Morgunblaðið - 17.06.1986, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚNÍ 1986
fyrsti formaður félagsins. Jóhann
var glæsilegur sigurvegari í þessum
kosningum og hlaut 652 atkvæði,
en Karl Einarsson fékk 354 at-
kvæði. Jóhann bauð sig fram fyrir
Borgaraflokkinn, en úr þeim flokki
var Ihaldsflokkurinn stofnaður 24.
febrúar 1924, en hinn 25. maí 1929
var Sjálfstæðisflokkurinn núver-
andi stofnaður af þingmönnum
íhaldsflokksins og Frjálslynda
flokksins og var Jóhann Þ. Jósefs-
son einn þeirra þingmanna, sem
undirrituðu stefnuskrá flokksins.
Formaður var kjörinn Jón Þorláks-
son forsætisráðherra 8. júlí 1926
til 28. ágúst 1927. Jóhann Þ.
Jósefsson var kjördæmakjörinn 12
sinnum og hafði ætíð öruggt og
gottfylgi.
Allan þann tíma sem Jóhann sat
í bæjarstjórn hafði flokkur hans
meirihluta í stjóm bæjarsins. Þetta
var litríkt tímabil, en mjög erfitt
eftir að heimskreppan skall á árið
1930 og aðalgjaldmiðill og lifíbrauð
Vestmannaeyinga, saltfiskurinn,
varð nær verðlaus á erlendum
mörkuðum.
Jóhann vann ásamt fleiri framá-
mönnum í Vestmannaeyjum ótrauð-
ur að stofnun Björgunarfélags
Vestmannaeyja og síðan kaupum á
björgunar- og varðskipinu Þór.
Björgunarfélagið var stofnað 3.
ágúst 1918, en Þór kom til Vest-
mannaeyja 26. mars 1920.
Sjórinn var sóttur með ótrúlegu
kappi á þessum árum og slys voru
ógnvænlega tíð. Kaupin á Þór var
mesta öryggismál sjómanna á þeim
tíma og Vestmannaeyingar lögðu
fram stórfé til að geta keypt skipið,
en ríkið studdi kaupin að einum
þriðja. Bæjarsjóður lagði í mikinn
kostnað við útgerð skipsins fyrstu
árin. „Björgunarskipið" var Þór
oftast kallaður, eftir aðalhlutverki
sínu, skrifar Páll Bjamason í ritinu
„Björgunarfélag Vestmannaeyja -
10árastarf“.
Jóhann Þ. Jósefsson sat í fyrstu
stjóm félagsins frá stofnun þess og
til 1930 sem ritari, en var eftir það
formaður félagsins um tugi ára.
Hann var framkvæmdastjóri félags-
ins frá 1918 til 1926 meðan Þór
var gerður út frá Vestmannaeyjum
og var reksturinn oft mjög erfíður.
Strax og hann kom á Alþingi vann
hann að því að skipið yrði búið
vopnum og 1. júlí árið 1924 var
sett fallbyssa á Þór. Það árið tók
hann 8 togara og 1 síldveiðiskip í
landhelgi.
Af framfaramálum, sem vörðuðu
séstaklega Vestmannaeyjar og Jó-
hann Þ. Jósefsson beitti sér fyrir,
bera hæst hafnarmálin og öryggis-
mál sjómanna. En verkefnin vom
mörg um allt ísland í byijun aldar-
innar og þá ekki síst í ört vaxandi
stað eins og Vestmannaeyjum.
Um það ritar Jóhann í Þjóðina
árið 1938:
„Þau verkefni, sem bæjarstjórn
Vestmannaeyja fékk í hendur 1918,
er hún tók til starfa, vom margvís-
leg og erfíð.
Hafnargarðamir hálfbyggðir og
hálffallnir, bryggjur og lendingar
mjög ófullnægjandi, þrengslin á
höfninni og grynningar þar til stór-
baga og tjóns fyrir fískibátaflotann.
Vegir í bænum sama sem engir,
engin vatnsleiðsla né sjóðleiðsla, og
yfír höfuð engin þau skilyrði fyrir
hendi, sem hinn nýi vélbátarekstur
þarfnaðist. Allt var miðað við gömlu
útgerðina og hennar afköst."
