Morgunblaðið - 17.02.1985, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1985
■ „ENGILL DAUÐANS“
Réttur settur
yfir þeim al-
ræmdasta
Yitzhak og Idit Bleier voru
aðeins átta ára gömul þegar
þau komu til Auschwitz en enn
þann dag í dag bergmálar eitt
orð öðrum fremur í huga þeirra.
Það er orðið „Zwillinge", tvíbur-
ar, hrópað á þýsku þegar þau
systkinin stigu út úr lestinni við
fangabúðirnar.
Yitzhak og Idit eru tvíburar,
Gyðingar frá þorpinu Nyir-Gebe
í Norðaustur-Ungverjalandi.
Móðir þeirra var líka flutt til
Auschwitz og hún vissi ekki
hvort hún ætti að svara þegar
þýski varðmaðurinn spurði hana
um börnin. „Hún spurði systur
sína,“ segir Idit, „og loksins
ákváðu þær, að hún skyldi segja
eins og væri, að við værum tví-
burar." Börnin voru þá leidd í
burtu. Svar móður þeirra varð
til að bjarga lífi þeirra en þau
sáu aldrei aftur foreldra sín, 12
ára gamlan bróður, afa og ömm-
ur og frænku sína.
Yitzhak, 49 ára gamall flug-
vélaverkfræðingur, sem nú hefur
tekið sér eftirnafnið Efrat, og
Idit, systir hans, sem er hjúkr-
unarkona, eru lifandi vitnisburð-
ur um ólýsanlegan hrylling í
Auschwitz-búðunum og einkan-
lega um glæpi eins manns,
SS-læknisins Josefs Mengele.
Eitt kvöld nú fyrir nokkru,
þegar við höfðum komið okkur
þægilega fyrir í nýtískulegri
íbúð hans í Petah Tikwa fyrir
norðan Tel Aviv, sagði Yitzhak
mér sögu sína meðan konan
hans, Fride, sem er af búlgörsk-
um ættum, bar okkur kaffi og
kökur.
„Við vorum skilin að strax og
við komum til búðanna," sagði
Yitzhak, „og í marga mánuði
sáum við ekki hvort annað. Ég
Mengele (gömul mynd): ódæðis-
verkin gleymast ekki.
þrábað Mengele um að leyfa mér
að sjá systur mína og foreldra
mína og loksins fór hann með
mig til Iditar. „Næst,“ sagði
hann, „færðu að sjá foreldra
þína.“
Idit, sem á fleiri minningar
frá Auschwitz, og vill kannski
þess vegna minna um þær tala,
minnist þessa atburðar á dálítið
annan hátt. „Yitzhak neitaði að
hlýða Mengele nema honum
væri leyft að hitta mig,“ sagði
hún brosandi. „Mengele vildi
taka honum blóð og hann
sprautaði einhverjum efnum í
augun á honum til að athuga
hvort hann gæti breytt augnlitn-
um. Þrátt fyrir það þráaðist
Yitzhak við þar til hann fékk að
sjá mig.“
Ekki er vitað hvaða efni
Mengele notaði við þessar til-
raunir, en árum saman eftir
þetta fékk Idit oft martröð og sá
fyrir sér bróður sinn augnlaus-
an.
Yitzhak og Idit finnst það
mikilvægt, að unga fólkið nú fái
að vita um það sem gerðist. „Að
tala um það er þó eins og að rífa
upp gamalt sár,“ segir Idit. „Við
Yitzhak tölum jafnvel aldrei um
það og stundum get ég varla trú-
að því, að þetta hafi gerst."
Yitzhak og Idit og margir aðr-
ir sögðu sögu sína í fyrsta sinn
nú á dögunum í einstæðum rétt-
arhöldum yfir Josef Mengele og
glæpaverkum hans. Var dóm-
stóllinn skipaður mönnum víðs
vegar úr heiminum og hlýddi
m.a. á vitnisburð um 20 tvíbura,
sem lifðu af vistina í Auschwitz.
Meðal vitnisburðanna, sem
lesnir voru upp í réttinum, var
mjög merkilegt skjal frá ríkis-
saksóknaranum í Frankfurt í
Vestur-Þýskalandi. Á 15 síðum
voru þar talin upp mörg hundruð
glæpaverka, sem vestur-þýsk yf-
irvöld segja, að Mengele hafi
framið, þar á meðal morð á
rúmlega 100 börnum, sem hann
lét skjóta í hnakkann sumarið
1944.
Það var árið 1959, sem vestur-
þýsk stjórnvöld gáfu fyrst út
handtökuskipun á Josef Meng-
ele, sem fórnarlömb hans köll-
uðu „engil dauðans" sín á milli,
og enn eru þau að reyna að fá
hann framseldan frá Paraguay
þar sem hann er talinn hafa búið
síðustu 25 árin.
Talið er, að Mengele hafi gert
tilraunir með um 1.500 tvíbura.
