Morgunblaðið - 17.02.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1985
B 13
Yitzhak og Idit systir hans eru lifandi vitnisburdur um
ólýsanlegan hrylling í Auschwitz-búdunum og einkan-
lega um glæpi eins manns
SJÁ: „ENGILL DAUDANS“
IRAN OG GRIPDEILDIRl
Glæpafaraldur
í kjölfar efna-
hagsráðstafana
Glæpum fjölgar stöðugt í
Zambíu og virðist enginn fá
rönd við reist. Auðmenn hafa lát-
ið reisa rammgerða múra um-
hverfis hús sín og festa málm-
rimla fyrir glugga til að vernda
líf sitt og eignir. Öryggisgæzla er
sá atvinnuvegur sem einna bezt
þrífst í landinu við þessar að-
stæður, og hafa sprottið upp fjöl-
mörg fyrirtæki sem veita ein-
staklingum og stofnunum vernd
allan sólarhringinn. Þar starfa
meðal annars uppgjafahermenn
og lögreglumenn.
Rán eru orðin svo oft að þau
eru hætt að teljast fréttnæm og
blöðin skýra yfirleitt ekki frá
þeim nema einhver hafi látið líf-
ið. Á síðasta ári fjölgaði glæpum
um nær helming.
Ástæðan er augljós. Zambia fór
I fram á það við Alþjóða gjaldeyr-
issjóðinn að hann veitti aðstoð til
að rétta við fjárhag landsins. Þær
ráðstafanir sem sjóðurinn taldi
nauðsynlegar hafa raunar bjarg-
að helztu fyrirtækjum landsins
frá algeru hruni, en hinn almenni
launamaður hefur aftur á móti
þurft að herða sultarólina ræki-
lega. Mikið er um atvinnuleysi og
háskólaborgurum gengur jafnvel
erfiðlega að verða sér úti um
lífsviðurværi.
Fólk lætur lögregluna sjaldan
vita þegar glæpaverk eru framin
og er skýringin einföld. í Zambiu
er landlæg tortryggni og fyrir-
litning í garð lögreglunnar. Ef
fólk tilkynnir um glæp er því oft
svarað á þá lund að lögreglan
hafi ekki bílakost til þess að
sinna málinu! Réttarfarsreglur i
landinu eru líka þess eðlis að
lögreglan telur oft vænlegra að
sleppa meintum glæpamönnum
en að leiða þá fyrir rétt.
Þá hafa komið upp mál sem
sýna og sanna að lögreglumenn
hafa oftlega gert sig seka um
glæpaverk og að öryggisþjónustu-
fyrirtæki hafa ekki alltaf hreinan
skjöld heldur.
Það var einmitt yfirmaður eins
slíks fyrirtækis sem skipulagði
mesta ránið sem framið var í
Zambiu í fyrra. Hann hafði sent
brynvarið ökutæki til að fara með
milljónir króna frá Chingola til
Ndola fyrir banka einn en fór síð-
an sjálfur á vettvang með vit-
orðsmanni sínum úr löreglunni
og lá fyrir bílnum. Síðan drápu
þeir ökumanninn og hirtu millj-
ónirnar. Öryggisvörðurinn sem
með honum var komst hins vegar
lífs af og tókst að bera kennsl á
árásarmennina sem voru hand-
teknir fyrir bragðið.
— SILVESTER CHIOPSA
ILOGREGLURIKIÐ
Voru fleiri nær farnir
sömu leið og klerkurinn?
Réttarhöldin í Torun í Póllandi
yfir morðingjum kaþóska
prestsins Jerzys Popieluszko hafa
aftur vakið athygli manna á dul-
arfullum handtökum í borginni í
febrúar, mars og ágúst í fyrra þeg-
ar „ókunnir árásarmenn" höfðu
nokkra stuðningsmenn Samstöðu í
haldi í nokkurn tíma.
Yfirvöld í Póllandi, sem virðast
vilja draga úr ofríki öryggislög-
reglunnar, bera harðlega á móti
því, að nokkurt samband sé á milli
morðsins á Popieluszko og hand-
takanna í Torun og greinilegt er,
klaufalegir og þeir minntust þess,
þegar þeir lásu um morðið á Popi-
eluszko og klúðrið í sambandi við
það. Andófsmenn í Torun eru þess
vegna sannfærðir um, að mann-
ránin hafi verið skipulögð í höfuð-
vígstöðvum lögreglunnar í borg-
inni og framkvæmd af mönnum
þar, hugsanlega úr sömu deild og
Grzegorz Piotrowski, annar þeirra
sem þyngsta dóminn fengu. And-
ófsmennirnir í Torun kærðu á sín-
um tíma handtökurnar en rann-
sókn saksóknarans í borginni bar
engan árangur.
að þau óttast slíkan samanburð.
