Morgunblaðið - 02.11.1985, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
MagnúsFinnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjaid 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
Einkarekstur
— opinber rekstur
rjú rekstrarform setja
svip sinn á atvinnu-
starfsemi hér á landi:
einkarekstur, samvinnu-
rekstur og opinber rekstur.
Skiptar skoðanir eru am
það, hvert þessara rekstrar-
forma skilar mestu í þjóð-
arbúið. Flestir eru hinsveg-
ar sammála um það grund-
vallaratriði, að samkeppni
fyrirtækja og rekstrar-
forma eigi að vera á jafn-
stöðugrundvelli. Á það hef-
ur verulega skort.
Tökum dæmi af tveimur
útgerðarfyrirtækjum, sem
rekin eru í einu og sama
sveitarfélaginu. Hið fyrra
er einkafyrirtæki, sem
greiðir skatta og skyldur
bæði til ríkis og sveitarfé-
lags. Það tekur sinn þátt í
sameiginlegum kostnaði
fólks og fyrirtækja, hvort
heldur litið er til ríkis-
búskaparins eða sveitarfé-
lagsins. Hitt fyrirtækið er
bæjarútgerð, sem sækir
fjármuni til sameiginlegs
sjóðs borgaranna, sveitar-
sjóðsins, bæði að því er
varðar stofnfjárfestingu og
hugsanlegt tap, sem því
miður er ekki óalgengt fyr-
irbæri í sjávarútvegi, að
ekki sé talað sérstaklega
um þetta rekstrarform.
Annað fyrirtækið axlar
skattaþunga, sem ella
þyrfti að bæta ofan á
skattabagga almennings.
Hitt skapar sveitarfélaginu
aukin útgjöld, sem ekki
verða sótt annað en í vasa
borgaranna með þyngri
sköttum.
Það standa engin rök til
þess að tala um jafnstöðu
einkaútgerðar og bæjarút-
gerðar í sjávarútvegi. Bæj-
arútgerð getur hinsvegar
átt fullan rétt á sér, ef ekki
er hægt að mæta atvinnu-
þörf með öðrum hætti —
og/eða skattborgarar við-
komandi sveitarfélags eru
reiðubúnir til að ábekja
rekstrarvíxil fyrir hana.
Sjávarútvegur hefur um
langt árabil búið við mjög
erfiðar rekstraraðstæður.
Óðaverðbólgan, sem hér
hefur ráðið ríkjum síðan
1971, gerði sjávarútvegs-
fyrirtækjum að sæta við-
varandi tapi, ganga á eignir
og safna skuldum. Hækkun
tilkostnaðar innanlands,
langt umfram verðþróun
sjávarvöru á mörkuðum
okkar erlendis, lék þessa
undurstöðugrein í þjóðar-
búskapnum grátt. Hlutur
útflutningsframleiðslu var
réttur að hluta með stanz-
litlum gengislækkunum,
smækkun gjaldmiðils okk-
ar. Sú aðferð dugar skammt
nú þegar erlendar skuldir
þjóðarinnar, sjávarútvegs
sem annarrar starfsemi,
eru orðnar jafn miklar og
raun ber vitni um.
Sjávarútvegurinn hefur
gripið til margs konar
varnaraðgerða, meðal ann-
ars endurskipulagningar,
sem til dæmis kemur fram
í ráðgerðri sameiningu
Bæjarútgerðar Reykjavík-
ur og ísbjarnarins hf., til
að ná fram betri nýtingu
tiltækrar aðstöðu og meiri
rekstrarhagkvæmni. Sam-
eining þessara fyrirtækja
hefur orðið sumum tilefni
til að halda því fram að
Bæjarútgerðin hafi staðið
sig betur á gengum starfs-
árum sínum en ísbjörninn.
Þeim hinum sömu gleymist
þá að Bæjarútgerð Reykja-
víkur hefur sótt 1.300 m.kr.
til skattborgara í Reykjavík
-borgarsjóðs — reiknað á
meðalverðlagi þessa árs,
samkvæmt heimildum frá
borgarstjóra. Á sama tíma
hefur ísbjörninn verið
greiðandi til borgarsjóðs,
borið hluta útgjalda borg-
arinnar, m.a. vegna bæjar-
útgerðarinnar.
