Morgunblaðið - 07.11.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
Erlend skuldasöfnun
og innlendur
fjármagnsmarkaður
Byggjum upp fiskist
ana, minnkum aflas
Ræða Kristjáns Ragnarssonar, formanns LÍU, á aðalfundi
Landssambands íslenskra útvegsmanna
Talsmenn ríkisstjórnarinn-
ar hafa misserum saman
rekið harðan áróður gegn er-
lendri skuldasöfnun og lagt
ríka áherzlu á nauðsyn þess
að draga úr lántökum erlendis
og stöðva skuldaaukningu þar.
Vel má vera, að fólk geri sér
ekki nægilega grein fyrir því,
hve hér er mikið í húfi. Vel-
gengni okkar um langt skeið
veldur því, að almenningur á
bágt með að skilja svona tal.
Sannleikurinn er hins vegar
sá, að framtíðarvelferð þjóðar-
innar er í húfi. Það hefur verið
rúmt um fé á erlendum fjár-
magnsmörkuðum um langt
skeið en reynslan sýnir að þar
getur harðnað á dalnum eins
og annars staðar. Um leið og
það gerist getur orðið erfitt
fyrir okkur íslendinga að fá
sífellt ný lán til þess að greiða
afborganir og vexti af eldri
lánum. Þá fyrst mundum við
standa frammi fyrir alvarleg-
um vanda, ef til þess kæmi að
við yrðum að greiða allar
skuldbindingar okkar í reiðufé
af eigin aflafé.
Af þessum sökum skiptir
miklu máli, að byggja upp fjár-
magnsmarkað hér, sem smátt
og smátt verði svo sterkur, að
bæði opinberir aðilar og einka-
fyrirtæki geti leitað á hann um
fjármögnun margvíslegra
framkvæmda. Útboð ríkissjóðs
á spariskírteinum síðustu tvo
áratugi hafa að sjálfsögðu átt
ríkan þátt í að leggja grundvöll
að þessum markaði. Nú er svo
komið, að einkafyrirtæki, sem
þurfa að afla fjár til fram-
kvæmda, bjóða út skuldabréf
með sama hætti og ríkið hefur
lengi gert. Þeim mun meira
fjármagn, sem fæst á hinum
innlenda lánamarkaði, þeim
mun minna fé þurfum við að
taka að láni erlendis. Eftir sem
áður verður alltaf togstreita
milli opinberra aðila og at-
vinnulífsins um aðgang að
þessu fjármagni.
Þetta fjármagn skilar sér
ekki nema kjörin, sem í boði
eru, verði viðunandi. Vegna
mikils fjárskorts í okkar landi
hafa ávöxtunarkjörin verið
býsna há. Einhver verður að
borga þessa vexti og að lokum
er það almenningur í landinu,
sem það gerir með einum eða
öðrum hætti. Háir vextir á
sparifé hafa valdið miklum
erfiðleikum í atvinnulífi og
hjá einstaklingum. Afleiðingin
hefur orðið sú, að fyrirtæki
halda að sér höndum um fram-
kvæmdir og húsbyggjendur
lenda í stórfelldum vandræð-
um. Svo virðist, sem hljótt
hafi verið um þessi vandamál
húsbyggjenda undanfarna
mánuði, en þau eru að koma
fram á sjónarsviðið á ný.
Spurningin, sem menn
standa frammi fyrir, er sú,
hvernig hægt er að halda uppi
þeim ávöxtunarkjörum, sem
nauðsynlegt er til þess að fólk
hafi áhuga á að spara og hins
vegar að veita fyrirtækjum og
húsbyggjendum aðgang að
iánsfé, sem þessir aðilar hafa
einhverja möguleika á að end-
urgreiða með verðtryggingu og
vöxtum. Hér áður fyrr, áður
en verðtrygging kom til sög-
unnar, voru bankar og spari-
sjóðir gagnrýndir fyrir það að
veita einungis stutt lán til
framkvæmda. Þá var því borið
við af hálfu þessara aðila, að
þeir gætu ekki lánað til lengri
tíma vegna verðbólgunnar,
sem brenndi útlánsféð upp. Nú
á þessi röksemd ekki lengur
við, einfaldlega vegna þess, að
verðtryggingin tryggir verð-
gildi þess fjár, sem útlána-
stofnanir lána út. Á hinn bóg-
inn er lánstíminn enn svo
stuttur, að greiðslubyrðin
verður óbærileg bæði fyrir
einstaklinga og fyrirtæki.
