Morgunblaðið - 05.05.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, 8UNNUDAGUR 5. MAÍ 1985
37 ,
Folke Bernadotte greifi ásamt konu sinni og syni við heim-
komuna úr einni Þýskalandsförinni.
FOLKE
BERN ADOTTE
Folke Bernadotte greifi var bróðursonur Gústafs Svía-
konungs. Hann var forseti Alþjóða Rauða krossins og
vann kappsamlega í þágu friðar, meðan á síðari heims-
styrjöldinni stóð. Að stríðinu loknu sendu Sameinuðu þjóð-
irnar hann til landanna fyrir botni Miðjarðarhafs, til þess
að reyna að koma á sáttum í Palestínudeilunni. Hann vann
þar mikið starf. Hinn 17. september 1948 kom hann til
Jerúsalem og ætlaði aðeins að hafa þar stutta viðdvöl í það
sinn. En á leiðinni gegnum Gyðingahverfi borgarinnar var
hann myrtur, ásamt André Serot fulltrúa sínum. En það
sem gerir nafn Bernadotte ódauðlegt er björgunarstarf
hans í Þýskalandi seinasta stríðsárið, er honum tókst að fá
leyfi nasistaforingjanna til að flytja úr landi aila norræna
menn, er sátu í fangabúðum í Þýskalandi. Sænski Rauði
krossinn annaðist flutningana og flutti alls um tuttugu
þúsund fanga af ýmsum þjóðernum út úr Þýskalandi.
ævinlega vitað um hin óskaplegu
hryðjuverk, sem áttu upptök sín í
þessu fyrirkomulagi, er það samt
Himmler, sem ber ábyrgð á þeim.
Þegar ég hitti hann, sýndi hann
með ýmsu móti, að hann vissi
þetta vel. Hann sýndi líka, að hon-
um var fullljóst, hvað hann var
kominn í mikil vandræði. Þessi
vandræði stöfuðu sumpart af
styrjaldaraðstöðunni, sumpart af
sambandi hans við Adolf Hitler
Samningaviðrædur
„Ég fékk staðfestingu á því, að
Himmler hafði enn, þegar hér var
komið, náið samband við Hitler.
Að minnsta kosti fullyrti hann
sjálfur, að svo væri og lagði
áherzlu á órjúfandi hollustu sína
við foringja sinn. „Ykkur finnst
þetta kannski vera einhver tilfinn-
ingasemi og hlægilegt í tilbót, en
ég hef svarið Adolf Hitler holl-
ustueið, og sem hermaður Þjóð-
verja get ég ekki rofið þennan eið.
um, jafnvel þótt það, sem hann
lagði til málanna, yrði æ neikvæð-
ara. Hann átti ekki framar frum-
kvæðið að nýjum athöfnum, en
lagði hins vegar bann við ýmsum
framkvæmdum, sem aðstoðar-
menn hans höfðu samþykkt og
ákveðið.
Skömmu fyrir komu mína til
Þýzkalands hafði fyrverandi for-
seti Svisslands, Musy, gert sam-
komulag við Hitler um það, að
Gyðingar í fangabúðum í Théresi-
enstadt skyldu fluttir til Sviss-
lands og síðan áleiðis til Ameríku.
Erlend blöð fengu vitneskju um
málið og birtu hana. Einn af ráð-
andi blaðamönnum Hitlers gaf
skýrslu, sem hafði í för með sér,
að Himmler var kallaður fyrir
Hitler, er spurði hann, hvað
Þýzkaland hefði fengið í þóknun,
og Himmler svaraði, að Þjóðverj-
ar hefðu alls enga þóknun fengið.
Hitler fékk eitt af reiðiköstum
sínum og þvertók fyrir alla frekari
Gyðingaflutninga af þessu tagi.
Himmler varð að sætta sig við
Gestapoforingja hans. Himmler
lýsti yfir órjúfandi hollustu sinni.
Én hann hafði ekki sömu tök og
áður.“
Þegar Bernadotte hafði loks
tekist að komast á fund Himml-
ers, fékk hann fremur dræmar
undirtektir. Himmler hafði litlar
áhyggjur af velferð fanga Þriðja
ríkisins — þó kom þar að Himml-
er spurði Bernadotte hvort hann
hefði nokkrar tillögur fram að fæ-
ra.
