Morgunblaðið - 05.05.1985, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. MAÍ 1985
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. MAÍ 1985
33
JUnripi Útgefandi UÍþfeiþiÍíþ hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakið.
Reagan í Bitburg
Idag, sunnudaginn 5. maí,
gerist sá sögulegi atburð-
ur, að Ronald Reagan, for-
seti Bandaríkjanna, hefur
stutta viðdvöl í þýskum her-
mannagrafreit í bænum
Bitburg í Vestur-Þýskalandi
en áður en hann gerir það
fer hann til Bergen-Belsen
fangabúðanna. „Við förum
til Bergen-Belsen til að
minnast fórnarlamba fas-
ismans, þeirra sem urðu
fórnarlömd ofbeldisstjórn-
arinnar, og við förum til
Bitburg til að minnast
þeirra sem týndu lífi í styrj-
öldinni," hefur Peter Bön-
isch, talsmaður vestur-
þýsku stjórnarinnar sagt, á
blaðamannafundi vegna
ferðalaga Reagans í dag,
sem hafa orðið umdeild,
vægt til orða tekið.
Þess er nú minnst víða um
lönd að 40 ár eru liðin frá
því að heimsstyrjöldinni
síðari lauk í Evrópu. Allar
endurminningar frá stríð-
inu eru sársaukafullar jafnt
fyrir þá sem sigruðu og hina
sem töpuðu. Minningin um
útrýmingarherferð nasista
á hendur gyðingum er eins
og fleinn í holdi alls mann-
kyns. Fyrirlitningin á þeim
sem þar stóðu fremstir í
flokki, svo sem SS-sveitum
Hitlers, er mikil. Sú stað-
reynd, að 49 SS-menn eru í
hópi þeirra 2.000 hermanna
sem grafnir eru í Bitburg
hefur ráðið mestu um hinar
áköfu deilur sem för Reag-
ans þangað hefur valdið.
Helmut Kohl, kanslari
Vestur-Þýskalands, fór þess
sérstaklega á leit við Ronald
Reagan, að hann hefði
viðdvöl í Bitburg. „Tilgang-
ur minn var að sættast yfir
gröfum þess liðna,“ sagði
Kohl í samtali, sem Morgun-
blaðið birti á föstudaginn.
„Við höfum aldrei gleymt
því hverju Marshall-hjálpin
afrekaði hér. Þjóðverjar
kynntust Bandaríkja-
mönnum sem vinum. Þegar
við vorum hálfsoltnir skóla-
krakkar árið 1946, fylgd-
umst við með því þegar
bandarískir flutningabílar
komu á hverjum morgni
klukkan 11 inn á skólalóðina
með matvæli... Ég sagði
(Reagan forseta) að 8. maí í
ár gæti verið okkur erfiður
þegar við litum til baka til
lausnarinnar undan nasism-
anum, en einnig til þeirra
daga þegar þjóðarskömm
okkar var opinberuð. Ég
sagði að okkur langaði til að
helga daginn minningunum,
og síður en svo að draga úr
hryðjuverkum nasismans,
en gera allt til að sjá um að
þau geti aldrei gerst aftur."
Á það hefur verið bent, að
sættir Þjóðverja við banda-
menn sína í vestri hafi verið
staðfestar með svo marg-
víslegu móti á síðustu 40 ár-
um, að óþarft sé fyrir
Bandaríkjaforseta að gera
sér ferð í þýskan hermanna-
grafreit í þessu skyni. En úr
því að þessar sættir eru
orðnar svona víðtækar,
hvers vegna er verið að gera
allt þetta veður út af förinni
til Bitburg? Eru deilurnar
vegna Bitburg ekki einmitt
til marks um að Helmut
Kohl mat viðhorf eigin þjóð-
ar rétt, þegar hann setti
kirkjugarðinn á dagskrána
hjá Reagan. Hvaða áhrif
hefur það til langframa í
Þýskalandi, að jafn harka-
lega hefur verið ráðist á Re-
agan og raun ber vitni, án
þess að hann léti undan
síga?