Stanislaw Smigiel, þrítugur raf-
magnsverkfræðingur og andófs-
maður í borginni, getur raunar
þakkað það þessum ótta, að hann
skuli vera frjáls maður.
Ofbeldismennirnir í Torun voru
einmitt að afla sér upplýsinga um
Smigiel þegar þeir handtóku fimm
manns á götum úti og yfirheyrðu
þá í allt að 50 klukkustundir.
Sjálfir kynntu þeir sig sem and-
stæðinga Samstöðu sem ákveðnir
váeru í að uppræta stuðning við
hana meðal fólksins.
Þeir, sem urðu fyrir barðinu á
þessum mönnum, bera það allir,
að þeir hafi verið taugaóstyrkir og
Smigiel, sem felur járnvilja sinn
á bak við grímu gamanseminnar,
minntist á það við saksóknarann
þegar hann var yfirheyrður, að
hann hefði heyrt nefnt hverjir
mannræningjarnir gætu verið.
Þegar hann var svo handtekinn
daginn sem útför Popieluszkos fór
fram og sakaður um að hafa í fór-
um sínum ólöglega útvarpsstöð,
óttuðust menn að hann kynni
einnig að vera í hættu, en vegna
uppnámsins, sem morðið á Popiel-
uszko olli meðal almennings,
flýttu yfirvöld sér að eyða þeim
grunsemdum.
Smigiel var haldið í fangelsis-
turninum við hliðina á dómshús-
inu þar sem morðingjar Popiel-
uszkos voru einnig geymdir, en
fangavistin var merkilega stutt.
Viku áður en réttarhöldin hófust
yfir fjórmenningunum var mál
hans tekið fyrir og hann dæmdur í
18 mánaða skilorðsbundið fang-
elsi.
Smigiel var kominn heim fyrir
jól og yfirvöldin virðast vera búin
að missa áhuga á honum, í bili
a.m.k. Hann og félagar hans eru
þó vissir um, að mannránin í Tor-
un og morðið á séra Popieluszko
séu nátengdir atburðir.
— CHRISTOPHER BOBINSKI
MYNDLIST
FYRSTH, RNNR0
0&... FYRSTfl,
HNNRP OGr...
Seta sem
segir
sex
Gamaldags kamarseta með þremur kringlóttum götum, sem
málarinn Willem de Kooning skreytti að gamni sínu árið
1954, verður brátt seld sem listaverk þótt lengi hafi bara verið litið
á hana sem hvert annað drasl. Sagði frá þessu í blaðinu „The New
York Times" nú nýlega og kom þar fram, að hugsanlega fengist
fyrir þriggja manna setuna allt að einni milljón dollara. Blaða-
manninum varð því á að spyrja: „Er þetta list?"
Kamarsetan fannst í kjallara sumarhúss, sem De Kooning leigði
einu sinni, og keyptu núverandi eigendur hana fyrir 50 dollara á
uppboði í nóvember sl. enda þóttust þeir þekkja handbragðið. Næst
götunum var setan máluð með skærrauðum lit en annars staðar
hvítstrikuð með svörtum klessum.
Elaine de Kooning, ekkja listamannsins, sagði nýlega, að maður
sinn hefði „málað setuna að gamni sínu á nokkrum mínútum", og
ætlast til, að hún liti út eins og marmari í augum gestanna, sem
þau ætluðu að bjóða til sín í dálítið samkvæmi. Að líta á setuna,
sem listaverk er „hlægilegt", sagði hún.
Nýju eigendurnir eru hér á öðru máli og segja, að setan sé „gott
og lýsandi dæmi“ um verk de Koonings þegar hann stóð á hátindi
abstrakt-skeiðsins í lífi sínu, og þeir telja einnig, að málarinn
Jackson Pollock, vinur De Koonings, hafi lagt hönd að verki.
„Svörtu klessurnar minna á Pollock," segja þeir.