Sú er reynsla vítt um
veröld að einkarekstur skili
meiri verðmætum með
minni tilkostnaði en nokk-
urt annað rekstrarform. Og
það eru verðmætin, sem til
verða í þjóðarbúskapnum,
að frádregnum tilkostnaði
við að afla þeirra, sem ráða
lífskjörum okkar — sem
annarra. Greiðasta leiðin
til bættra lífskjara liggur
um eflingu einkarekstrar,
heilbrigða samkeppni og
hvetjandi vinningsvon.
jiöaffiGsö oddID
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 310. þáttur
Þar sem síðasti þáttur (26. okt.)
misfórst í uppsetningu, eru umsjón-
armaður og lesendur beðnir vel-
virðingar á því. Birtist þátturinn
hér öðru sinni, nú í venjulegri
uppsetningu:
Enn langar umsjónarmann
til þess að víkja að enskum
áhrifum á íslenskt mál og vara
við þeim. Af augljósum ástæð-
um eru þau mjög áleitin, og
nægir að nefna dægurlaga-
texta, myndbönd og auglýsing-
ar. Sérstakt tilefni er hluti af
grein eftir Víkverja hér í blað-
inu 15. þ.m. Þar segir:
„Það er að verða óþolandi að
fylgjast með því, hvernig viss
hópur kaupsýslumanna vinnur
að því að eyðileggja íslenskt
mál. Hvarvetna blasa við er-
lend fyrirtækjaheiti: Western
fried chicken, Southern fried,
Kentucky fried, Broadway
o.s.frv. Við þessi erlendu heiti
á fyrirtækjum bætist nú, að
þeir eru farnir að setja upp
heljarstór auglýsingaskilti við
hraðbrautir með þessum
ósóma, eins og t.d. má sjá,
þegar ekið er um Mosfellssveit,
þar sem skilti með nafninu:
„Western fried chicken" blasir
við augum, þegar ekið er út úr
höfuðborginni vestur og norð-
ur. Það á að banna erlendu
fyrirtækjaheitin með lögum og
það á að banna þessi auglýs-
ingaskilti. Fyrr en varir verða
þau orðin að alvarlegri um-
hverfismengun, eins og þau
hafa alls staðar orðið."
Á fleira þessu líkt langar
umsjónarmann til að drepa og
þá ekki síst það sem með ein-
hverjum hætti höfðar til barna
og unglinga. Málsýkingin á
þeim aldri er hættulegust, því
að lengi býr að fyrstu gerð.
Smekkurinn, sem kemst í ker,
keiminn lengi eftir ber, segir
máltækið. Við þurfum mjög að
gjalda varhug við enskunni í
ýmsu er varðar leikföng barna.
Við getum ekki sætt okkur við
orðskrípi eins og heman og
skeleton. Vandinn er enginn,
því að þetta þýðir karlmaður
og beinagrind. Og enn eitt. Ef
við viljum endilega taka eitt-
hvað upp úr ensku sem sérstakt
heiti, þá hlýtur það að vera
lágmarkskrafa, að það sé staf-
sett eftir íslenskum reglum, en
ekki enskum. Við megum ekki
láta það viðgangast, að börn
venjist á að kalla drykk hæsí,
nema hann sé stafsettur þann-
ig. Eins og letri er háttað utan
á fernunum, væri skömminni
skárra að kalla drykkinn háa c
(háa sé). Við köllum þó alltjent
olíufélag Bé pé (skammstöfun
fyrir British Petrolum), en ekki
Bí pí. Og stuttstíga gaurinn í
Dallas getum við kallað JoA
Err, en alls ekki Dsjei Ar.
Ekki sakar heldur að
minnast á uppivöðslu orðsins
ókei, sem æðir eins og eldur í
sinu um íslenskt mál og hefur
tekið á sig sömu tónbrigðin í
mismunandi merkingum, eins
og í máli Englendinga og
Bandaríkj amanna.
*
Umsjónarmaður hefur áður
minnst á brenglaða orðaröð í
íslensku fyrir erlend áhrif.
Ekki skal staglast á því í þetta
sinn, en lítið dæmi tilfært héð-
an úr blaðinu föstudaginn 18.
þ.m. Þar kemur fram, sem
betur fer, að margur er á verði
um móðurmálið. Húsmóðir í
Kópavogi skrifar Velvakanda:
„í Morgunblaðinu 16. októ-
ber var sagt frá því að Jóakim
prins, yngri sonur Margrétar
Danadrottningar og manns
hennar, Hinriks prins, væri hér
í heimsókn og birt var mynd
af prinsinum unga sem bauð
af sér góðan þokka. En hann
var nefndur „prins Jóakim" á
þremur stöðum í greininni og
faðir hans „prins Hinrik". En
samkvæmt íslensku máli á að
segja nafnið fyrst og síðan
titilinn, samanber „Margrét
Danadrottning."
