Morgunblaðið - 11.04.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR11. APRÍL 1985
Umbætur í þjóðmálum
— eftirJónas
Elíasson, prófessor
í þessari grein eru hugleiðingar
um ýmsar umbætur í islenskum
þjóðmálum. Það er trú höfundar
að samtíma umbætur á ýmsum
sviðum skapi svigrúm svo barátt-
an við hinn eilífa efnahagsvanda
fari loks að bera árangur.
Pólitísk stöönun
síðasta áratugar
Fólk finnur nú mikið fyrir því
að stjórnkerfið og stjórnmálaum-
ræðan hefur staðnað. Umræðan á
Alþingi hefur að mestu snúist um
sömu atriðin síðastliðin 15 ár. Þar
hefur hver rlkisstjórnin á fætur
annarri farið fram með sömu
bjargáðin til handa atvinnuvegun-
um og sömu meðulin gegn verð-
bólgunni. Þar á móti hefur stjórn-
arandstaðan yfirboðið ríkisstjórn-
ina, heimtað sterkari verðbólgu-
meðul og meiri ríkisstyrki til at-
vinnuveganna. Stjórnarstefnan
hefur með öðrum orðum verið að
viðhalda ríkjandi kerfi og í fram-
kvæmd þessarar stefnu hefur
stjórnarandstaðan gengið harðast
fram. í 15 ár hefur engin nýsköp-
un orðið í íslensku atvinnulífi sem
rekja má til ákvörðunar Alþingis
beint eða óbeint og þessu eru Is-
lendingar óvanir. Við höfum byggt
á gömlum hugmyndum og gamalli
tækni og lagt allar byrðarnar á
gömlu atvinnuvegina. Þeir fá ekki
lengur risið undir þunganum svo
nú er mál að linni. Fólk er löngu
hætt að sjá nokkurn mun á stjórn
eða stjórnarandstöðu, stjórnmála-
flokkum eða stjórnmálamönnum
yfirleitt.
Fleiri verkefni til
sveitarfélaganna
Ríkisstjórnin og ríkisstofnan-
irnar hafa sankað að sér alltof
miklu valdi, valdi, sem ríkið
hvorki kann að beita eða virðist
hafa styrk og stefnufestu til að
nota með árangri. Vald, og jafn-
framt aðgerðarleysi ríkisvaldsins
er ótrúlegt á flestum sviðum þjóð-
lífsins. Má líkja þessu við skák þar
sem ríkið er með margfalt vald á
hverjum reit og yfirburðastöðu en
er samt að tapa skákinni vegna
sífelldra afleikja. Áhrifamesta
valddreifingin er að færa meiri
verkefni til sveitarfélaganna.
Nærtækustu verkefnin er þjón-
usta ríkisins við almenning, verk-
efni sem sveitarfélögin deila með
ríkinu en gætu haft á sínum hönd-
um að langmestu leyti.
Viðamestu verkefnin á þessu
sviði eru almannafræðslan og
heilsugæslan. Þessi verkefni geta
sveitarfélögin annast. Þau geta
tekið við öllum skólum nema Há-
skólanum og nokkrum sérskólum
og öllum sjúkrahúsum nema
Landspítalanum og ýmsum minni
sérstofnunum. Viðkomandi stofn-
anir og starfsmenn þeirra mundu
flytjast frá ríkinu til sveitarfélag-
anna sem aftur gætu falið félaga-
samtökum reksturinn ef þau vildu.
Rikisstarfsmönnuin mundi þannig
fækka og jafnvel opinberum
starfsmönnum í heild. Sveitar-
stjórnirnar yrðu formlegir yfir-
menn yfir rekstrinum, svo ákvarð-
anir yrðu teknar í nánd þeirra sem
þjónustunnar njóta og þeirra sem
við hana vinna og kæmi þessi
skipan í stað „samræmdrar"
ákvarðanatöku á miðstýringar-
skrifstofu ríkisins. Þessi flutning-
ur ákvarðanatökunnar er árangur
MASCOT
NÝJA
TÖLVUVOGIN
FRÁ
ISHIDA
Viö aö vigta þaö sem fer frá
verksmiöjunni.
Mascot tölvuvogin sameinar
bæði tæknilega fullkomnun
og lágt verö. Vogargeta ann-
aö hvort 66 eöa 155 kg.
VOGIN ER
LÖGGILT
Viö aö vigta uppskeruna.
PIíisLos lil*
Bíldshöföa 10,
sími 82655.
valddreifingarinnar og tilgangur
þess að flytja umræddar stofnanir
frá ríkinu til sveitarfélaganna.
Það er ekkert víst að þessi aðgerð
spari eitt eða neitt þegar til lengri
tíma er litið. Enda komust við
ekkert áfram í umbótum ef aldrei
má neitt gera, nema skrökva því
að sjálfum sér fyrst að við séum
að „spara“, „hagræða", „sam-
ræma“ og „skipuleggja". Við dreif-
um valdinu vegna þess að vald-
dreifing er nauðsynleg heilsubót
fyrir staðnað stjórnsýslukerfi. Að
„spara„, „hagræða", „samræma"
og „skipuleggja“ er ágætt ef hægt
er að ná þvi fram jafnhliða
valddreifingunni, en ekkert aðal-
atriði.
