Morgunblaðið - 08.01.1985, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JANÚAR 1985
23
óvanaleg staða í utanríkismálum
Austur-Þjóðverja. Á meðan sam-
búð stórveldanna fór kólnandi
reyndu Austur-Þjóðverjar að
bæta sambúðina við Vestur-
Þjóðverja og gengust inn á póli-
tískar málamiðlanir m.a. með því
að slaka á gæslu við landamærin,
en í staðinn kom lánsfé frá Vest-
ur-Þjóðverjum. Austur-Þjóðverjar
voru andvígir uppsetningu nýrra
bandarískra eldflauga í Vestur-
Þýskalandi og þeir voru einnig
andvigir uppsetningu sovéskra
flauga í heimalandi sínu. Stefna
Austur-Þjóðverja gagnvart Vest-
urlöndum fól í sér, að þýsku ríkin
bæði gætu saman og sitt í hvoru
lagi hamlað gegn víg-
búnaðarkapphlaupinu með því að
beita sér gegn slíkum hugmyndum
innan NATO og Varsjárbanda-
lagsins.
í fyrstu létu Sovétmenn þessa
viðleitni Austur-Þjóðverja til að
reka sjálfstæða utanríkisstefnu
sig litlu skipta, en það kom til
vegna þess að þegar var hafin
uppsetning sovéskra eldflauga i
Austur-Þýskalandi. Auk þess
vildu Sovétmenn freista þess að
vekja upp andúð á Bandaríkja-
mönnum meðal bandamanna
þeirra í Vestur-Evrópu með því að
taka upp vinsamlegri stefnu gagn-
vart Vestur-Evrópu en Banda-
ríkjamönnum. En um sumarið
þegar ljóst varð að Sovétmönnum
myndi ekki takast þetta ætlunar-
verk tóku þeir til við að berja
niður stefnu Austur-Þjóðverja.
Erich Holecker, formaður austur-
þýska kommúnistaflokksins,
ákvað að hætta við heimsókn sína
til Vestur-Þýskalands eftir að
hafa fengið um það skýr fyrirmæli
frá Sovétmönnum. Sovétmenn
beittu Austur-Þjóðverja miklum
þrýstingi og birtist hann m.a. í ár-
óðri gegn Vestur-Þjóðverjum og
grófustu ásökunum á hendur þeim
allt frá tímum kalda stríðsins.
Endurkjör Reagans
Flestar ríkisstjórnir Vestur-
landa voru á þeirri skoðun að
endurkjör Ronalds Reagan,
Bandaríkjaforseta, myndi helst
geta fengið Sovétmenn til afvopn-
unarviðræðna. Einhverjir kunna
að hafa talið Mondale, frambjóð-
anda demókrata, líklegri til að ná
árangri eftir að hafa borið saman
stefnuskrár demókrata og republ-
íkana, flokks Reagans. Banda-
lagsríki Varsjárbandalagsins hafa
ef til vill þrýst nokkuð á leiðtoga
Sovétríkjanna að freista þess nú
að ná samkomulagi við Banda-
ríkjamenn.
I september þóttust Sovétmenn
vissir um að Reagan yrði endur-
kjörinn forseti og þar með gerðu
þeir sér ljóst, að það var við Reag-
an að eiga í afvopnunarviðræðum.
Undir lok kosningabaráttunnar
gaf Reagan það greinilega í skyn,
að nú væri hernaðarmáttur
Bandaríkjanna á ný orðinn það
öflugur, að unnt væri að hefja af-
vopnunarviðræður við Sovétmenn.
Jafnframt þessu var ljóst að þjóð-
þing Bandaríkjanna og almenn-
ingsálitið þar í landi var að snúast
gegn frekari hernaðaruppbygg-
ingu og taldi tímabært að gera
heiðarlega og raunhæfa tilraun til
samninga. Hið sama má segja um
ríki Vestur-Evrópu. Aðeins liðu
fjórtán dagar frá endurkjöri
Reagans þar til fram var komin
tillaga um samningaviðræður um
allar tegundir kjarnorkuvopna og
geimvopna og viðræður þeirra
Schultz og Gromyko.
Þegar litið er á einstök deilumál
í samhengi virðast líkur á sam-
komulagi hafa aukist. Samninga-
viðræðurnar verða að hefjast með
því að stórveldin komi sér saman
um málamiðlanir í þeim deiluefn-
um, sem leiddu til strands í fyrri
viðræðum.