Svo virðist sem áhugi hans á
þeim hafi stafað af þeirri sann-
færingu, að umhverfið hefði eng-
in áhrif á mannlega breytni,
heldur stjórnaðist hún alfarið af
erfðunum og það vildi hann
sanna með tilraunum sínum.
Hann trúði því, að þegar það
væri sannað, væri auðvelt að
sýna fram á, að Gyðingar, Síg-
aunar og Rússar væru arfbornir
aumingjar og eftirbátar aríanna.
Josef Mengele er 73 ára gamall
ef hann lifir enn. Bandaríski
þingmaðurinn Robert Torricelli
sagði nú nýlega og hafði eftir
embættismönnum í Paraguay,
að Mengele byggi í afskekktu
fjallahéraði í landinu, og eftir
ísraelskum heimildum er það
haft, að þetta hérað sé alkunnur
griðastaður stríðsglæpamanna
nasista.
— ROBIN LUSTIG
ILÆKNA VISINDIN
Sovéskur læknir
fordæmir „kukl“
með gervihjörtu
Sovéskur hjartaskurðlæknir
hefur gagnrýnt, að banda-
rískir læknar láti gervihjörtu í
fólk. Segir hann þessar aðgerðir
jafngilda tilraunum á fólki og
beri að fordæma þær sem slíkar.
Læknir þessi heitir Valeri
Shumakov og hefur hann nýlega
látið frá sér fara greinargerð
vegna nýjustu aðgerða Banda-
ríkjamanna á þessu sviði. Þar
segir hann að a.m.k. 15 ár muni
líða þar til læknar hafi „marktæk
tækifæri" til þess að græða í fólk
gervihjörtu sem geti starfað 10 ár
eða lengur.
Shumakov gat um þá hjartaað-
gerð, sem dr. William G. Devries
framkvæmdi nýlega á William
Schroeder. Hann sagði fréttir
þess efnis að Schroeder fengi
brátt að fara heim, benda til þess
að bandarískir læknar ynnu stöð-
ugt að því að endurbæta gervi-
hjartað með hjartagangráði sem
væri utan á líkamanum.
„Þetta er virðingarvert, og
verðskuldar fyllstu athygli,“
sagði Shumakov, „en þó hygg ég
Schroeder: röng stefna?
að dr. Devries og aðstoðarmenn
hans hafi tekið skakka stefnu."
Sovétmaðurinn sagði að tækni
við hjartaígræðslu ætti enn mjög
langt í land. Enn væri á engan
hátt unnt að tryggja að hjarta-
þegi gæti átt langt líf fyrir hönd-
um, né heldur að gervihjarta
hans gæti gengið án truflana.
„Sjúklingur með gervihjarta er
í stöðugri lífhættu. Hvenær sem
er, gæti eitthvað gerzt sem leiða
kynni til dapurlegra endaloka. Ef
kalla á hlutina sínum réttu nöfn-
um, eru aðgerðirnar sem Dr.
Devries hefur ráðizt í, tilraunir á
fólki og slíkar tilraunir ber að
fordæma frá mannúðarsjónar-
miði.“
Valeri Shumakov bætti því við
að við núverandi aðstæður væri
bezt að setja fyrst gervihjarta í
hjartaþega, og græða síðan í
hann hjarta úr öðrum manni, eft-
ir að gengið hefði verið rækilega
úr skugga um að það hæfði hon-
um. Með þessu móti gæti hjarta-
þeginn átt lengra líf fyrir hönd-
um en ella.
, Að lokum sagði sovézki hjarta-
i skurðlæknirinn: „Það er engum
vafa undirorpið að einn góðan
veðurdag verða visindi og tækni
orðin það þróuð að öll vandamál
varðandi gervihjörtu verða úr
sögunni." Hann upplýsti enn-
fremur að bandarískir og sovézk-
ir vísindamenn ynnu nú í samein-
ingu að gerð fullkomins hjarta-
búnaðar, sem væri svo lítill að
hægt yrði að hafa hann inni í
mannslíkamanum eða áfastan
honum ef það þætti henta betur.
iHJALPARHONDl
Drenghnokki í Santiago í Chile er
skilinn eftir grátandi á götunni fá-
einum sekúndum eftir aö faöir
hans var dreginn upp í lögreglubfl-
inn í baksýn sem síðan ók burtu.
Drengurinn og fjölskylda hans
fullyrtu aö þeir feögar heföu ein-
faldlega verið á gangi þarna, en
klerkar og kennimenn höföu á
sama tíma efnt til mótmælafundar
fyrir framan byggingu þarna í
grenndinni þar sem hin illa þokk-
aða leynilögregla var til húsa.
Danir líkna fórnar-
lömbum pyntingaklefans
Miguel Lee er formaður í
samtökum koparnáma-
manna í Chile. í fangelsum
Pinochets var honum misþyrmt
á ýmsan hátt. Hann var barinn,
pyntaður með rafmagni, líflát
hans sett á svið og fangaverð-
irnir fóru í rússneska rúllettu
og beindu byssuhlaupinu að
höfði Lees. Nú eru nokkur ár
liðin síðan þetta gerðist en
þrátt fyrir það fær hann enn
þunglyndisköst og ólýsanlegar
martraðir ásækja hann.
