Morgunblaðið - 05.05.1985, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. MAÍ 1985
61
Hinn 20. aprfl 1975 var Dith
Pran, kambodískur aðstoðarmaður
fréttaritara New York Times, Sydn-
eys Schanberg, staddur í óendan-
legri þvögu borgarbúa sem verið var
að reka út úr Phnom Penh. Strax
þarna á veginum er leitin að
menntamönnum og efnafólki hafln:
„Héðan í frá verður ekki til nema
ein stétt, bændur," segja Rauðu
kmerarnir. Dith Pran tókst að ná sér
> stuttbuxur, óhreina skyrtu, sandala
og hann fleygði þessum 2600 dollur-
um sem Schanberg hafði gefið hon-
um. Hann segist vera leigubflstjóri
þegar hann er spurður. Það bjargar
h'fl hans.
„Skelfilegastir voru þessir 12 og
13 ára gömlu í hópi Rauðu kmer-
anna,“ segir hann. „Þeir brostu
aldrei. í reiðikasti áttu þeir það til
að drepa á stundinni, eins og ekkert
væri... Þeir voru ekki einu sinni
neitt líkir Kambodíumönnum. Mað-
ur hefði getað haldið að þeir kæmu
beint út úr frumskóginum eða úr
öðrum heimi. “
99
samvinnu við Rauðu Kmerana.
Það var því ekki fyrr en eftir 1977,
þegar farið var að taka við fyrstu
flóttamönnunum úr búðunum við
Thailand og þeir að streyma til
Frakklands, að umheimurinn átt-
aði sig á þeim hörmungum og út-
rýmingu á þjóðinni sem fram fór
inni í þessu lokaða landi. Thai-
lendingar hleyptu ógjarnan blaða-
mönnum í búðirnar á landamær-
unum. Blaðamaður Mbl. komst
þar inn undir fölsku flaggi gegn
um vini í lítilli hjálparstofnun, til
að hlusta á frásagnir af þeim
ósköpum sem nú blasa við á
kvikmyndatjaldinu í myndinni
Vígvellir í Háskólabíói og Regn-
boganum.
LITLU SVART-
KLÆDDU MENNIRNIR
Hvað var það þá sem gerðist 17.
apríl 1975 í Phnom Penh? Það var
enginn skipulagður her sem
streymdi inn í borgina heldur litl-
ir svartklæddir menn með rauð-
og hvítköflótta trefla um hálsinn
og hríðskotabyssur í höndunum.
Þeir gengu hljóðlaust á ilskóm úr
bíldekkjum og með svipbrigðalaus
sólbrennd andlit, eftir að hafa í
fimm ár lifað á hrísgrjónum í
frumskóginum og herjað á borg-
arbúana sem voru búnir að hrekja
burt hlutleysisstefnumanninn
Shianouk prins 1970 og skipa sér
við hlið Bandaríkjamanna i stríði
þeirra í Víetnam — við erkióvini
Kambódíumanna um aldir. Á göt-
unum var litlu mönnunum fagnað
af stúdentum og öðrum íbúarnir
áttu jafnvel von á þvi að samvinna
gæti tekist milli skæruliðanna og
„framfarasinnaðra". Fréttamaður
blaðsins Monde sendi jafnvel sitt
síðasta fréttaskeyti 17. apríl:
„Phnom Penh frelsuð". En þar
með var því líka lokið. Strax um
kvöldið rufu Rauðu kmerarnir allt
samband. Framfarasinnuðu stúd-
entarnir voru afvopnaðir og fluttir
brott með hendur bundnar fyrir
aftan bak. Seinna skýrði flótta-
maður frá því að þeir hefðu verið
slegnir af með höggi aftan á háls-
inn. Þeir urðu fyrstir af langri röð
fórnarlamba útópíuhugmynda
Rauðu Kmeranna.
Stilling þeirra og svipleysi
fyrstu tímana hvarf brátt.
Svartklæddu mennirnir urðu sem
óðir, réðust á allt sem minnti á
neysluþjóðfélagið, brutu ísskápa,
öll nútímatæki og húsbúnað.
Geymslur bankanna voru brotnar
upp og seðlunum dreift út í veður
og vind. Eldar loguðu um öll betri
íbúðarhverfin. Og undir morgun
var farið að tæma borgina með
valdi. Hermennirnir hrekja þrjár
milljónir manna á undan sér, aðra
Sydney Schanberg, fréttaritari
New York Tiraes í Kambodíu, sögu-
maðurinn í kvikmyndinni Vigvellir:
„Við höfðum enga hugmynd um
hvað þessir Rauðu kmerar voru.
Okkur sýndist þeir helst vera ein-
hverjir félagsmálasiðapostular,
menntaðir í Frakklandi að mestu
leyti, og í hæsta lagi færir um að
stunda ómerkilegan skæruhernað.
Engum kom í hug útrýming í þessu
sambandi, því maðurinn hafnar því
alfarið að trúa nokkru slíku.
Kambodíumenn gátu heldur ekki
ímyndað sér að landar þeirra gætu
framið slík hryðjuverk! Hálfum
mánuði áður en Bandaríkjamennirn-
ir yflrgáfu sendiráðsbyggingu sína
höfðu þeir sent 200 til 300 starfs-
mönnum boð um að þeir mundu á
tilteknum degi láta þá fá fyrirmæli
um undankomu. Það var gert 12.
april. Aðeins þrír Kambodíumenn
mættu. “
99
sífellt verið að reka á eftir, segja
fólkinu að flýta sér því bandarísk-
ar flugvélar séu á leiðinni til að
varpa sprengjum á Phnom Penh.