Breytt viðhorf í utanríkismálum
og hið víðtæka efni sem utanrík-
isráðherrar stórveldanna ræða
gefa vissulega tilefni til meiri
bjartsýni en áður.
Arne Olav lirundtland er sérfræó-
ingur i öryggis- og afvopnunarmíl-
um hjá Norsku utanríkismála-
stofnuninni og ritstjóri Internation-
al Politikk.
— eftir Eyjólf Kon-
ráð Jónsson
Því miður keppast nú
stjórnarþingmenn jafnt og
aðrir við að lýsa því hvernig
stefnan hafi brugðist í ógn-
arátökunum á liðnu hausti.
Mörkuð stefna brást raunar
ekki, henni var einfaldlega
ekki fylgt fram. Mikilvæg-
asta ákvæði samkomulags
Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks 1983 varð nán-
ast bókstafurinn einn. Það
hneig að því að mæta óhjá-
kvæmilegum gengisbreyt-
ingum með því að lækka
skatta og tolla „sem nú
leggjast með miklum þunga
á ýmsar nauðsynjavörur".
Þetta fyrirheit var forsenda
undirritaðs fyrir stuðningi
við stjórnarsáttmálann,
enda ætti hverju manns-
barni að vera ljóst hvert
óráð það er í baráttu við
verðbólgu að bæta stans-
laust við sölusköttum, vöru-
gjöldum og hvað það allt
saman kallast — einmitt
þegar vöruverð og allur til-
kostnaður rýkur upp vegna
gengisfellinga. Dæmið gekk
einfaldlega aldrei upp nema
í tölvu og henni meira en lít-
ið stjórnlyndri. Hún mátti
ekki taka fólk með í reikn-
inginn heldur bara tölur og
síst mátti hún skilja að tveir
dálkar eru í ríkisreikningn-
um, þannig að útgjöld
hækka minna alveg eins og
tekjurnar, ef álögum er
stillt í hóf, svo að ekki verði
knúðar fram óhæfilegar
kauphækkanir og gengisfell-
ingar.
Annars ætlaði ég nú í
þessum greinarstúf aðallega
að segja þetta:
Þegar ríkisvald einokar
peningamarkað verður mis-
rétti, ofstjórn og óstjórn
óþolandi — spillingin í al-
veldi yfir heilbrigðasta
Eyjólfur Konráð Jónsson
„En hvað sem þessu líður
þá er hitt aðalatriðið að af-
leiðing þess að svipta at-
vinnuvegi og alþýðu
starfsfé hlýtur að verða sú
að fyrirtæki og aðrar eignir
rýrna að raunvirði því að
enginn getur keypt — nema
EINN — hann þarf enga
peninga heldur bara stimp-
iL Flott fyrirkomulag!“
stæður, bíður þeirra annað
tveggja gjaldþrot eða stimp-
illinn, hann er í höndum
Sambands ísl. samvinnufé-
laga. Og þegar hann er dreg-
inn upp úr brjóstvasanum
brosa bankastjórar út fyrir
eyru, eitt stuð og bankinn er
seif — engin veð, ábyrgðir
eða stúss. Menn hrista svo
spaöann hver á öðrum, þótt
1984 (107. lögKjafarþing) — 219. mál.
Sþ. 263. Fyrirspurn
til vidskiptarátMtcrru um grcu>slu rckstrur- og afurðalána bændu.
Frá Hyjólfi Konráó Jónssyni
1 Hvcrjar cru i cinstökum atriöum þxr nýju rcglur scm bankarnir hafa sctt til aö tryggja
aö bændur fái lán sín i hcndur ,.um lciö og lámn cru vcitt'* i samrarmi við tyrirma;li
Alþingis í þingsályktun frá 22. mai 1979 og brcf vidskiptaráduncytisifis á fimm ára
afmæli hcnnar 22. maí s. I.?
2. Hafa nokkrir bankar eda útibu reynt aö sniöganga þessi fyrirmæli? Ef svo cr. hvaöa
viðurlögum hyggst raöhcrra beita?
3. Hvaða veð hafa bankar fyrir rckstrar- og afuröalanum annars vegar og lanum til
afurðasölufyrirtækja hins vegar? Telja viöskiptabankar veðsetnmgar samvinnufélaga
yfirleitt fullnægjandi? Sitja einkafyrirtæki við sama borð og samvinnufélog að því er
tryggingar varðar í ríkisbönkunum?
1984 (107. löggjafarþing) — 217. mál.
