjórn Lon Nol forseta, sem
naut stuðnings Bandaríkja-
manna, rak mikinn fjölda Víet-
nama, sem eru aldagamlir
fjandmenn Kambódíumanna, og
eftir 1975 sættu þeir árásum
Rauðu Khmeranna.
Greinarhöfundur sá verulegan
fjölda víetnamskra vélvirkja,
klæðskera, markaðssala, vænd-
iskvenna og annarra í Phnom
Penh, en þeir sem talað var við
kváðust hafa komið af fúsum
vilja til Kambódíu, þar sem
lífskjör þar væru betri en í Ví-
etnam.
Víetnamskir fiskimenn sáust
á stóru stöðuvatni Kambódíu,
einu mesta fiskivatni heims. Á
þessum slóðum bjuggu töluvert
margir Víetnamar fyrir 1970.
Bandarískir stjórnarerindrek-
ar efuðust meira um það fyrir
einu ári að þeir Víetnamar, sem
kæmu til Kambódíu, kæmu
þangað sem skipulagður hópur
nýlenduherra. Og bandaríska
utanríkisráðuneytið sagði aðeins
að straumurinn „vekti alvarleg-
ar spurningar um framtíðar-
áform Víetnama gagnvart Kam-
bódíu“.
En nú ríkir miklu harðari af-
staða í Washington, annað hvort
vegna þess að raunveruleg breyt-
ing hefur átt sér stað í Kambó-
díu, eða vegna þess að stefnan
hefur breytzt.
„Nýlendupólitík Víetnama
heldur áfram án afláts," sagði
Armitage. „Áhrif Víetnama yfir
stjórn Heng Samrins eru alger.
Á sama hátt og fyrir 150 árum
hefur víetnamska hernámsliðið
ráðizt gegn kambódískri menn-
ingu og þjóðlegri hefð.“
Hann og Wolfowitz settu fram
eftirfarandi staðhæfingar, sem
sumar hverjar eru byggðar á
upplýsingum flóttamanna:
Víetnamskir landnemar eru
oft látnir ganga fyrir Kambódíu-
mönnum í viðskiptamálum. Þeir
setjast að í beztu húsunum. Þeir
fá rett til að stunda fiskveiðar á
stöðuvatninu mikla, þótt heima-
menn fái ekki leyfi til þess.
Víetnamskir ráðunautar ráða
yfir stjórnkerfinu. Vietnamska
er skyldugrein í barnaskólum og
kambódískum embættismönnum
er skylt að læra hana. Víet-
namskir nýlenduherrar eru
hvattir til að áreita Kambódíu-
menn og víetnömsk yfirvöld eiga
að fjalla um brot á kambód-
ískum lögum.
Sumum þorpsbúum er skylt að
skjóta skjólshúsi yfir nýja víet-
namska landnema og útvega
þeim matvæli. Stöðugt berast
fréttir um illa meðferð víet-
namskra hermanna á lands-
mönnum.
Starfsmenn Asean hafa sett
fram svipaðar og jafnvel harðari
ásakanir. Aðildarríki Asean eru
Thailand, Singapore, Malaysía,
Indónesía, Filippseyjar og Brun-
ei.
f skjali, sem var birt í Singa-
pore, er því haldið fram að Víet-
namar hafi náð kverkataki á
þremur helztu framleiðsluvörum
Kambódíumanna — hrísgrjón-
um, gúmmíi og fiski.
Nokkrir sérfræðingar í mál-
efnum Indókína segja að þeir
hafi áhyggjur af nærveru Víet-
nama í Kambódíu, en bæta því
við að nær ógerningur sé að
ganga úr skugga um það með
nokkurri nákvæmni hvað það sé
sem vakir fyrir Víetnömum.
Vestrænir blaðamenn hafa
getað ferðazt allmikið í Kambód-
íu, þótt ferðum þeirra sé oft
stjórnað. Einkasamræður við
Kambódíumenn leiða i ljós aö
þeir eru haldnir djúpstæðri
gremju, stundum hatri, í garð
Víetnama. En fáir, ef nokkrir,
blaðamenn hafa getað rennt
stoðum undir hörðustu ásakan-
irnar, einkum þær sem fjalla um
giftingar Víetnama og
Kambódíumanna, en þær virðast
ekki vera algengar, og mikla
grimmd víetnömsku hermann-
anna.
Hanoi-stjórnin hefur sagt að
herlið hennar muni verða um
kyrrt í Kambódíu unz Rauðu
Khmerarnir hafi verið lagðir að
velli og Kínverjar hætti að ógna
Víetnam og tveimur bandalags-
ríkjum þeirra, Kambódíu og La-
os.
Greinarhöíundur er
fréttamadur AP og sendi
greinina trá Singapore.