Inge Kemp Genefke var barn
að aldri þegar hún kynntist
grimmdinni. Það var á stríðsár-
unum en þá var vinur föður
hennar fluttur til Þýskalands
þar sem honum var misþyrmt
bæði á líkama og sál vegna
starfa hans fyrir dönsku and-
spyrnuhreyfinguna.
Fundum þeirra Lees og Gen-
efke bar saman í Alþjóðlegu
endurhæfingarstofnuninni fyr-
ir fórnarlömb pyntinga, sem dr.
Genefke rekur og er rétt við
Ríkisspítalann í Kaupmanna-
höfn. Er það fyrsta stofnunin
sinnar tegundar í heiminum en
nú hefur öðrum verið komið á
fót eða eru á prjónunum í Sví-
þjóð, Noregi, Hollandi, Frakk-
landi, Bandaríkjunum og Kan-
ada.
Árið 1974 fóru 10 danskir
læknar að rannsaka hvaða
áhrif pyntingar hafa á fólk og
fóru í því efni eftir tillögu
Amnesty International. Fimm
árum síðar hófst meðhöndlun á
35 manns en þegar haft er í
huga, að fimmtungur pólitískra
flóttamanna, sem kemur til
Danmerkur, hefur verið pynt-
aður, er augljóst, að verkefnið
er viðamikið.
Nöfnum og þjóðerni fólksins,
sem reynt er að hjálpa, er hald-
ið leyndum og er það gert til að
ættingjar þess verði síður fyrir
ofsóknum og minni hætta sé á,
að stofnunin verði sökuð um
pólitíska hlutdrægni. Ekkert
fer þó á milli mála um, að flest
fórnarlambanna koma frá
Suður-Ameríkuríkjum, Austur-
löndum fjær og Afríku. Fjár til
starfseminnar er aflað bæði
innan og utan Danmerkur og
með frjálsum framlögum auk
þess sem danska stjórnin legg-
ur henni til allt að 100.000 doll-
ara árlega í formi ýmissar að-
stöðu á spítalanum.
„Þeir, sem hér vinna, verða
að helga sig starfinu af líkama
og sál án þess að sýna hin
minnstu merki um tilfinninga-
semi,“ segir Inge Kemp Gen-
efke. „Hálft starfið er fólgið í
því að ávinna sér traust sjúkl-
ingsins frá því hann stígur inn
fyrir dyrnar og þar til hann fær
sér fyrsta kaffibollann."
Starfsfólkið gerir sér sér-
stakt far um að skýra fyrir
sjúklingum í hverju lækningin
sé fólgin, sýnir honum og landi
hans mikinn áhuga og reynir að
sannfæra þá, sem hafa látið
bugast, um að þeir séu ekki
gengnir af vitinu. „Þú ert and-
lega heill, það eru ofsækjendur
þínir, sem eru það ekki,“ segir
dr. Genefke við sjúklingana.
Mörgum verður þetta til mikill-
ar huggunar, t.d. konum, sem
hefur verið misþyrmt kynferð-
islega, og gefur þeim von um að
geta hafið nýtt líf.
Síðan Inge Bloch kom til
starfa hjá stofnuninni í maí
fyrir ári hefur hún haft til með-
höndlunar 20 manns. I starfi
sínu verður hún að forðast
nudd með rafknúnum tækjum
því að það gæti minnt sjúkling-
inn á önnur tæki, pyntingartól-
in, sem hann fékk að kynnast í
fangelsinu. Hún notar hins veg-
ar hátíðnitæki til að lina þján-
ingar þeirra, sem hafa verið
pyntaðir á iljum og ökklum
með hinni alræmdu phalanga-
aðferð. Inge reynir fyrst og
fremst að draga úr spennunni
og er það ekki auðvelt verk hjá
fólki, sem enn fær skelfilegar
martraðir eftir að hafa verið
hryggbrotið, handleggir og
fingur skornir af og hljóðhimn-
urnar sprengdar.
Fyrir nokkru kom á stofnun-
ina maður, sem var algjörlega
lamaður og mállaus. I ljós kom,
að nagli hafði verð rekinn inn í
höfuð honum og til að ná hon-
um burt þyrfti í raun að fjar-
lægja heilann. Læknarnir á
Ríkisspítalanum eru nú að
velta því fyrir sér hvort og
hvernig unnt sé að endurhæfa
manninn að einhverju leyti
með naglann í höfðinu.
Danirnir hafa orðið að þreifa
sig áfram með læknisaðferðirn-
ar, og hvað 3kjótan árangur
varðar standa þær vissulega
langt að baki úthugsuðum að-
ferðum pyntingameistaranna.
Vitað er um hundrað mismun-
andi pyntingaraðferðir, sem
oftast er beitt hverri með ann-
arri, en nú færist það í vöxt að
hlífa líkamanum en misþyrma
sálinni þeim mun grimmilegar.
— DONALD FIELDS