Ed. 260. Frumvarp til laga
um breyting á logum nr. 10 frá 29. mars 19bl, um Seðlabanka fslandc
Flm.: Eyjólfur Konráð Jónsson, Valdimar Indriðason.
1 gr
11. gr. laga nr. 10 29. mars 1961, sbr. 31. gr. laga nr. 13/1979 og 26. gr. laga nr. 43/1984,
orðist svo:
Innlánsstofnanir þær. sem um ræðir í 10. gr., svo og aðrar opinberar lánsstofnanir og
fjárfestingarsjóðir, skulu gcyma laust fé sitt á reikningi í Seðlabankanum eftir því sem við
verður komið.
Seðlabankinn getur ákveðið að innlánsstofnanir þær, sem um ræðir í 10. grein. skuli
eiga á reikningi í Seðlabankanum upphæð er nemi tilteknum hundraðshluta af innstæðufé
viðkomandi stofnunar. Innstædubinding samkvæmt þessu ákvæði má þó aldrei vera hærri en
10%. Sama hlutfall skal ætið gilda um hvern flokk innstæðna hjá öllum innlánsstofnunum.
öll frekari innstæðubinding er óheimil.
Einnig getur Seðlabankinn ákveðið að tiltekinn hluti innlánsaukningar sé bundinn á
reikningi hjá honum, enda fari heildannnstæða, sem viðkomandi stofnunum er skylt að etga
í Seðlabankanum. ekki fram úr því hámarki sem um ræðir ( 2. málsgrein.
2. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Greinargerð.
í 3. gr. laga um Seðlabanka íslands hefur meginhlutverk bankans allt frá setmngu laga
nr. 10 frá 1961 verið talið „að annast seðlaútgáfu og vinna að því, að peningamagn í umferð
og framboð lánsfjár sé hæfilegt miðað við það, að verðlag haldist stöðugt og framleiðslugeta
atvinnuveganna sé hagnýtt á sem fyllstan og hagkvæmastan hátt.“
Ljóst cr að þessu hlutverki hefur Seðlabankinn ekki valdið talsvert á annan áratug því
að verðbólga hefur ætt áfram samhliða því sem framleiðslugeta atvinnuveganna hefur verið
vannýtt. Sökina á þessu er þó ekki einungis að rekja til Seðlabankans heldur margra
ríkisstjórna og Alþingis sem beint og óbeint hafa lagt fyrir bankann að herða að
atvinnuvegunum og viðskiptabönkunum í þeirri trú að afgamlar kenningar um frysting
fjármuna væri leiðin til að kveða verðbólgu niður. Hvergi í nágrannalöndum hefur þeirri
stefnu verið fylgt á þann veg sem hér hefur orðið. enda svokölluð ..Ólafslög'' einsdæmi í
löggjöf vestrænna þjóða.
Við setmngu Seðlabankalaganna 1%1 var bankanum veitt heimild til nokkurrar
sparífjárbindingar enda höfðu menn á þeim tíma einhverja trú á stjórn „pemngamagns í
umferð". Lengi vel kom ákvæði þetta ekki að sök því að allan sjöunda áratuginn gerðu
stjórnvöld sér grein fyrir því að ákvæðinu bæri að beita til að efla atvinnuvegi og sjá mönnum
fyrir eðlilegu starfsfé í viðskiptum sínum og framkvæmdum.
Breyting sú. sem í frumvarpinu greinir, beinist að því að færa starfssvið Seðlabankans
smám saman í það horf sem upphaflega var ætlunin. þannig var bundið fé í bankanum fyrst i
stað aldrei yfir 10%. þótt heimildir væru til 15% bindingar og 20% af innstæðufé „sem ávísa
má á með tékka". í annan stað er lagt til að taka á ný f lög ákvæði upphaflegu laganna frá
1%1. Ákvæðið hljóðar svo:....sama hlutfall skal ætíð gilda um hvern flokk innstæðna hjá
öllum innlánsstofnunum“. Og við þetta er bætt orðunum: „öll frekari innstæðubinding er
óheimil." Að öðru leyti gerir frumvarpid ráð fyrir að 11. grein laga nr. 10/1%1 verði tekin
óbreytt í lög að nýju, nema síðasta málsgr. greinarinnar sem var nánast bráðabirgðaákvæði.
Seðlabankínn ficfur nú lagaheimildir til að binda allt að 38% sparifjár þjóðarinnar. I»ar
að auki «r viðskiptabönkum gert að lána Framkvæmdasjóði íslands 4% sparifjárins, að visu
með samningi en undir þrýstingi framkvæmdavaldsins sem tíðum telur sig bært að stjórna
löggjafarvaldinu.