Menntakerfið
Möguleikar hvers einstaklings
til að afla sér menntunar eru
sjálfsagt hvergi meiri en hér á Is-
landi. En þrátt fyrir góða mennt-
unaraðstöðu okkar íslendinga
dylst engum, að hin hefðbundna
menntaleið, grunnskóli —
menntaskóli — háskóli, er orðin of
einhæf og alltof löng. Ur þessu má
bæta með tiltölulega einföldum
kerfisbreytingum. Það þarf að
gefa unga fólkinu kost á að hverfa
úr námi um tíma og koma svo aft-
ur til náms, reynslu og þroska rík-
ari. Til að svo megi verða þarf
skólakerfið að viðurkenna
starfsmenntun, með því að búa til
sameiginlegt punktakerfi fyrir
starfmenntun, en núverandi
skólakerfi viðurkennir ekki starfs-
menntun nema í einstaka undan-
tekningartilfellum. Samanburður-
inn á milli þess sem telst menntun
og þess sem ekki telst menntun er
oft næsta hjákátlegur. Hvað er sá
verri sem hefur lært að vera í net-
um um borð í togara en sá sem
hefur verið í leikfimi í mennta-
skóla? Eða sá sem hefur lært að
grafa skurði á Grafarholtinu og sá
sem hefur lært að skera krossvið í
grunnskóla? Sá seinna taldi hefur
menntun, hinn fyrrtaldi ekki.
Ætti skólakerfið að gefa punkta
fyrir starfsmenntun utan skólans.
Með því vinnst að þeim sem leiðist
í skóla geta skroppið út og aflað
sér reynslu og starfsmenntunar
sem verður metin að verðleikum.
Til að létta undir með skólafólki í
þessum efnum þarf að leiða í lög
að síðustu 3 árum skólaskyldunn-
ar þurfi ekki að vera lokið fyrr en
um 17—18 ára aldur. Eins þarf sú
Jónas Elíasson
regla að komast á, að þeir sem eru
í fastri vinnu og vilja afla sér
menntunar, geti fengið til þess
launalaust leyfi annað eða þriðja
hvert ár að jafnaði.
Byggðamálin
Frá alda öðli hefur fólksstraum-
urinn legið frá dreifbýli til þétt-
býlis. Áður var fólksfjölgun svo
mikil að sami fólksfjöldi hélst í
dreifbýlinu. Nú á dögum er næst-
um tekið fyrir fólksfjölgun og
dreifbýlið að leggjast í eyði. Báta-
útgerðin sem áður hélt sjávar-
plássunum uppi er hrunin og þörf-
in fyrir sauðfjárafurðir er snar-
minnkandi svo þessi þróun hefur
sjálfsagt sinn gang þegar til lengri
tíma er litið. En í dag á flest fólk
sem í þéttbýlinu býr ættir að rekja
til dreifbýlisins og vill gjarnan
hjálpa frændum sínum þar til að
halda ættleifðinni í byggð. Svo
meðan þessi kynslóð og næsta
ræður ríkjum verða væntanlega
byggðaverkefni í gangi. 1 dag eru
þau rekin með því að styrkja
meira og minna vonlaus atvinnu-
verkefni atvinnugreina sem eru
ofhlaðnar fyrir. Þetta verður að
hætta og mun hætta hvað sem
byggðamálum líður. í stað þess
þarf að koma aðstoð, styrkir og
lán til sveitarfélaganna sjálfra.
Það hlýtur að vera verkefni sveit-
arfélaganna að halda sjálfum sér í
byggð, þó aðstoð komi til.
Fjármögnun sveitasjóða
Áukna starfsemi sveitarfélaga
má auðvitað fjármagna með því að
auka hlutdeild þeirra i sköttunum.
í þjóðfélagi neysluskatta og
ójafnrar tekjuskiptingar (sem
virðist verða því ójafnari sem
meira er gert til að jafna hana)
komi þetta misjafnlega niður.
Miklu betra er að sveitarfélögin
fái úthlutað þjónustufé úr ríkis-
sjóði til að standa undir eftirtöld-
um verkefnum:
Almannafræðslu
Heilsugæslu
Samgöngum
Byggðarverkefnum
Aðalatriðið er, að sveitarfélögin
fái þjónustuféð ekki sem endur-
greiðslu heldur sem ákveðna
greiðslu án tillits til þess kostnað-
ar sem þau stofna til að eigin
frumkvæði. Alþingi mundi kveða á
um upphæð þessarar greiðslu og
myndu fyrri tveir liðirnir vænt-
anlega taka verulegt mið af höfða-
tölu. Seinni liðirnir mundu taka
meira mið af landfræðilegum að-
stæðum.
Efnahagsmálin
Framkvæmd þeirra atriða sem
að framan greinir mundi skapa
verulegt svigrúm fyrir ráðstöfun
fjármagns til þjónustu við al-
menning og mundi þannig hafa
mikil og góð áhrif á þróun efna-
hagsmála þegar til lengri tíma er
litið. En áfram verður að vinna að
efnahagsmálum samt sem áður.