í ræðu, sem Þorsteinn Páls-
son, fjármálaráðherra, flutti á
þingi ungra Sjálfstæðismanna
í haust, benti hann á að pen-
ingamarkaðurinn á íslandi
væri vanþróaður og margvís-
legar umbætur þyrftu þar að
koma til sögunnar. Eitt af því
hlýtur að vera að lengja veru-
lega lánstíma verðtryggðra
lána, þannig að greiðslubyrðin
verði viðunandi. Þá hefur
hvort tveggja gerzt, að sparifé
landsmanna er verðtryggt, en
þeir, sem greiða verðtryggingu
og vexti, fá möguleika á að
gera það með skynsamlegum
hætti. Uppbygging hins inn-
lenda fjármagnsmarkaðar,
sem spariskírteini ríkissjóðs
hafa átt svo mikinn þátt í að
skapa, verður að taka tillit til
hagsmuna beggja aðila, eig-
enda sparifjárins og lántak-
enda. Sú yfirlýsing fjármála-
ráðherra í Morgunblaðinu í
gær, að vel geti komið til
greina að afnema verðtrygg-
ingu á skammtímaskuldbind-
ingum, er mikilvægur þáttur í
að skapa þarna jafnvægi, þótt
sjálfsagt eigi menn eftir að
deila um það, hvað felist í
skammtímalánum. Vafalaust
mundi ákvörðun um endur-
bætur af þessu tagi á peninga-
markaðnum og starfsemi hans
geta orðið veigamikill þáttur í
gerð næstu kjarasamninga.
Þess vegna sýnist full ástæða
til þess fyrir ríkisstjórnina að
hraða aðgerðum sínum á þeim
vettvangi.
Góöir fundarmenn.
Á þessu ári hafa ytri aðstæður
yfirleitt verið sjávarútveginum
hagstæðar, bæði hvað varðar afla-
brögð og markaðsverð. Hitastig í
sjónum við ísland hefur hækkað
verulega og lífríkið hefur haft
tækifæri til þess að þroskast og
dafna. Þetta eykur okkur bjartsýni
um, að helstu nytjafiskstofnar við
landið muni halda áfram að
stækka og það muni auðvelda
okkur uppbyggingu þeirra, at-
vinnugreininni og þjóðinni til
hagsældar.
Gert er ráð fyrir að sjávarvörur
muni verða fluttar úr landi á þessu
ári fyrir 22,2 milljarða króna á
móti 16,5 milljörðum í fyrra. Er
þetta 71% af heildarútflutningi
landsmanna og aukning um 34,5%
milli ára. Um er að ræða 3,5%
aukningu á magni, 3,5% hækkun
á söluverði og 25,5% vegna breyt-
inga á gengi.
Markaðsverð hefur farið lítil-
lega hækkandi á frystum fiski og
einnig á saltfiski. Hinsvegar hefur
verð á mjöli og lýsi verið lágt til
skamms tíma en hefur farið hækk-
andi undanfarnar vikur. Miklar
skreiðarbirgðir liggja enn óseldar
í landinu og valda miklum erfið-
leikum vegna vaxta og geymslu-
kostnaðar.
Sala á ferskum fiski
Útflutningur á ferskum fiski
hefur aukist mjög mikið og er nú
orðinn verule'gur hluti útflutnings-
ins. Aukningin hefur aðallega
orðið á útflutningi á ferskum fiski
i gámum. Fyrstu 10 mánuði þessa
árs voru fluttar út um 50 þúsund
lestir af ferskum fiski til Englands
og Þýskalands í fiskiskipum og
gámum að verðmæti 1,8 milljarðar
króna, þar af voru fluttar út 27
þús. lestir í fiskiskipum og 23 þús-
und lestir í gámum á móti 34 þús-
und lestum í fiskiskipum og 13
þúsund lestum i gámum allt árið
í fyrra. Verðhækkun hefur orðið á
ferskum fiski umfram breytingu á
gengi, sem nemur 14% í gámum
en 16% úr fiskiskipum.
Ástæður fyrir þessum aukna
útflutningi eru aðallega fyrr-
greindar verðhækkanir, skortur á
vinnuafli til að vinna aflann hér á
landi og stuttur greiðslufrestur á
aflaandvirði, en yfirleitt hafa
greiðslur borist innan 10 daga frá
sölu og oft í sömu viku og sala fer
fram.