Ronald Reagan má ekki
gefa kost á sér til endur-
kjörs í Bandaríkjunum.
Hann þarf því ekki að taka
jafn ríkt tillit til áhrifamik-
illa þrýstihópa þar og þeir
stjórnmálamenn sem ætíð
eru með augun á kosninga-
loftvoginni. Kannski er
Bitburg-ferðin upphaf þess
að forsetinn fari inn á fleiri
svæði þangað sem banda-
rískir stjórnmálamenn hafa
ekki vogað sér vegna tillits-
semi við kjósendur. Hinar
skörpu árásir á Reagan
heima fyrir, þegar hann
horfist í augu við sögulegar
staðreyndir í Bitburg, geta
líka gefið til kynna þá hörku
sem á eftir að einkenna
þetta síðara kjörtímabil for-
setans.
Þegar litið er á allt sem
um för Reagans hefur verið
sagt, skiptir það eitt mestu,
að hún verði öllum þjóðum
áminning um að skapa aldr-
ei þær aðstæður hjá sér, að
öfgaöflin sem skópu SS,
Gestapó og útrýmingabúð-
irnar fái fótfestu að nýju.
Og enn er þess að minnast
að margir þeirra sem harð-
ast gagnrýna Reagan fyrir
aö fara til Bitburg eru
helstu talsmenn þess, að
hann rækti sambandið við
Sovétmenn, þar sem Gúlag-
ið þrífst enn og er í heiðri
haft.
Israelar hafa kallað her sinn
heim frá Líbanon. Nú eru tæp-
lega þrjú ár síðan þeir réðust
inn í þetta fagra land. Þeim
tókst að vísu að hrekja forvíg-
ismenn PLO, frelsissamtaka
Palestínumanna, á brott frá
Líbanon en því fer víðs fjarri
að friður hafi komist á þar í landi. Eftir
að ísraelska hernámsliðið hverfur á
brott hefjast skærur og átök að nýju.
ísraelar munu þurfa að halda uppi
traustri öryggisgæslu við norðurlanda-
mæri sín áfram og á milli þeirra og
hryðjuverkahópa araba í Líbanon verð-
ur eins og áður gæslusvæði á vegum
UNIFIL, friðarhersveita á vegum Sam-
einuðu þjóðanna, og yfirráðasvæði
kristinna manna í Suður-Líbanon.
Við brottför ísraela frá Líbanon nú
lýsir Jóhanna Kristjónsdóttir, blaða-
maður Morgunblaðsins, ástandinu í
landinu á þennan veg: „Þá er líkast til
orðið tímabært að horfast í augu við að
Líbanon er land í andarslitrunum. Oft
hefur útlitið verið dökkt en aldrei eins
og nú og ekki örlar á raunverulegum
áhuga stríðandi fylkinga til að friður
komist á.“ Þetta er ekki fögur lýsing en
líklega raunsönn. Staðreynd er að síð-
ustu 10 ár hafa nágrannar Líbana, Sýr-
lendingar og ísraelar, skipst á að hlut-
ast til um málefni landsins, svo að ekki
sé minnst á PLO-menn sem settu allt á
annan endann í því upp úr 1970, þegar
þeir voru reknir frá Jórdaníu. Nú eiga
Sýrlendingar vafalaust eftir að láta
mjög til sín taka í Líbanon en fyrir um
10 árum var kallað á þá til að stilla til
friðar í borgarastyrjöld í landinu.
Um páskana dvaldist Francois Jabre,
ræðismaður íslands í Líbanon, hér á
landi ásamt konu sinni og dóttur. Þau
hjónin hafa verið í Beirút öll undanfar-
in átakaár og höfðu orð á því, hve mikill
léttir það væri að komast hingað í frið-
inn og kyrrðina. Jabre er kristinn, mar-
óníti, sem er sérstakur söfnuður katól-
ikka í Líbanon. Marónítar ráða austur-
hluta Beirút og strandlengjunni í áttina
að borginni Trípólí. Þetta er friðsælasta
svæðið í Líbanon og þar hafa menn get-
að stundað atvinnurekstur þrátt fyrir
átökin, en Jabre rekur meðal annars
brugghús og selur bjór til arabaríkja.