Undanfarin ár hafa einkennst af
oftrú á hagkvæmar aðgerðir,
millifærslur og opinbera fyrir-
greiðslu sem engan árangur hafa
borið, en beint atvinnulífinu inná
brautir einkaleyfa til forréttinda-
aðila og pólitískt verndaðrar
milliliðastarfsemi. Af þessu hafa
atvinnufyrirtækin borið þann
skaða að lokast inni í framleiðslu
á verðlitlum útflutningsvörum
meðan banka- og sjóðakerfið fitn-
ar eins og púkinn á fjósbitanum.
Það er að verða vandamál hér í
landi hvað opinberir aðilar og ým-
is forréttindafyrirtæki eru að
verða aftarlega í tækni. Á þetta
einkum við samgöngutækni og söl-
utækni og framleiðslutækni vissu-
lega líka þó í minna mæli sé. Hér
er þó ýmis einkafyrirtæki að
brjótast úr viðjunum og verður
töluvert ágengt. örva þarf slíka
starfsemi með því að losa um þau
höft sem gilda um viðskipti með
og framleiðslu á vörum úr inn-
lendum hráefnum landbúnaðar og
sjávarútvegs. Þeir sem treysta sér
til að framleiða verðmæta vöru úr
lambakjöti, ostum eða fiski og
selja fyrir hátt verð eiga að fá að
reyna. Það er engin ástæða til að
núverandi umboðssölukerfi njóti
áfram þeirrar pólitísku verndar
sem það hefur notið.
Jónas Elíasson er prófessor rið
Verkfræðideild Háskóla íslands.
Vorfundir utanríkisráöherra Norðurlanda:
Rætt um sameiginlegar aðgerðir
Norðurlanda gagnvart S-Afríku
VENJUBUNDINN vorfundur utan-
ríkisráðherra Norðurlanda var hald-
inn í Helsinki I Finnlandi dagana
28.-29. mars 1985.
Ráðherrarnir fjölluðu að venju
um ýmis utanríkismál sem eru
ofarlega á baugi, þ. á m. ástand al-
þjóðamála og einkum þróun sam-
skipta austurs og vesturs, sér-
staklega Genfarviðræðurnar og
öryggi og samvinnu í Evrópu,
meðal annars stöðu mála á
Stokkhólmsráðstefnunni, hátíð-
arhöld í tilefni 10 ára afmælis
undirritunar Helsinkisamþykkt-
arinnar og Ottawafundinn um
mannréttindamál. Afvopnunar-
mál voru einnig rædd, þ. á m. hug-
myndirnar um kjarnorkuvopna-
Iaus svæði á Norðurlöndum. Þá
fjölluðu ráðherrarnir um starf-
semi Sameinuðu þjóðanna,
ástandið í löndunum fyrir botni
Miðjarðarhafs og i Suður-Afríku,
þ. á m. sameiginlegar aðgerðir
Norðurlanda gagnvart Suður-Afr-
íku.
Næsti fundur utanríkisráðherra
Norðurlandanna er ráðgerður í
Osló dagana 17,—18. október nk.
Ásamt Geir Hallgrimssyni sátu
fundinn af íslands hálfu þeir
Benedikt Gröndal sendiherra og
ólafur Egilsson skrifstofustjóri
utanríkisráðuneytisins.
VeðriÖ í mars:
Sólarstundir fleiri
en í meðalári
FYRSTU þrjár vikur marsmánaðar
voru einkum suð- og austlægir vind-
ar ríkjandi og því oft tiltölulega hlýtt
á landinu, að undanskildum kulda-
kafla dagana 13.—16. mars, sam-
kvæmt upplýsingum Veðurstofu ís-
lands.
Síðustu viku mánaðarins ríkti
svo norðanátt og kólnaði þá tals-
vert. Meðalhiti mánaðarins var
víðast um 1—2 gráðum undir með-
allagi. í Reykjavík var meðalhiti
0,4 stiga frost, 1,2 stiga frost á
Akureyri, 0,3 stiga hiti á Höfn, en
7 stiga frost á Hveravöllum.
Úrkoma mældist 85 millimetrar
í Reykjavík, sem er fjórða hluta
umfram meðalúrkomumagn, 72
mm á Akureyri, sem er rétt við
meðaltal, 88 mm á Höfn, sem er
fjórðungi undir meðallagi, en 34
mm á Hveravöllum.
Sólskinsstundir mældust 139 í
Reykjavík, sem er 33 stundum
meira en í meðalári, 96 á Akur-
eyri, sem er 20 stundum meira en f
meðalári, og 132 stundir á Hvera-
völlum.
Jörð var talin alhvít í Reykjavík
í 9 daga og á Akureyri í 11 daga.
Vindur fór þrisvar sinnum í 8
vindstig í Reykjavík, einu sinni á
Akureyri, en á Hveravöllum
mældist vindur mestur 10 stig
þann 7. mars.