Morgunblaðið - 15.10.1985, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIDJUDAGUR15. OKTÓBER1985 49
miðað við stærðarmælingu skip-
anna.
Töframenn Siglingamálastofn-
unarinnar mæla skipin endalaust
niður fyrir utgerðarfélögin vegna
lægri hafnargjalda og færri
manna í áhöfn. Þarna eru peninga-
sjónarmiðin að brjóta öll lögmál.
Þetta þýðir, að meira álag kemur
á þá sem eftir eru á skipunum, sem
var þó álitið nægilegt fyrir. Þetta
kemur einnig niður á viðhaldi og
þrifum skipanna og rýrir öryggi
áhafna og skipa.
Við erum þannig komnir langt
niður fyrir þann mannafla sem
nauðsynlegur er, ef eitthvað ber
útaf, en því má ekki gleyma, að
aðstæður til sjós á Atlantshafi
geta verið og eru oftast erfiðar í
vetrarveðrum og stórsjóum, þegar
standa þarf í lagfæringum á farmi
og sjóbúnaði við verstu aðstæður. '
Störf sjómanna eru með þessu,
stuttum stoppum í heimahöfn,
sambandsleysi við fjölskyldurnar
og löngum fjarvistum, gerð óeftir-
sóknarverð, og það mest af þeim,
sem þurfa á góðum og dugmiklum
sjómönnum að halda, útgerðar-,
mönnunum okkar. Slík er þeirra
skammsýni og skilningsleysi.
í sambandi við menntun sjó-
manna og áhuga og skilning ráða-
manna á þeim málum er rétt að
líta aðeins aftur og minnast þess,
að það stóð í þrefi í um 20 ára
skeið á sjálfu Alþingi íslendinga,
að taka ákvörðun um að stofnaður
yrði hér á landi Stýrimannaskóli.
Þetta var fyrir um eitt hundrað
árum, en höfum við nokkuð lært í
afstöðu okkar til sjómanna? Það
var þó loks ákveðið að stofna skól-
ann með lögum frá 22. maí 1880.
Það var þó ekki fyrr en um
haustið 1891, að skólinn tók til
starfa. Það tók sem sagt rúm tíu
ár að gera hann að veruleika eftir
allt stappið sem á undan var geng-
ið. Svona geta ráðamenn okkar
lands verið skilningslausir og
blindir á þarfir þjóðar sinnar og
þegna. Fyrsti skólastjóri stýri-
mannaskólans var Markús Bjarna-
son.
Vélstjóraskóli íslands tók til
stafa 1915 og var fyrsti skólastjóri
hans Marius Jensen. Ottó B. Arnar
símaverkfræðingur annaðist
menntun loftskeytamanna allt til
ársins 1932 að Landssími íslands
tók við þeirri kennslu og annaðist
bæði tæknilegt, verklegt og bók-
legt nám loftskeytamanna allt til
ársins 1979, en síðan hefur enginn
skóli í þessu fagi verið haldinn.
Félag íslenskra loftskeyta-
manna hefur lagt fram kröfu um
skólahald í þessum fræðum og
unnið að námsbraut þar sem lögð
er stóraukin áherzla á fjölbreytta
tæknimenntun og verklegt nám,
og farið fram á að kennsla í faginu
verði tekin upp við Iðnskólann í
Reykjavík.
Mér er sagt, að þetta hafi fengið
góðar undirtektir og farið í gegn-
um kerfið alla leið til menntamála-
ráðuneytisins, en þar hafi málið
verið svæft og týnst, og engan
skilning væri þar að fá á málinu,
eða fjárhagslega getu til fram-
kvæmda.
Nú er svo komið, að loftskeyta-
mannaskortur er víða orðinn baga-
legur á strandstöðvum Landssíma
Islands, ritsímastöðvum, og á far-
skipunum, og menn fást ekki til
afleysinga. Meðalaldur starfandi
loftskeytamanna sé á milli 50—60
ár. Slíkt ófremdarástand er þegar
orðið í þessum málum. Það er ekki
vansalaust, að þegar ríkið á að
sjá um hlutina eða ráðamenn
menntakerfisins þá leggst hönd
dauðans á flestar iðngreinar.
Þeir virðast aldrei ætla að skilja,
ráðamenn okkar, að framtíð þjóð-
félagsins byggist á menntun, dugn-
aði og getu þegnanna og aðstöðu
þeirra til þess að geta stundað
atvinnu sína sem vel menntað og
fært fólk í sinni grein.
Ef saltið dofnar, með hverju á
þá að salta? Ef þeir menn og
konur, sem við kjósum til þess að
sjá ráð fyrir okkur, svíkjast um,
eða bera ekki gæfu til að sjá hvar
skórinn kreppir á hverjum tíma
þá verðum við að fá nýja menn.
Menn með opin augu. Menn, sem
hafa skilning, vilja, vit og kjark
til þess að bæta úr hlutunum, og
manndóm til þess að koma því í
verk sem vinna þarf, landi og þjóð
til heilla og þrifa.