Eigendurnir segjast ákveðnir í að selja kamarsetuna með vorinu
þegar listaheimurinn hefur komist að því hvort um sé að ræða
„verulegt listaverk". Þó er eins líklegt, að það skipti engu máli að
hvaða niðurstöðu listfræðingarnir komast.
„Það, sem getur hugsanlega selt þetta verk fyrir milljón dollara
er listaverkamarkaðurinn," sagði listsögufræðingur nokkur. „Það
er nafn listamannsins, sem máli skiptir.“
- JANE ROSEN
MERKAR UPPGOTVANIR
Gæskan
er ekki af
hinu illa
r
IKína er líklega aðeins einn
maður, sem getur leyft sér að
taka orðið mannúðarstefna í
munn, hvað þá að lofa þá hug-
myndafræði, sem að baki því býr
og lengi hefur farið fyrir brjóstið
á sanntrúuðum kommúnistum.
Þetta hefur þó gerst og umræddur
maður gekk raunar lengra, hann
rakti hugmyndina til borgara-
stéttarinnar, sem er jafnvel enn
fyrirlitlegra fyrirbrigði í opinber-
um áróðri.
Deng Pufang er sonur Deng Xi-
aoping, leiðtoga Kínverja, og hef-
ur verið lamaður fyrir neðan mitti
frá því í menningarbyltingunni
fyrir 20 árum þegar Rauðu varð-
liðarnir köstuðu honum út um
glugga í háskólanum. Síðan hefur
hann verið bundinn hjólastólnum
og haldið þaðan uppi vörnum fyrir
fatlað fólk í Kína, olnbogabörn
þjóðfélagsins frá fornu fari, og er
nú varaformaður nýstofnaðra
samtaka þess. Þegar Móðir Teresa
hitti Deng í Peking nú nýlega
sagði hún honum, að i hjarta sínu
tryði hann á guð almáttugan þótt
hann játaði guðleysið með vörun-
um.
Það var daginn eftir fundinn
með Móður Teresu, sem Deng
sagði á fundi með fólki, sem vinn-
ur að bættum hag fatlaðra, að
kominn væri tími til að semja sátt
við mannúðarstefnuna, þá hugm-
ynd, að í hverjum manni finnist
eitthvað gott.
Mannúðarstefnan er vissulega
byltingarkennt hugtak, sagði
Deng, en það þróaðist með borg-
arastéttinni á bernskuskeiði kapí-
talismans, þegar hann var „fram-
sækið“ afl á tima, sem kínverska
þjóðin hefur aldrei fengið að
kynnast. Kínverskir leiðtogar
hafa hafnað þessari hugmynd,
sagði Deng, og jafnvel lítil börn
kasta steinum í fatlað fólk,
grimmileg og ómannúðleg fram-
koma, sem svertir kínversku þjóð-
ina í augum umheimsins.
Yfirlýsingar Deng, sem víðast
hvar þættu ekki tiltökumál, eru á
við pólitískt sprengiefni í Kína,
þar sem flokkurinn hefur í 50 ár
barist gegn þeim, sem vilja meta
manninn eftir verðleikum hans.
Hefur þeim, sem þá villutrú að-
hyllast, verið líkt við „orma, sem
éta innan byltinguna".
Kommúnistaflokkurinn hefur
alltaf barist og berst enn gegn
bókum þar sem „stéttaróvinirnir",
landeigendur og aðrir fulltrúar
gamla þjóðfélagsins koma vel
fram eða ekki mjög illa. Hljóðar
kenningin á þá leiö, að slík tilfinn-
i.igasemi villi mönnum sýn og
dragi úr hatrinu á þessum and-
byltingaröflum en upphaf hennar
má rekja til yfirlýsingar Maós
formanns árið 1942: „Hvað varðar
hina svokölluðu mannúðarstefnu
þá er það að segja, að hún hefur
ekki verið til síðan mennirnir
skiptust upp í stéttir, hún er
óframkvæmanleg í stéttskiptu
þjóðfélagi. Mennirnir munu þá
fyrst elska hver annan þegar
stéttaskiptingunni hefur verið út-
rýmt um allan heim.“
Sonur Den Xiaoping hefur nú
hrósað þessu borgaralega gildis-
mati úr hjólastólnum og svarað
gagnrýnendum sínum með því að
kalla þá „leiguþý lénsskipulags-
ins“ en í Kína eru ennþá allir sam-
mála um, að það sé hið mesta
skammaryrði.
— JONATHAN MIRSKY