Allt frá því bygging hafnargarða
í Vestmannaeyjum hófst fyrir opnu
hafí vorið 1914 urðu Vestmannaey-
ingar að berjast bæði við óblíð nátt-
úmöfl og fjárveitingavaldið, sem
var ákaflega misjafnlega skilnings-
ríkt eins og reyndar vill enn brenna
við hjá fátækri þjóð. Hafnargarð-
amir stóðust ekki hörð haust- og
vetrarveður og sterka úthafsölduna
og varð að endurbyggja og end-
umýja þá hvað eftir annað. Frá
því Jóhann Þ. Jósefsson tók sæti á
Alþingi árið 1924 og ávallt síðan
barðist hann fyrir fjárveitingum til
Vestmannaeyjahafnar. Alla hans
þingmannstíð vom Vestmannaeyjar
eina lífhöfnin fyrir suðurströnd
landsins; mikilvægasti vélbáta- og
útgerðarstaður Iandsins.
Á þinginu árið 1927, þegar Jó-
hann mælti fyrir frv. til laga um
hafnarbætur og viðauka við hafnar-
lög frá 1913, varð hann að beita
sér af hörku í málinu. Sumir þing-
menn, og það meira að segja úr
nærsveitum Vestmannaeyja á Suð-
urlandi, þaðan sem 1200 manns
sóttu þá Iífsbjörg sína til Vest-
mannaeyja, kölluðu þetta „endur-
tekna heimtufrekju Vestmannaey-
inga“. Hinn mikli stjómskömngur
og vitmaður, Jón Þorláksson, hafði
þá sem oftar framsýni og sagði í
umræðu um málið: „Ég efa ekki,
að svo framarlega sem útvegur
Vestmannaeyinga á að geta haldið
áfram að vaxa verði að fást þær
umbætur á höfninni að hún leyfí
stærri skipastól. Mér finnst því að
verði að líta með velvilja til þessarar
tillögu." Og var hún samþykkt.
Um öryggismál sjómanna, sem
vom eitt af hjartans 'málum Jó-
hanns hafði hann alltaf mjög gott
og náið sammband við sjómenn.
Þorsteinn Jónsson í Laufási getur
þess að Jóhann Þ. Jósefsson hafí
leitað til sín og spurt hvar hann
teldi réttast að staðsetja þriðja vit-
ann í Vestmannaeyjum. Þorsteinn
í Laufási mælti þá eindregið með
Faxaskeri en Thorvald Krabbe vita-
málastjóri lagðist gegn þessari
hugmynd og vildi vita á Ellirey.
Síðar kom Jóhann þessari tillögu í
gegnum þingið eftir að vélskipið
Helgi fórst þar 7. janúar 1950 með
10 mönnum. Þegar sjómenn í Vest-
mannaeyjum ásamt Jóhanni Gunn-
ari Ólafssyni bæjarstjóra óskuðu
eindregið eftir að viti yrði byggður
á Þrídröngum studdi Jóhann þá
tillögu með ráð og dáð.
Jóhann Þ. Jósefsson var fmm-
kvöðull að fjölmörgum framfara-
málum í atvinnulífi Vestmannaey-
inga og átti hlut að stofnun stórfyr-
irtækja með þátttöku allra útvegs-
manna á breiðum gmndvelli, sem
enn í dag em burðarásar atvinnu-
lífsins þar.