Loftskeytamenn eru og hafa
verið og munu verða um ófyrirsjá-
anlegan tíma nauðsynlegir menn
á skipum og á strandastöðvum,
vegna alþjóðlegra viðskipta og
alþjóðaákvæða. Þeir annast öll
viðskipti til og frá skipi og hafa
til þess bæði mála- og tækni-
menntun og aðra kunnáttu.
Nú fjölgar rafeindastaðsetning-
artækjum og tölvustýrðum búnaði
í skipum og stjórntækjum hvers-
konar, sem þarfnast umhirðu,
viðhalds og viðgerða, ef þau bila,
slíkt getur komið fyrir öll tæki og
til viðgerða þarf menntun og kunn-
áttu, sem loftskeytamennirnir búa
yfir manna mest á skipunum.
í ræðu Guðjóns A. Kristjánsson-
ar skipstjóra og forseta Far-
manna- og fiskimannasambands
íslands á umræddri ráðstefnu,
kom fram eftirfarandi: „Eitt lang-
ar mig til að minnast á, sem ekki
hefur komð hér fram. Það er
menntun loftskeytamanna. Það
hefur ekki verið útskrifaður úr
skóla loftskeytamaður nú í nokkur
ár hér á landi, og það fer að verða
vöntun á þessum mönnum, hvort
sem það endar með, að þeir fari
af togaraflotanum eða ekki.
Fari svo, þurfum við samt sem
áður að hafa loftskeytamenn, bæði
fyrir Strandstöðvarnar og flutn-
ingaskipin, þannig, að það er alveg
óviðunandi ástand, að menn geti
ekki menntað sig í þessari grein."
Halldór Ásgrímsson skipstóri
tekur í sama streng í erindi sínu
á ráðstefnunni, og kemst þar
meðal annars svo að orði: „Nú um
áramótin (1984—1985) stendur til
að leggja niður loftskeytamanns-
starf á hinum svo nefndu stóru
togurum, þar held ég að falli niður
nokkuð stór öryggisstuðull þar
sem þessi skip eru oftast mikið
dreifð á miðunum og hafsvæði
þau, sem þessi skip stunda veiðar
á, ná langt út fyrir VHF sambönd
strandstöðva."
í sambandi við „Öryggisstuðul-
inn“, vildi ég benda á, að loft-
skeytamenn á togurunum stóðu
hlustvörð yfir vetrarmánuðina,
eða frá 1. október til 1. marz ár
hvert meðan ég var loftskeytamað-
ur á togurum, þannig að tvö skip
skiptu á milli sín vaktinni á 500
kc/s og 2182 kc/s. Þessi vakt var
algjör þegnskylduvinna. En þessi
hlustvarzla á nóttunni yfir versta
og dimmasta árstímann kom oft
að góðum notum í neyðartilfellum,
þó að erfitt sé að meta hana til
peninga.
Á neyðarstundu annast loft-
skeytamenn neyðarþjónustu, bæði
fyrir sitt skip og önnur, er þarfnast
aðstoðar á 500 kc/s á morse og
hinum 14 öðrum bylgjulengdum.
Það kunna þeir einir á skipunum.
Þegar slys ber að höndum, oft
við verstu aðstæður á hafinu, eru
skipstjórar og stýrimenn oftast
manna uppteknastir við að bjarga
því, sem bjargað verður, og störf-
um hlaðnir vegna veðurofsa, blind-
byls og bálviðris, enda lætur þá
oftast eitthvað undan, og þeir fáu
skipstjórnarmenn sem enn eru
eftir á skipunum, eiga fullt í fangi,
með að verja skipið áföllum, festa
farm, sem er að losna og fleira og
fleira. Þeir hefðu ckki tíma eða
aðstæður til að annast nauðsynleg
viðskipti.
Skipin þurfa því sannarlega á
loftskeytamönnum að halda, ekki
þó bara á neyðarstundum, heldur
alla daga ársins, enda næg verk-
efni á skipunum fyrir þá og þá fáu
skipverja, sem enn eru þar eftir.
Það tilheyrir góðri sjómennsku
að fylgjast vel með veðri og óveð-
urstilkynningum og aðvörunum til
sjófarenda um siglingarhættu,
vitabilanir, baujubreytingar, ís-
tilkynningar, flutning á olíubor-
pöllum og tilkynningar um ferðir
olíuleitarskipa, skotæfingar her-
skipa, tilkynningar um skipsflök
og svo ótal margt fleira. Að fylgj-
ast með þessu, er eitt af mörgum
verkefnum loftskeytamanna, og
eitt af því sem aldrei verður óþarft
né úrelt, að ógleymdri neyðar-
þjónustunni.
í ræðu Páls Sigurðssonar for-
manns rannsóknarnefndar sjó-
slysa kom fram, að þrátt fyrir
ýmsan tæknibúnað og tæknifram-
farir, sem útgerðarmenn virðast
ætlað að byggja allt sitt traust á,
segir Páll, að sér virðist litlar
breytingar vera á hinum mannlega
þætti sjóslysa, sem sýni, að enginn
tæki geti leyst af hólmi dómgreind,
árvekni, kunnáttu og reynslu sjó-
mannanna sjálfra. Þetta vita allir
sem eitthvað þekkja til á sjó.