Hann sagði að bankakerfið í Líbanon
hefði getað starfað þrátt fyrir stríðið,
en það er öflugt ekki síst vegna þess að
það tryggir viðskiptavinum sínum al-
gjöra leynd. Jabre sagði, að ástandið
hefði verið flókið í Líbanon fyrir fimm
árum en væri ennþá flóknara nú og vildi
engu spá. Hitt er ljóst, að skiptist landið
á milli trúflokka yrðu marónítar ein öfl-
ugasta fylkingin. Þeir ráða yfir öflugum
eigin her, sem gætir þeirra hluta lands-
ins.
Deilt um meginstefnu
Þegar hugað er annars vegar að orð-
um þeirra Jabre-hjónanna um friðsæld-
ina á íslandi og hins vegar þeim deilum
sem óneitanlega setja svip sinn á um-
ræður í íslensku þjóðfélagi, þurfum við
að minnast þess, að utanríkisstefna
okkar hefur tryggt það öryggi sem Líb-
ana skortir. Samhugur íslendinga um
þessa stefnu eða stuðningur meirihluta
þeirra við hana er forsenda þess að ekki
verði opnaðar glufur sem erlendir íhlut-
unarsinnar geti síðan nýtt sér til að ala
á sundrungu og öryggisleysi.
Deilur um utanríkis- og öryggismál
hafa hjaðnað hér á landi hin síðari
misseri. I raun má segja, að ekki sé
lengur tekist á um meginstefnuna held-
ur einstök framkvæmdaatriði innan
þess ramma sem hún setur. Þess vegna
er það tímaskekkja hjá þeim sem rituðu
undir 1. maí ávarpið að krefjast þess að
ísland verði óvarið og rifti samvinnu við
friðsama nágranna. Þeim mun ein-
kennilegra er að lesa þessa yfirlýsingu,
þegar ýmsir þeir sem undir hana rita
eru á allt annarri skoðun, eftir því sem
best er vitað. Menn hljóta að velta því
fyrir sér, hvort fleira sem sagt er í þessu
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 4. maí
ávarpi sé samið með sömu formerkjum.
Atökin um meginstefnur í íslenskum
stjórnmálum hafa löngum beinst að
stefnunni í öryggis- og varnarmálum.
Nú er þungamiðjan í þessum átökum
önnur, ef svo má að orði komast. Deil-
urnar snúast helst um þau sjónarmið
sem kennd eru við frjálshyggju og
snerta spurningar um velferðarríkið og
þá þjónustu sem hið opinbera á að láta í
té með því að miðla fjármunum skatt-
borgaranna. Það er næsta sérkennilegt,
hve lítið umburðarlyndi margir sýna,
þegar rætt er um hlutverk ríkisvaldsins
og bent á leiðir til að draga úr því eða
breyta á annan veg. Tregðan sem ein-
kennir viðhorf þeirra er verja óbreytt
kerfi snýst oft upp í hreina heift. Meira
að segja Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, sem í öðru orðinu að
minnsta kosti segist hlynntur breyting-
um, komst svo að orði í ræðu á aðalfundi
miðstjórnar Framsóknarflokksins á
dögunum:
„Þeir sem hafa alist upp við öryggi og
aldrei kynnst öryggisleysinu, ætla sér
allar leiðir færar og hirða margir hverj-
ir lítt um það, þótt þeir traðki á sínum
nágranna í leiðinni á toppinn. Þeir telja
margir samneysluna óþarfa og vilja fá
það fjármagn, sem til hennar er varið, í
eigin hendur og fullkomið frjálsræði til
athafna. Þetta eru hinir svonefndu
frjálshyggjumenn. Ég er sannfærður
um, að slík stefna, sem er blind og skilur
ekki sjálfan þann grundvöll, sem gerir
einstaklinginn og þjóðina sterka, sem
vill fórna því sem á er byggt, er stór-
hættuleg hverju þjóðfélagi."