Ýmislegt bendir til að aðstæður
hafi verið nokkuð sérstakar á
þessu ári, hvað varðar verð á fersk-
um fiski í Englandi. Má þar nefna
óhagstætt veðurfar í Norðursjó og
lítinn afla þarlendra skipa. Það er
því óráðlegt að gera ráð fyrir að
sama þróun til aukningar á sölu á
ferskum fiski muni eiga sér stað
á næsta ári.
Svo virðist sem nokkurrar tor-
tryggöi gæti, hvað varðar sölu á
ferskum fiski og oft koma fram
sjónarmið um að takmarka eigi
þessi viðskipti. Þetta er hinn mesti
misskilningur. Nauðsynlegt er að
nýta þessa markaði eins og aðra
og það á að vera í ákvörðunarvaldi
hvers og eins, hvað hann gerir við
fiskinn með hliðsjón af arðsemi.
Ferskfiskmarkaður gerir miklar
kröfur til fiskgæða og okkur ber
að haga sölu og framboði í sam-
ræmi við það, en einstaka aðilar
virðast halda að hér geti verið um
einhvern afgangsmarkað að ræða,
sem hægt sé að bjóða hvað sem
er, en því fer fjarri ef við viljum
viðhalda þeim góða orðstir sem við
höfum getið okkur á þessum mark-
aði.
Stjórnun veiðanna
Fiskveiðunum hefur nú í tvö ár
verið stjórnað með takmörkunum
á afla hvers skips, eða með tak-
mörkun á sókn hvers skips. Þetta
er andstætt við það sem áður var,
þegar leitast var við að takmarka
heildarafla án takmörkunar á
einstök skip.
Ekki leikur á því minnsti vafi
að takmörkunar er þörf þegar litið
er til stofnstærðar okkar aðal-
nytjafisks, þorsksins, og sóknar-
möguleika fiskiskipaflotans. Það á
að vera óumdeilanlegt markmið
að byggja stofninn upp svo veiði
verði árviss og aflasveiflur minnki.
Það verður ekki gert nema viður-
kennt sé, að hægt sé að geyma fisk
í sjónum og ekki sé nauðsynlegt
að veiða hvern þann fisk, sem unnt
er að draga úr sjó.
Ef marka má reynslu undan-
farinna ára eru aðstæður í hafinu
breytilegar frá einu tímabili til
annars, hvað varðar hitastig og
vaxtarmöguleika fisks. Ekki á
heldur að orka tvímælis að sókn
okkar mikilvirka fiskiskipaflota
skiptir verulegu máli um vöxt og
viðgang fiskistofnanna.
Um þessi meginatriði hafa flest-
ir verið sammála, þótt deilt hafi
verið um leiðir til að ná settu
markmiði. I þessu efni hirði ég
ekki um að eyða orðum að þeim,
sem hefja sig til skýjanna og
gagnrýna þá sem vilja fara að með
gát, vegna þess að þeir vita að
þeir verða aldrei sóttir til ábyrgð-
ar.
{ meginatriðum hafa komið
fram tvær hugmyndir um á hvern
hátt skuli staðið að því að tak-
marka sóknina til þess að ná fyrr-
greindu markmiði. Það er með
takmörkun á afla og eða sókn
hvers skips og með tímabundnu
aflamarki t.d. fyrir hverja 4 mán-
uði, en það er það sem kallað hefur
verið tegundamark.
Hverjir eru svo helstu kostir og
gallar þessara aðferða?
Víkjum þá fyrst að þeirri stjórn-
unarleið sem notuð hefur verið sl.
tvö ár.
Með aflamarki á skip eða sókn-
armarki með aflahámarki vinnast
eftirtalin atriði:
1. Eigandi skips getur ákveðið með
hliðsjón af aflabrögðum og
atvinnuástandi hvernig aflinn
er borinn að landi.
2. Hann þarf ekki að óttast sam-
keppni um að ná sínum afla og
ætti ekki að þurfa að kosta eins
miklu til veiðanna eins og ella.
3. Hann á að hafa hvata til að
gera sem mest verðmæti úr
þeim afla sem honum er út-
hlutað.
4. Framsalsheimild innan sömu
útgerðar eða til annarra gefur
möguleika til sparnaðar, og að
þeir fiski sem kosta minna til.
5. Markmiði um takmörkun á
heildarveiði á að vera auðveld-
ara að ná, þótt í aðferðinni felist
ákveðinn sveigjanleiki um
heildarafla, sérstaklega vegna
vals um sóknarkvóta. Þessi
sveigjanleiki mótast þó af
möguleikum til að afla og fer
því eftir ástandi fiskistofna og
virkar því í báðar áttir.