Bótaskyld sjóslys hér við land
eru rúmlega 300 á ári, sem þýðir
að þau eru alltof tíð. Það fer ekki
á milli mála, að sjómennskan er
lang áhættusamasta atvinnugrein
okkar í slendinga.
Á árunum 1964 til 1983 fórust
365 menn á sjó. Þetta eru 18 menn
að meðaltali á ári. Á siðustu tíu
árum fórust 91 skip, þar af 83
fiskiskip. Góð og gjöful fiskimið
hafa ekki alltaf nægt til góðrar
afkomu. Það þarf haldgóða sjó-
mannsmenntun, góð skip og vel
búin tækjum i höndum manna,
sem kunna með þau að fara. Það
er það sem skiptir máli og sköpum
um alla afkomu okkar í sjávarút-
vegi.
Þekking sjómanna okkar og
menntun þarf að vaxa að sama
skapi og tækni, tæki og skip vaxa
í höndum þeirra. Allar tilslakanir
á þessu sviði eru okkur öllum til
skaða. Allt sem vinnst í menntun
sjómanna okkar, er til heilla fyrir
heildina, og sameiginlegur ávinn-
ingur okkar allra. Færri slys þýða
minni kostnað, heilbrigðara þjóð-
félag. Útkoman í þessum málum
sem öðrum, verður aldrei réttari,
en forsendurnar, sem hún er byggð
á, ef við ætlum að láta niðurskurð-
armenn útgerðarmanna blinda
okkur og blekkja, og sofandahátt
ráðamanna og andvaraleysi ásamt
undanþáguplágunni ráða í þessum
málum, þá er illur nærri.
Það sem nú skiptir máli, er að
starfandi sjómenn og aðstandend-
ur þeirra gerist virkir þátttakend-
ur í þessum málum, og knýi á og
vinni að því, að skipin okkar séu
ávallt sem öruggust í sjó að leggja.
Undir stjórn velmenntaðra, færra
og þrautreyndra skipstjórnar-
manna. Það er ekki forsvaranlegt
að slaka á í neinu með menntun
sjómanna okkar, og loftskeyta-
menn eru ekki engin undantekn-
ing.
Við íslendinar erum háðir al-
þjóðasamþykktum og reglugerðum
þar t.d. STCW-samþykktinni frá
1978, Solas- og Torremolinos- al-
þjóðasamþykktinni um siglingar,
og samkvæmt þessum samþykkt-
um, er langt í land þar til loft-
skeytamenn verða úreltir eða
óþarfir. Sú villa er alíslensk
skammsýni.
Það eru einnig illa skammsýnir
menn, sem kalla á minni menntun
fyrir meiri réttindi. Viðhorf út-
gerðarmanna eru þarna misjöfn,
og segja má að þessi mál séu við-
kvæm og erfið í umræðu, en þau
þarf að ræða hispurslaust og
hreinskilnislega, og allt það er
miður fer í málum sjómanna, ekki
síður en vanda og nauðsynjamál
annarra þjóðfélagsþegna.
Það þarf að breyta þeim hugsun-
arhætti að nóg sé að skrifa bréf,
hringja, eða hafa í frammi harma-
grát í ráðuneyti samgöngumála til
þess að kríja út undanþágur fyrir
skipstjórnarmenn.
Þess í stað þarf að fylgja tíman-
um og auka námið á verklega svið-
inu og því tæknilega. Þeir sem
hafa hér æðsta vald, og eiga að
fjalla um þessi mál, verða að hafa
þar á þekkingu, og líta á þessi mál
af víðsýni og raunsæi. Undan-
þágurnar eru vanvirða við sjó-
mannastéttina, að ógleymdu því
tjóni, sem þær þegar hafa unnið,
eða haft í för með sér.
Menntun alla og störf verður að
byggja á þeirri ögun, sem nauðsyn
krefur á hverjum tíma, að við-
bættri skyldurækni og trú-
mennsku allra manna. Þessa þætti
starfsins verður að grunnmúra í
meðvitund samfélagsþegnanna og
þjóðarsálina, því að þar erum við
öll hvert öðru háð.
Skyldurækni og trúmennska í
störfum ber vott um gróna og
sanna menningu, og verður öllum
sannur menningarvaki, andstætt
tilslökunum og undanþágum.
Krafa okkar loftskeytamanna
og krafa tímans er sú, að þegar í
stað verði hafin kennsla í loft-
skeytafræðum og tæknimenntun
með verklegri þjálfun við Iðnskól-
ann eða Tækniskólann, þannig að
loftskeytamenn verði færir um að
svara þeim kröfum, er til þeirra
verður að gera í tæknivæddu nú-
tíma þjóðfélagi.
Höíundur er lofLskertamaður.