Hér má nefna fyrirtæki eins og
Lifrarsamlag Vestmannaeyja, sem
stofnsett var af útvegsmönnum í
árslok 1932, en tók til starfa árið
1933. Það er eitt öflugasta fyrir-
tækið í Vestmannaeyjum í dag og
hafði árið 1982 eftir 50 ára starf
tekið á móti um 90 þúsund tonnum
af lifur og framleiddi úr því magni
52.300 tonn af lýsi, en á síðustu
ámm hefur þar verið starfandi
niðursuðuverksmiðja, sem er vax-
andi. Á aðalfundi Lifrarsamlagsins
haustið 1945 var kosin nefnd út-
vegsmanna til að gera athugun á
stofnun fiskvinnsluvers með svip-
aðri félagslegri uppbyggingu og
þau vinnslu- og sölufélög útgerðar-
manna í Vestmannaeyjum, sem
áður hafði verið komið á fót í Eyj-
um. Jóhann Þ. Jósefsson átti sæti
í nefndinni og hinn 5. maí 1946
boðaði hann útvegsmenn til fundar
um málið. í framhaldi af þeim fundi
bundust 105 útvegsmenn í Vest-
mannaeyjum samtökum um að
stofna Fiskvinnslustöð útgerðar-
manna og var stofnfundur Vinnslu-
stöðvar Vestmannaeyja haldinn 30.
desember 1946. Vinnslustöðin er
eitt af þróttmestu fískvinnslufyrir-
tækjum í Vestmannaeyjum í dag
og rekur auk fískvinnslu útgerð
þriggja togara ásamt fleiri fyrir-
tækjum í Eyjum (Samtog) og Fiski-
mjölsverksmiðju Vestmannaeyja,
sem hefur rúmlega 2000 tonna
afköst á sólarhring. Fyrirtækið
hefur á undanfömum árum tekið á
móti 12—17 þúsund lestum af físki
til vinnslu og framleitt freðfísk,
saltfísk, saltsíld og skreið til út-
flutnings. Þegar skreiðarfram-
leiðsla hófst í stórum stíl árið 1951
sá hann um sölu skreiðarinnar
fyrstu tvö árin og varð framkvæma-
stjóri Skreiðarsamlagsins og gegndi
því nær til æviloka og lét af störfum
í árslok 1960. Þá átti hann lengi
sæti í stjóm SÍF og sat um skeið
í sfldarútvegsnefnd.
Á þessum ámm var Jóhann for-
maður Nýbyggingaráðs stofnlána-
deildar Landsbankans, sem vann
að uppbyggingu atvinnuvega lands-
manna í kjölfar heimsstyijaldarinn-
ar, sem lauk 1945. Kom framsýni
Jóhanns og víðtæk reynsla í sjávar-
útvegi þar í góðar þarfir, en frá
unga aldri hafði hann fengist við
útgerð. Hann var aðeins 22 ára
gamall þegar hann eignaðist ’A
hluta í vélbát, en 24 ára gamall árið
1910 hóf hann verslunarrekstur í
Vestmannaeyjum með Gunnari Ól-
afssyni og Pétri Thorsteinsson, sem
seldi skömmu síðar sinn hlut í fyrir-
tækinu. Fyrirtækið Gunnar Ólafs-
son & Co (Tanginn) varð eitt þrótt-
mesta útgerðarfyrirtækið í Vest-
mannaeyjum á fyrri hluta aldarinn-
ar. Enn í dag er blómlegt fyrirtæki
með því nafni í Vestmannaeyjum
en fæst nú einvörðungu við verslun,
sem er ef til vill tímanna tákn.
Þeir Jóhann og Gunnar Ólafsson
ráku fyrirtækið saman til ársins
1955.
Stórátak til bættrar fiskverkunar
og betra hreinlætis í Vestmannaeyj-
um var gert með byggingu sjóveitu
árin 1931 og 1932 og leiddi það
af sér mun betra mat á saltfíski
og jók verðmæti útflutningsafurða.
Stór sjógeymir, sem enn sjást leifar
af út úr hraunstálinu frá gosinu
1973 var byggður austan við
Skansinn. Þetta var stórátak og
flýtti mjög fyrir gerð sundlaugar.
Saga sundíþróttar í Vestmannaeyj-
um er merkileg. Sundkennsla hófst
í Eyjum í köldum sjó árið 1891 og
var kennt undir Stóru- og Litlu-
Löngu sunnan undir Heimakletti.
Mikill áhugi varð strax fyrir iðkun
sunds i Vestmannaeyjum og árið
1894 kom fyrst fram áskorun frá
Sigurði Sigurfinnssyni hreppstjóra
um að innleiða sundskyldu á Islandi.