Helstu annmarkar eru:
1. Takmörkun á frelsi til að afla
eins og áhöfn og skip hafa burði
til.
2. Ákveðin hætta á að allur afli
sé ekki borinn að landi.
3. Að vera bundinn úthlutun, sem
bundin er eldri reynslu.
Segja má að kostir tegunda-
marks felist i þeim atriðum sem
taldir eru til ókosta aflamarksleið-
arinnar, en ókostir eru þeir, að
ekki er gert ráð fyrir sóknartak-
mörkunum með öðrum hætti en
þeim, að stöðva veiðar allstaðar á
landinu þegar tilteknum afla er
náð. Samkeppni um veiðar á afla,
sem er minni en sóknargetan leyfir
að veiða, hlýtur að leiða til aukins
kostnaðar.
Ég hef ekki farið leynt með þá
skoðun mína, að ég tel að aflamark
á skip með heimild til vals á sókn-
armarki sé vænlegri leið til stjórn-
unar veiðanna en tímabundin afla-
mörk. Mér finnst að of mikið hafi
verið talað um, að stjórnun veið-
anna byggist á aflamarki á skip,
en þess ekki getið að eigendur 185
skipa af 665 skipum hafa valið
sóknarmark á þessu ári, sem að-
eins er bundið hámarksafla á
þorski.
Mjög mikilvægt er, að afla-
marksleiðin gefi mönnum tæki-
færi til þess að ávinna sér nýja
reynslu í stað reynslu áranna
1981—1983, þótt í upphafi hafi það
verið talin sanngjörn viðmiðun því
hún raskaði minnst högum hvers
ogeins.
Hvaða leið sem valin verður þá
er nauðsy nlegt að marka hana með
lögum er gildi til lengri tíma en
eins árs. í þessum efnum munum
við ekki öðlast neina nýja
vitneskju, sem skiptir máli og
breytt getur þeim grundvelli er við
byggjum á í dag. Til þess að menn
geti áunnið sér nýja aflareynslu,
þarf að vera unnt að segja mönn-
um nú hver áhrif val á sóknar-
marki hefur á framtíðina. Ég er
þess fullviss að umræða um þetta
mikilvæga mál muni verða mál-
efnaleg á þessum fundi og sameig-
inlega viljum við hlita niðurstöðu
- meirihluta fundarmanna eins og
ávallt áður.
Ánægjulegt er, að horfur eru nú
betri með aflabrögð á næsta ári
og heildaraflamark á þorski ætti
að vera umtalsvert hærra en á
þessu ári, þótt ekki liggi fyrir hvert
það verður.
Afkoma flotans
Afkoma fiskveiðanna hefur ve-
rið nokkru betri á þessu ári en
undanfarin ár og sérstaklega eftir
siðustu fiskverðsákvörðun, þá var
talið að bátarnir hefðu um 10%
af tekjum til þess að standa undir
fjármagnskostnaði, og togararnir
um 16%. Samtals var talið að
veiðarnar hefðu um 1300 milljónir
króna til þess að standa undir fjár-
magnskostnaði, en hann er talinn
um 1700 m.kr. á ári. í þessu dæmi
er reiknað með ávöxtun sem byggir
á vátryggingarverði fiskiskipanna.
Afkoman er því tiltölulega góð
hjá þeim sem eiga skuldlítil skip
en erfið hjá þeim sem skulda
mikið. Þessi afkomumynd er betri
en áætluð afkoma fyrir allt árið.
Afkoma loðnuveiðanna hefur
batnað mikið vegna aukinna verk-
efna. Með þeirri aukningu sem nú
hefur verið ákveðin á loðnukvóta
má ætla að afkoma loðnuveiðanna
verði góð á þessu ári. Því má hins-
vegar ekki gleyma að rekstur þessa
flota er áhættusamur vegna mis-
góðra Ioðnuárganga og mikilla
verðsveiflna á loðnuafurðum.
Sérstök ástæða er til að gleðjast
yfir góðri afkomu útgerðar og
áhafna þeirra skipa sem frysta
aflann um borð. Framleiðsluverð-
mæti þeirra eru undraverð og er
unnt að nefna dæmi um að fram-
leiðsluverðmæti á bak við hvern
áhafnarmann eru 7—8 milljónir
króna, þegar framleiðsluverðmæti
á bak við hvern sjómann á hefð-
bundnum togara og verkamann
eða verkakonu í frystihúsi eru til
samans að meðaltali um 2—2,5
milljónir króna.