„Ég spurði á móti: Væri það
ekki betra að HANN gerði ein-
hverjar jákvæðar ráðstafanir, sem
gætu bætt ástandið? Himmler
sagði, að hann hefði engar tillögur
fram að bera. Þá var það, að ég
lagði fram tillögurnar um, að
Danir og Norðmenn yrðu fluttir
til Svíþjóðar og kyrrsettir þar. En
Himmler tók afar dauflega undir
mál mitt. Auk þess, sem um getur
hér á undan, hélt hann því fram,
að Svíar og bandamenn yrðu,
hverju sem fram yndi, að bæta sér
einhverju, ef hann gerði slíkar
Hitler var foringi okkar og gætti
þess að við héldum saman. Þau ár
voru dásamlegasti tíminn í lffi
mínu.“
„Eins og skikkanlegur
barnakennari“
„Ameríski útvarpsfyrirlesarinn
William Shirer „lýsir Himmler á
þá leið, að hann hafi verið „Iítill og
nærsýnn — á að líta, eins og
skikkanlegur barnakennari úr
sveit". Ég get borið um það, að
þetta er mjög smellin lýsing á
æðsta foringja Gestapo, séð utan-
frá. Þegar hann stóð skyndilega
fyrir mér, með hornspangargler-
augun, klæddur grænum einkenn-
isbúningi SS-manna, án nokkurra
heiðursmerkja, fannst mér hann
einna líkastur lágt settum sýslu-
manni, — hefði liann gengið fram-
hjá á götunni hefði enginn litið á
hann. Hann hafði litlar hendur,
fíngerðar og viðkvæmnislegar, —
og ég tók eftir, hvað þær voru vel
snyrtar, þótt SS-mönnum væri
bannað að kaupa sér handsnyrt-
ingu, — hann var framúrskarandi
og ótrúlega alúðlegur, hann var
kíminn og allt að þvi galsafenginn,
honum var tamt að kasta fram
einhverri glettni til þess að varpa
af okkur þyngslunum. Sízt af öllu
var neitt djöfullegt í útliti hans.
Ég varð ekki var við hina köldu
hörku í augnaráði hans, sem svo
mjög er á orði höfð.
í viðtölum við mig var Heinrich
Himmler alltaf mjög fjörlegur, —
þegar talið barst að Hitler, kom
tilfinningasemi hans í ljós, — og
hann gat líka sýnt eldlegan áhuga.
Það var í hæsta máta nýstárlegt
að heyra þennan mann, sem með
harkalegustu aðferðum hafði ráð-
ið milljónum manna bana, tala
með hrifningu um drengskapinn,
sem verið hefði í hernaði Englend-
inga og Þjóðverja í Frakklandi
sumarið 1944, þegar báðir aðiljar
höfðu orðið ásáttir á að gera hlé á
bardögum, svo að þeir gætu sinnt
hinum særðu ...
Ekkert getur nokkru sinni létt
af Himmler hinni hræðilegu sekt-
arbyrði, sem hann hafði hrúgað á
sig — ekkert getur í minnsta máta
né nokkru tilliti afsakað hann.
Það er hann, sem kom fangabúð-
unum á, og jafnvel þótt hann, eins
og hann hélt fram, hefði ekki
Þess vegna get ég ekki fallizt á
neinar aðgerðir, sem eru alveg
gagnstæðar óskum og fyrirætlun-
um foringjans."
Sennilega er það staðreynd, að
Hitler hafi þegar hér var komið
sögu ennþá gegnt stöðu sinni. Hin
raunverulega forusta hafði að vísu
að nokkru leyti gengið honum úr
greipum. En það var enginn vandi
að komast að raun um, að margir
af nánustu samstarfsmönnum
hans báru ennþá mjög mikla virð-
ingu fyrir honum og dirfðust ekki
að breyta gegn vilja hans. Áhrif
Hitlers voru ennþá þung á metun-
þetta bann, flutningarnir hættu,
og þegar Musy kom aftur til Berl-
ínar reyndist honum ókleift að ná
tali af Gestapoforingjanum.“
Skuggi Hitlers
„Svona var ástatt í Þýzkalandi,
þegar ég tók þar til starfa. Hitler
var bálreiður yfir þeim tilslökun-
um, sem gerðar höfðu verið.
Himmler gat ekki, þorði ekki eða
vildi ekki gera herra sínum á móti
skapi. Schellenberg sagði mér síð-
ar, að um þessar mundir hefði orð-
ið nokkur fæð með þeim Hitler og
Slðcur fjötdi fanga var í þýsk-
um fangabúdum aö skortur
varð á efni í hinn röndótta
fangabúning. Var þá griptð til
þess ráðs að merkja venjuleg
föt með „fangakrossi“ eins og
sjá má á myndinni.
ráðstafanir — til dæmis með
skuldbindingum um, að skemmd-
arverk yrðu ekki framin í Noregi.
Það var á þessu augnabliki, að
skugga Hitlers lagði yfir herberg-
ið. Hitler hafði eftir samkomula-
gið við Musy spurt blátt áfram,
HVAÐ Þýzkaland fengi í skaða-
bætur. Hjá því gæti ekki farið, að
hann slöngvaði sömu spurning-
unni, ef Himmler gerði samning
við mig. Himmler hafði ekki
frjálsar hendur — hann var ekki
sá alls ráðandi maður, sem margir
hugðu hann vera. Foringinn var á
lífi, og hann varð að taka tillit til
foringjans, — hvort sem ástæðan
hefur verið þessi eða hin.
Ég skýrði þegar í stað fyrir hon-
um, að skaðabætur sem þær, er
Himmler hafði drepið á, væru með
öllu óhugsandi.
Svarið við þessu var þvert nei —
en svo var snúið við. Ég beindi
samtalinu inn á almennari braut-
ir: Sænska Rauða krossinum væri
mikið áhugamál að fá tækifæri til
að starfa í fangabúðunum, sér-
staklega þar sem Norðmenn og
Danir væru í haldi.“
„Hélt að þetta væri
óskhyggja“
Er þessar viðræður fóru fram
var Leifur Muller fangi í Sachs-