Strax og Jóhann Þ. Jósefsson var
kosinn á Alþingi árið 1924 flutti
hann tillögu þess efnis að sund-
skylda skyldi innleidd á íslandi og
var tillagan samþykkt sem heimild-
arlög árið 1925 og innleiddu þá
Vestmannaeyingar fyrstir kaup-
staða á íslandi syndskyldu. „í
Vestmannaeyjum þurfa allir að
læra sund og kunna vel að synda,“
skrifaði Jóhann. Sem formaður
Björgunarfélags Vestmannaeyja
beitti Jóhanna sér fyrir því að félag-
ið samþykkti fjárveitingu til sund-
laugarbyggingar. Finnbogi Rútur
Þorvaldsson verkfræðingur (faðir
Vigdísar forseta) sem hafði reynst
Vestmannaeyingum sérstaklega vel
við hafnargerðina gaf allar teikn-
ingar að lauginni, en Jóhann Gunn-
ar Ólafsson sem þá var bæjarstjóri
sá um allar framkvæmdir. Þetta
átak er þeim mun merkilegra þegar
þess er gætt að á þessum tíma
voru mikil kreppuár og víðast hvar
lítið sem ekkert um peninga. Upp
komst sundlaugin og var tekin í
notkun 30. nóvember 1934. Aðsókn
varð strax mjög mikil og var þessi
sundlaug notuð fram að eldgosinu
árið 1973, er hún fór undir hraun.
(Heimildir m.a. Þorst. Einarsson,
fyrrv. íþróttafulltrúi).
Jóhann Þ. Jósefsson barðist alla
tíð fyrir mannúðar- og slysavama-
málum og strax á Alþingi árið 1927
mælti hann fyrir vömum gegn
berklaveiki sem þá var landlæg hér
á landi og mannskæð mjög, einkum
þó hjá ungu fólki. Þegar Samband
íslenskra berklasjúklinga (SÍBS)
var síðar stofnað til að beijast gegn
berklaveikinni og styðja þá sem
höfðu orðið berklaveikir til sjálfs-
bjargar, sýndi Jóhann þeim samtök-
um sérstakan áhuga og fékk því
m.a. framgengt að gjafír til sam-
bandsins voru skattfrjálsar. Fyrir
frábæra baráttu í berklavamamál-
um og skilning á málefnum berkla-
veikra kaus Samband íslenskra
berklasjúklinga Jóhann Þ. Jósefs-
son sem einn af fyrstu heiðursfélög-
um sambandsins.
Sj á varútveg-s r áð he r ra
— setning landgrunns-
laganna
Á alþingi naut Jóhann Þ. Jósefs-
son virðingar og truasts. Hann var
fjármála- og sjávarútvegsráðherra
í ráðuneyti Stefáns Jóh. Stefánsson-
ar 1947—1949 og aftur sjávarút-
vegsráðherra í ríkisstjórn Ólafs
Thors 1949—1950, en á dögum
nýsköpunarstjómar Ólafs Thors
1944—1946 var Jóhann formaður
nýbyggingaráðs sem fyrr segir.
Það mál sem ber hæst í þing-
og ráðherrastörfum Jóhanns Þ. Jós-
efssonar em lögin um vísindalega
verndun landgmnnsins, sem koma
í hans hlut sem sjávarútvegsráð-
herra að beita sér fyrir og hann
bar stjómskipulega ábyrgð á. Lög
þessi vom sett sem lög nr. 44 hinn
5. apríl 1948. Sfðan hafa öll lög og
reglugerðir um útfærslu fískveiði-
landhelginnar byggst á þessum
lögum. Þau em „lagaleg undirstaða
fískveiðilögsögu okkar", skrifar
Bjami Benediktsson forsætisráð-
herra og prófessor í lögum, manna
lögfróðastur á íslandi um sína daga.
Ætíð er vitnað til þessara laga, við
útfærslu landhelginnar, í 4 sjómílur
1952; 12 sjómflur 1958; 50 sml.