Kostnaður við heil-
brigðisþjónustu
Forsætisráðherra málar myndina
sem hann dregur þarna alltof sterkum
litum, ef tekið er mið af þeim umræðum
sem hér á landi hafa orðið um nýja
strauma í stjórnmálum og hlutverk
ríkisins. 1 raun er ekki verið að deila um
gildi velferðar heldur hitt, hvort hana
megi ekki öðlast eftir öðrum leiðum en
farnar hafa verið. Þessar umræður eru
síður en svo sér-íslenskar. Þær taka mið
af sjónarmiðum sem mega sín æ meira
hvar sem er í veröldinni.
f því sambandi hafa menn meðal ann-
ars rætt um kostnað við heilsugæslu.
Ingólfur Sveinsson, geðlæknir, ritaði at-
hyglisverðar greinar um þau mál hér í
blaðið í byrjun mars. Tvo undanfarna
sunnudaga hafa sjónarmið hans verið
reifuð í blaðinu og um síðustu helgi var
það gert af ýmsum sem eru gjörkunnug-
ir heilbrigðismálum. Þar kemur fram,
að alls er varið um 8 milljörðum króna
til íslenskra heilbrigðismála, það er
24% af ríkisútgjöldum eða um 18% af
öllum atvinnutekjum í landinu. Hvert
mannsbam greiðir sem svarar 34 þús-
und krónur á ári til heilbrigðismála.
Tekjur ríkissjóðs af tekju- og eigna-
skatti eru 2,4 milljarðar króna. Allar
segja þessar tölur sitt og auðvitað er
bæði sjálfsagt og eðlilegt að því sé velt
fyrir sér, hvernig farið er með þessa
miklu fjármuni.
Niðurstöður í Bandaríkjunum eru
sagðar sýna, að 20% af kostnaði við
heilbrigðisþjónustu renna beint í vasa
lækna. Einnig er talið, að læknar ráð-
stafi beint eða óbeint 70% af öllum út-
gjöldum til heilbrigðismála. Enn er á
það bent, í grein Katrínar Fjeldsted,
læknis, í Morgunblaðinu síðastliðinn
sunnudag, að í Bandaríkjunum telja
menn að hver nýr læknir sem kemur til
starfa auki kostnað við heilbrigðiskerfið
um 12 milljónir íslenskra króna á ári. í
Hagtölum mánaðarins sem Seðlabank-
inn gefur út er sagt, að á árinu 1977 hafi
fjöldi lækna á hverja 1.000 íbúa verið
hinn sami hér og í Bandaríkjunum, þ.e.
1,7 (1,5 í Bretlandi, 1,8 í Noregi og Sví-
þjóð og 2,0 í Danmörku).
Af línuriti með grein Símonar Stein-
grímssonar, forstjóra ríkisspítalanna,
má ráða, að læknar hér á landi séu nú
um 550. Sé bandaríska niðurstaðan færð
yfir á okkar land r^nna um 1.600 millj-
ónir króna af fé til heilbrigðismála til
lækna hér á landi en þeir ráðstafa beint
eða óbeint 5.600 milljónum króna á ári,
eða um 10 milljónum króna hver.