Sú stefna, sem fylgt hefur veriö í peningamálum nú nokkuð á annan áratug, hefur
brugðist. Sparifé alþýðu hefur smám saman þorrið þegar menn gerðu sér grein fyrir því að fé
þeirra gekk í stöðugt ríkari mæli til ríkisbáknsins, f rauninm ekki sem lánsfé heldur var um
beina eignaupptöku að ræða þegar vextir voru ncikvæðir jafnvel svo að tugum prósenta
nam. Tilraunir stjórnvalda til að bregðast með sfvaxandi hörku við þessum vanda hafa sfður
en svo leyst hann, þær hafa aukið hann svo að kreppa og óðaverðbólga hefur af hlotist í
mesta góðæri íslandssögunnar, en útlendingar hafa fjármagnað máttvana atvinnuvegi á
okurkjörum. Samhliða hefur óréttlæti aukist í íslensku þjóðlífi og fátækt hafið innreið sína.
bessi stefna, sem allir flokkar á liðnum kjörtímabilum bera ábyrgð á, hefur mistekist. Ljóst
er því að ofstjóm peningamála verður að linna. Að því mióar flutningur frumvarps þessa.
1984 (107. löggjafarþing) — 220. mál.
Sþ. 264. Fyrirspurn
til landbúnaðarráðherra um beinar grciðslur til bænda.
Frá Eyjólfi Konráð Jónssyni.
1 Hvcrmg hafa bændur tekið því nýmæli að fá nú beint í hendur rekstrar- og afuröalán sín
„um leið og lánin eru veitt" í samræmi við fyrirmæli Alþingis í þingsályktun 22. maí 1979
og bréf viðskiptaráðuneytisins á fimm ára afmæli hennar 22. maí s. I.? Hafa bænda-
samtök látið í Ijós álit sitt á þessu nýmæli?
2. Hafa nokkur brögð verið að þvf að afurðasolufélög reyndu að smðganga fyrirmæli
Alþingis eða einstakir bankar hliðrað sér hjá að sjá til þess að fyrirskipunum
viðskiptaráðuneytisins væri hlýtt?
3. Hafa sláturhús stuðlað að þvi að bændur fengju greitt fullt grundvallarverð á þessu
hausti? Ef svo er ekki. hvernig er uppgjöri þá háttað, almennt og hjá einstökum
afurðasölufyrírtækjum?
fólki. Hér er nú svo komið
að meginhluti fjármagns,
aflafjár og sparifjár, er
„frystur" og síðan oft útdeilt
einhvern veginn. Frjálsir
peningar finnast vart til
framkvæmda nema í „neð-
anjarðarhagkerfi", sem svo
djúpt er grafið að meiri
háttar jarðhræringar þarf
til að koma því upp á yfir-
borðið. Kannski verða þær,
hver veit?
En hvað sem þessu líður
þá er hitt aðalatriðið að af-
leiðing þess að svipta at-
vinnuvegi og alþýðu starfsfé
hlýtur að verða sú að fyrir-
tæki og aðrar eignir rýrna
að raunvirði því að enginn
getur keypt — nema EINN
— hann þarf enga peninga
heldur bara stimpil. Flott
fyrirkomulag!
Ef fyrirtæki er í fjár-
þröng, eigendur og stjórn-
endur hafa verið í langvar-
andi erfiðleikum, þótt eignir
séu miklar við eðlilegar að-
enginn hafi hugmynd um
hvort samvinnuhreyfingin
eigi fyrir skuldum í „pen-
ingalausu" þjóðfélagi þar
sem enginn gæti keypt né
vildi kaupa verðlaus fyrir-
tæki. Hvers virði eru t.d.
glæsihallir sem búpeningur
gistir hálft eða heilt dægur
á leiðinni í dauðann eða ráð-
villt fólk ráfar um dag og
dag í vöruleit og óttast það
mest að finna aldrei útgang-
inn?
Ég stóð að flutningi
þriggja þingmála skömmu
fyrir jól. Þau drukknuðu
auðvitað í ösinni. En ég bið
nú blaðið mitt að birta þau
hér neðanmáls, því stimp-
ilmálið hlýtur að verða í
brennidepli innan tíðar. —
Líka því miður.
Ey. Kon. Jónsson er alþingismaður
Sjálfstæðisflokks tyrir Norður-
landskjördæmi vestra.