Allir muna eftir B-52-flugvélinni
sem 1973 henti af misgáningi
sprengjum á þorpið Neak Luong,
sem sagt er frá í upphafi myndar-
innar Vígvellir. f kvikmyndinni er
nákvæmlega sama myndin dregin
upp sem læknirinn Men Bun
Juncht Medeunk lýsti fyrir mér í
flóttamannabúðunum í Aranyapr-
athet 1977, en hann var læknir í
Vináttusjúkrahúsi Sovétmanna í
Phnom Penh og tókst að dyljast á
sama hátt og læknirinn Haing S.
Ngor, sem leikur aðstoðarmann-
inn í kvikmyndinni. Hann horfði
upp á þá lækna drepna, sem upp
um komst að ekki voru ómenntað-
ir verkamenn eða bílstjórar, eins
og leikarinn sem þóttist vera óiæs
bílstjóri.
SIÐASTI
GRIÐASTAÐURINN
Franski ræðismaðurinn einn
hafði orðið eftir í sendiráðsbygg-
ingunni ásamt nokkrum aðstoðar-
mönnum og það verður síðasti
griðastaður um 1500 manna.
Hreinlætisaðstaða og lífsskilyrði
verða brátt illbærileg innan
veggja sendiráðsins. Kmerarnir
krefjast inngögnu í sendiráðið,
eins og sýnt er í myndinni og líkt
því sem Francois Ponchaud sagði
frá. En hann talaði málið og nýtt-
ist sem túlkur. Kmerarnir krefjast
þess að fá afhenta alla Kambódíu-
menn sem þarna eru. Ef ekki, þá
verði umsvifalaust skrúfað fyrir
ómissandi vatnið. Útlendingunum
verði þá alls ekki hleypt úr land-
inu. Frakkarnir láta undan.
Kambódíumennirnir beygja sig.
Halda flestir reisn sinni er þeir
ganga á vald böðla sinna undir
forustu Sirik prins Matak, næst-
æðsta manns fyrri ríkisstjórnar.
Hann er umsvifalaust sleginn í hel
og líka forsætisráðherrann Long
Boret. Líki hans er kastað í gryfju
og síðan plantað þar bananatré:
„Hann verður þá til einhvers
gagns,“ segja böðlar hans. Þarna
verður bandaríski blaðamaðurinn
Sydney Schanberg að horfa á eftir
aðstoðarmanni sínum Dith Pran,
eins og sést í myndinni. Franski
ræðismaðurinn og 900 evrópskir
og amerískir flóttamenn í sendi-
ráðinu eru fluttir í herflutninga-
bílum mörg hundruð kílómetra
leið að landamærum Thailands.
Fá ekki að láta flugvélar sækja
sig, þótt þeir hafi séð kínverskar
flugvélar lenda á vellinum. Þeir
Dr. Haing S. Ngor var árið 1975
skurðlæknir á hersjúkrahúsinu Pre-
ach Monivong de Phnom Penh.
„Ég var ekki í neinum vandræð-
um með að leika hlutverk Dith
Prans í „Vígvellir“. Allt sem hann
upplifði, kom fyrir mig líka. Og enn
verra. Einn liður var skorinn af
flngrinum á mér af því að ég ávarp-
aði unnustu mína með „elskan
mín“.Ég var hengdur á kross í 4
daga og þrjár nætur og eldur kveikt-
ur hjá mér. Þá héldu þeir hrísgrjóna-
skál og tveimur bitum af þurrkuðum
flski fyrir framan neflð á mér og
sögðu: Játaðu að þú sért læknir og
þá færðu að borða!. Ég lét mig
aldrei. Þeir létu líka plastpoka yfír
höfuðið á mér og hertu að þar til ég
var að kafna... Daginn þann vor-
um við 24 talsins sem urðum fyrir
þessum pyndingum. Aðeins fímm
lifðu þær af.“
Á fjórum árum missti Haing S.
Ngor unnustu sína, móður hennar,
foreldra sína, fjóra bræður og flest
börnin þeirra.
99
fylkinguna í suður og hina norður
úr borginni. Gamalmenni og
sjúklingar falla og þeir sem ætla
að hjálpa þeim eru barðir aftur
inn í röðina. Sjúklingar eru hrakt-
ir út úr Calmette-sjúkrahúsinu,
sumum ýtt áfram í rúmum á hjól-
um með blóðflöskurnar enn hang-
andi við sig, aðrir hoppa á hækj-
um í fylkingunni. í hátölurum er
aka gegn um tæmda bæi og auð
þorp. Allir íbúarnir hafa verið
reknir út í skógana og hrísgrjóna-
ekrur þar sem þeir hrynja niður í
vinnubúðum. Þar eiga þeir að snúa
aftur til þess að lifa á jarðar gæð-
um einum, afneita öllum útlend-
um borgarsiðum og þar á að
endurfæðast hin nýja stétt komm-
únista. Það þarf að eyða óvinum
fólksins. Lýsingin á lífinu í búðun-
um kemur líka heim við það sem
flóttamenn sem ég hitti höfðu
upplifað sjálfir.