Sé unnt að finna einhvern samnefn-
ara fyrir það sem sérfræðingarnir segja
í Morgunblaðinu síðastliðinn sunnudag
er hann þessi: Til að ná fram sparnaði
þarf ekki að auka verðskyn neytenda
heilbrigðisþjónustunnar, það er að segja
sjúklinganna, heldur hinna sem fjár-
mununum ráðstafa, það er að segja
lækna og heilbrigðisstétta. Hitt má
einnig ráða af greinunum, að ekki sé
líklegt, að með auknu verðskyni heil-
brigðisstétta minnki kostnaðurinn við
heilbrigðismál, eða eins og Matthías
Bjarnason, heilbrigðis- og trygginga-
ráðherra, segir:
„Kostnaðarvitund hjá þeim sem
starfa í heilbrigðisþjónustu hefur hins
vegar mikla þýðingu og það hefur víða
verið sýnt fram á þýðingu þessa í sér-
tryggingakerfinu. En það hefur ekki
komið fram sem lægri kostnaður heil-
brigðisþjónustunnar í heild, heldur sem
aukið tekjuhlutfall þeirra er í heilbrigð-
isþjónustunni starfa."
Síðasta ordid?
Um það sem hér hefur verið dregið
saman má vafalaust deila. Og rétt er að
geta þess, að Ingólfur Sveinsson, læknir,
lagði á það höfuðáherslu í greinum sín-
um, að athyglinni ætti að beina að neyt-
anda heilbrigðisþjónustunnar, sjúkl-
ingnum. Brýna ætti fyrir mönnum, að
þeir bæru ábyrgð á eigin heilsufari og
umbuna þeim með endurgreiðslu úr
opinberum sjóðum sem ekki þyrftu að
leita lækninga. Árni Björnsson, læknir,
er ósammála þessu í Morgunblaðsgrein
á þriðjudaginn og segist eiga „erfitt með
að sjá, hvernig hægt er með heilsugæslu
að fyrirbyggja þá sjúkdóma, sem eru
aðalverkefni heilbrigðisþjónustunnar í
dag, þ.e.a.s. hrörnunarsjúkdóma".
I grein sinni sér Árni Björnsson síðan
ástæðu til að taka upp varnir fyrir vel-
ferðarríkið með þeim ósmekklega hætti
að saka frjálshyggjumenn um það sem
hann kallar „ný-fasisma með hagfræði-
bragði". Þeim orðum hans fagnaði Þjóð-
viljinn auðvitað sérstaklega í forystu-
grein 1. maí og taldi þau lofsvert fram-
lag til „umræðunnar". Morgunblaðið
mótmælti þessu orðavali hins vegar
harðlega sama dag eins og lesendum
þess er kunnugt.
Með þvi að leiða umræðurnar um
kostnað við heilbrigðiskerfið og hug-
myndir til sparnaðar í því inn á þessar
brautir hefur Árni Björnsson kannski
sagt síðasta orðið í málefnalegum skoð-
anaskiptum um þetta mikla mál. Hann
reynir að slá frjálshyggjumenn út af
laginu með sleggjudómum eins og for-
sætisráðherra. Við skulum þó vona að
stóryrðin rugli menn ekki í ríminu og
fleiri láti til sín heyra um kostnaðinn
við heilbrigðisþjónustu, ekki síst lækn-
ar. Þeir heyja nú kjarabaráttu eins og
flestir aðrir en þiggja laun sín sam-
kvæmt flóknum gjaldskrám, sem taka
sífelldum breytingum og fáir skilja
nema sérfræðingar. Séu þær kenningar
réttar sem að ofan eru reifaðar, að
kostnaður við heilbrigðisþjónustu geti
ekki minnkað en sparnaður í kerfinu
komi heilbrigðisstéttunum til góða hlýt-
ur það að vera hagsmunamál þessara
stétta að farvegir fjármagnsins stuðli
að hagkvæmri niðurstöðu fyrir þær.