1972 og 200 sjómflur 15. október
1975: I framsöguræðu sinni fyrir
lögunum sagði Jóhann Þ. Jósefsson
m.a. að lögin væm einn þáttur í
því starfí að vinna á móti hinni sí-
fellt vaxandi eyðileggingu á físki-
miðunum, „en vísindalegar rann-
sóknir em gmndvöllur að því að
tryggja rétt þjóðarinnar til fískimið-
anna“. Kemur hér vel fram glöggur
skilningur hans á hvert stefndi,
ástandi fiskistofna og gildi vísinda-
legra rannsókna og rétt mat sann-
menntaðs manns á því „að vísindin
efli alla dáð.“
Fjölskylda — eiginkona
í einkalífí sínu var Jóhann ham-
ingjumaður og af vini hans Bjarna
Benediktssyni forsætisráðherra lýst
þannig: „Heimilismaður var Jóhann
Þ. Jósefsson með afbrigðum góð-
ur.“ En einnig þar fylgdi honum
sorgin, sem kvaddi dyra hjá honum
strax á bamsaldri. Hann var tví-
kvæntur. Ifyrri kona hans var Svan-
hvít Ólafsdóttir frá Reyni í Vest-
mannaeyjum (systir Jóhanns Gunn-
ar sýslu- og fræðimanns). Eftir
aðeins eins árs sambúð þeirra and-
aðist hún árið 1916. Hinn 22. maí
árið 1920 kvæntist Jóhann síðari
konu sinni Magneu Þórðardóttur,
glæsilegri höfðingskonu, sem enn
lifir og var manni sínum styrkur
lífsfömnautur. Þau eignuðust þijú
börn; tvær dætur Svönu og Ágústu
og Ólaf flugmann, sem fórst í miklu
flugslysi árið 1951, við aðflug til
lendingar á Reykjavíkurflugvelli,
þegar flugvélin var að koma úr flugi
til Vestmannaeyja. Ólafur var mjög
hjartfólginn fjölskyldu sinni, en þó
sérstaklega föður sínum. Eftir þetta
hörmulega slys og missi einkasonar
síns var Jóhann aldrei samur mað-
ur.
Ævikvöld
Jóhann Þ. Jósefsson andaðist í
Hamborg 15. maí 1961, þegar hann
veiktist skyndilega á ferð heim frá
þingi Evrópuráðsins í Strassborg.
Hann er í röðum merkustu íslend-
inga og stjómmálamanna íslenskra
á þessari öld.
Drengskaparmaður
Við samantekt þessarar greinar,
þar sem drepið hefur verið á helstu
atriði í stjómmálasögu og ævi Jó-
hanns Þ. Jósefssonar hefur mér oft
orðið hugsað til þess hvað stjórn-
málabaráttan er stundum óvægin
hér á landi og gengur oft á tíðum
út á ósannindavaðal og róg, en
ekki skoðanaskipti um ólíkar að-
ferðir og leiðir við lausn mála og
stjóm landsins. Sumir andstæðing-
ar hans minntust aldrei á mannkosti
hans eða þau mál, sem hann hafði
kosið í framkvæmd á löngum
stjómmálaferli, landi sínu og þjóð
til heilla og framfara.
Lítil atvik lýsa oft hjartalagi
manna og innræti. Þegar ég undir-
ritaður, 11 til 12 ára gamall, var
eitt sinn einn míns líðs á leið frá
Reykjavík til Vestmannaeyja með
gamla Laxfossi, sem þá var í föstum
ferðum var Jóhann Þ. Jósefsson
farþegi með skipinu. Þar sem ég
stóð einn á ganginum kallaði hann
á mig án þess að vita á mér nokkur
deili og bauð mér að setjast við
borðið hjá sér og snæða með sér
smurt brauð. Mörgum ámm síðar,
árið 1955, gekk ég með honum um
götu í Vestmannaeyjum, þá róttæk-
ur stúdent, sem vildi stærri land-
helgi og mótmælti erlendu herliði í
landinu, vann á móti flokki hans
og stefnu. Með okkur í för var góður
vinur minn og skammaði hann mig
þá fyrir hluta af harðorðri grein,
sem ég hafði skrifað í Fijálsa þjóð
um landhelgismálið, þann kaflann,
þar sem ég kom inn á veru banda-
ríska hersins hér og samstarfið í
NATO, sem ég átti síðar eftir að
kynnast allnáið af eigin raun, sem
mikilvægs vamarstarfs. Ég man,
að þessi gáfaði þingskörungur
25
brosti glettnislega í kampinn, þegar
þetta bar á góma.