Ekkert hefur enn heyrst frá
Hlymreki handan eftir ádrepu
ónefnds Akureyrings í næstsíð-
asta þætti. En kunningi hans,
Þjóðrekur þaðan, hefur hins-
vegar haft samband við um-
sjónarmann og tekið undir
áfellisdóminn um Hlymrek í
eftirfarandi vísu:
Eg vorkenni Hlymreki handan
að hafa ekki meðtekið andann.
Hans Sónarkerssveita
er sjenslaust að neyta
því hann kann hvorki að brugg’-
ann né bland’ann.
Einfaldur og auðlærður er
munur nokkurra atviksorða
sem tákna átt, stefnu og stað.
Sjáum á eftirfarandi dæmum
hvernig endingarlausu orð-
myndirnar tákna stefnuna,
hreyfinguna til, en orðmyndirn-
ar með endingu tákna kyrrstöð-
una, dvölina á: Við förum út, en
erum úti, förum inn, en erum
inni, förum upp, en erum uppi,
förum fram, en erum frammi,
förum niður, en erum niðri.
Seinasta orðmyndin finnst mér
einkum.í hættu. En við förum
sem sagt niður á bryggju og er-
um niðri á bryggju. Jón botnan,
bróðursonur Björns botnans
frá Botnastöðum, kvað:
Eiríkur á Sauðá syðri '
Sigríði á Eyri niðri
sauma lét á seltíð miðri
sængurföt með rjúpnafiðri.
Og það er þá heldur ekki
sama hvernig við skiptum milli
lína. Ýmislegt ljótt af því tagi
hefur mátt sjá á tölvuöld, nú
síðast í Lesbókinni fyrir réttri
viku. Þar stóð:
„Auðvitað þekkti ég tal —
svert (þannig skipt milli lína)
til hans.“ Þetta held ég að hafi
átt að vera tals-vert.
Auk þess legg ég til að við
höfnum slettunni gallerí og
tökum upp orð eins og listhús
eða myndhús. Hvort viljið þið
heldur?
Sjóefnayinnslan, Reykjanesi:
„Eina tilraunin með há-
hita- og efnavinnslu"
— segir Albert Guðmundsson iðnaðarráðherra og telur
sjálfsagt að ljúka þeirri tilraun
„ÞAÐ eina sem ákveðið hefur verið
er að halda áfram þessari einu til-
raun, sem er í gangi, ura rannsókn
á háhita- og efnavinnslu," sagði
Albert Guðmundsson iðnaðarráð-
herra í samtali við Morgunblaðið
þegar hann var spurður hvort stefnu-
breyting hefði orðið á afstöðu Sjálf-
stæðisráðherranna varðandi upp-
byggingu Sjóefnavinnslunnar á
Reykjanesi, við það að hann tók við
embætti iðnaðarráðherra. Eins og
fram kom í Morgunblaðinu á sl.
vori vildi þáverandi iðnaðarráðherra,
Sverrir Hermannsson, að stöðvaðar
yrðu greiðslur úr ríkissjóði til Sjó-
efnavinnslunnar, en eins og kunnugt
er, er nú gert ráð fyrir áframhaldandi
uppbyggingu verksmiðjunnar svo og
koltvísýruverksmiðju og til þess skal
varið 60 milljón krónum af fjárlögum
Frá Sjóefnavinnslunni.
næstaárs.
Iðnaðarráðherra sagðist engu
um það spá hvort niðurstöður
þessara rannsókna yrðu á þann
veg að fyrirtækið yrði arðbært
eða ekki. „Það getur vel verið
að rannsóknir eigi eftir að leiða
í ljós, að þetta verði allt til
einskis," sagði Albert, „en það
getur líka vel verið að þetta leiði
til þess, að við sjúm að við getum
haft hér arðbæra atvinnuvegi á
mörgum sviðum í framtíðinn.
Maður veit aldrei fyrirfram
hver niðurstaðan verður af vís-
indalegum rannsóknum, en engu
að síður borga þær sig, því þær
sýna hvort víð höfum yfir
auðæfum að ráða eða ekki.“