Ný virkjanaröð
Á ársfundi Landsvirkjunar sem hald-
inn var á dögunum lögðu forráðamenn
hennar eindregið til, að mótuð verði ný
stefna varðandi röð stórra virkjana hér
á landi. Stjórn Landsvirkjunar telur, að
eins og markaður fyrir raforku sé nú
ríki óvissa um hvenær rétt sé að tíma-
setja Blönduvirkjun. Margt bendi til
þess, að fresta megi gangsetningu virkj-
unarinnar allt að þremur árum eða
fram á árið 1991 ef ekki kemur til aukin
Morgunblaðið/Arni Sseberg
stóriðja. Eru ákvæði um slíka frestun í
samningum við fyrirtæki sem framleiða
og setja upp rafbúnað Blönduvirkjunar,
en í útboðsgögnum er gert ráð fyrir að
hún verði gangsett 1988.
Þá bendir Landsvirkjun á þá stað-
reynd, að verði ekki um annan viðbót-
armarkað að ræða en aukningu á hinum
almenna raforkumarkaði muni orkan
frá Blönduvirkjun duga okkur fram
undir næstu aldamót. Þetta sýni hve
óraunhæft sé að ákveða röð virkjana
langt fram í tímann í eitt skipti fyrir öll
nema tengja þá ákvörðun ákveðnum
forsendum um markað.
Orkufrekur iðnaður hér á landi hefur
staðið í stað síðan Járnblendifélagið tók
til starfa vorið 1979. Að mati dr. Jó-
hannesar Nordal, stjórnarformanns
Landsvirkjunar, eru líklegustu kostirnir
við val á nýrri stóriðju þessir: Stækkun
álbræðslunnar um að minnsta kosti
50%, bygging kísilmálmverksmiðju og
hugsanlega stækkun járnblendiverk-
smiðjunnar. í ræðu á ársfundi Lands-
virkjunar sagði Jóhannes meðal annars:
„Hagkvæmni orkusölu til þessara iðn-
aðaráfanga er háð því, að tímasetning
þeirra falli sem best að virkjunaráform-
um Landsvirkjunar sjálfrar. Lítill
kostnaðarmunur er t.d. á því, hvort
Blönduvirkjun verður tekin í rekstur
haustið 1989 eða 1991. Orkusala til iðn-
aðar, er hæfist á árinu 1988 eða jafnvel
1989 væri því mjög hagkvæm fyrir
Landsvirkjun. Við þetta bætist svo það,
að nú liggja fyrir traustar áætlanir um
ýmsar virkjanir, sem gætu komið í
kjölfar Blönduvirkjunar, og vil ég þar
sérstaklega nefna 5. áfanga Kvíslaveitu
ásamt stækkun Búrfells, sem eru afar
hagkvæmar framkvæmdir miðað við þá
markaðsþróun, sem líklegust er.“
Það sem í þessum orðum felst er í
raun og veru það, að gefa eigi Lands-
virkjun heimild til að ákveða sjálf virkj-
unarröð með hliðsjón af markaðs-
aðstæðum en Alþingi eigi ekki að binda
hendur hennar á þann veg, að næst á
eftir Blönduvirkjun skuli til dæmis ráð-
ist í Fljótsdalsvirkjun, hvað sem tautar
og raular. Hér er um stórverkefni að
ræða, þar sem markaðurinn fyrir orku á
auðvitað að ráða. Vonandi snúast al-
þingismenn ekki á móti því og ríghalda
í ákvarðanir sem byggjast á allt öðrum
sjónarmiðum.
Mynd þessi er
tekin nú á dög-
unum og sýnir
mann viö vinnu
í göngunum
sem nú er verið
að gera vegna 4
Blönduvirkjun-
ar. Nokkur
óvissa er um
það, hvenær
rétt sé að hefja
raforkufram-
leiðslu í þess-
ari stórvirkjun.
Að samnings-
gerð um verkið
hefur verið
staðið með
þeim hætti, að * -
því er unnt að
ljúka 1988 eða
1991. Hvor
kosturinn verð-
ur valinn vill
Landsvirkjun
að ráðist af
markaði fyrir
raforku og
fyrirtækið vill
einnig fá að
ákveða það
með hliðsjón af
markaðnum,
hvar hafist
verður handa
um virkjun,
eftir að Blanda
er orðin orku-
gjafi.
<*