Þessi tvö persónulegu dæmi
sanna enn betur fyrir mér, að Jó-
hann Þ. Jósefsson var auk þess að
vera atkvæðamikill stjómamála-
maður, góðhjartaður höfðingsmað-
ur, sem hafði útsýn til allra átta. Ég
vil að lokum vitna til ummæla
tveggja samtímamanna Jóhanns Þ.
Jósefssonar á Alþingi um störf
hans: Gísli Jónsson alþm. mælti svo
eftir Jóhann: „Jóhann Þ. Jósefsson
var skörulegur á velli og þrúðmenni
í framkomu. Hann var laginn samn-
ingamaður, ötull málafylgjumaður
og lét ekki hlut sinn eftir liggja í
umræðum um þau efni sem voru
honum hugfólgin. Hann var þó ekki
einungis traustur og öruggur sam-
heiji, heldur jafnfram réttsýnn,
prúður og rökfastur andstæðingur
þeirra, sem áttu ekki samstöðu með
honum um lausn vandamála. Hann
var vinnusamur og afkastamikill,
þótti góður húsbóndi og var reglu-
samur á öllum sviðum.“ Bjarni
Benediktsson forsætisráðherra
skrifaði svo: „Hann kunni að meta
gildi veraldlegra íjármuna, hafði og
sjálfur lært að afla þeirra með
þrotlausri vinnu og eigin hyggjuviti.
En hann skildi og, að maðurinn lifir
ekki á einu saman brauði. Hann
var maður tillögugóður í almennum
málum og ólatur að reka erindi
annarra. Hann sem misst hafði
bæði föður og stjúpföður í sjóinn
við hafnlausa heimabyggð sína
gerði meira en nokkur annar bæði
til að byggja þar höfn og tryggja
að björgunarskip væri við hendina.
Hann hafði sjálfur reynt hvað það
er að verða föðurlaus í bernsku.
Hann gerði sitt til að þeir yrðu
færri eftir að verka hans nyti við
en áður.“
Guð og gæfan gefi að íslendingar
eignuðust fleiri þingskörunga sem
Jóhann Þ. Jósefsson til að efla sjálf-
stæði okkar og framfarir í landinu.
Höfundur er skólastjóri Stýri-
mannaskólans í Reykjavík.

N
ÞAÐERAÐEINS
EITT SEM GETUR
UMBREYTT LÍFI
ÞÍNUÁAÐEINS
6 DÖGUM
. .. ÞÚ
Þú getur sigrast á framtaksleysi,
feimni og óöryggi.
Þú getur eytt streitu, kvíða og
eirðarleysi.
Þú getur bætt heilsufar þitt,
marksækni og árangur.
Þú getur lært að stjórna eigin
vitund og styrkt viljann.
EK EM þjálfunin er 6 daga kvöld-
námskeið sem byggir á nýjustu
rannsóknum í tónlistarlækning-
um, djúpslökun, sjálfs-dáleiðslu,
draumastjórnun og beitingu
ímyndunaraflsins.
Asetningur EK EM þjá/funar-
innar er að umbreyta haftleika
þinum tiláð upp/ifa /ifðþannig
að vandamá/ sem þú hefur verið
að reyna að breyta eða hefur
satt þig við hverfa i framvindu
/ifsins sjá/fs.
Skráning: Friðheimar, simi: 622305
kl. 14—18.
Tfmi: Sunnudags- og fimmtudagskvöld
kl. 19.30—23.00. Byrjar sunnudag-
inn 22. júní.
Verð: 3.600 (Slökunarkassetta innifalin).
FRIÐHEIMAR
Quintessenœ Institute