Morgunblaðið - 28.11.1986, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1986
Óvissa í bandarískum
stj órnmálum eftir kosn-
ingasigur demókrata
Engar róttækar breytingar líklegar næstu tvö árin
eftirívar
Guðmundsson
Ovæntur stórsigur demókrata í
kosningunum til Öldungadeildar-
innar, sigrar repúblikana í ríkis-
stjórakosningunum og óverulegar
breytingar í Fulltrúadeild þingsins
hafa haft ruglingsleg áhrif á spá-
dóma stjómmálasérfræðinga hér í
höfuðborginni um hvers sé að
vænta í bandarískum stjómmálum
næstu tvö árin, eða þar til næstu
þingkosningar fara fram, samfara
forsetakosningum, fyrsta þriðjudag
í nóvembermánuði árið 1988.
Þrátt fyrir að Reagan forseti
ferðaðist 40.000 kílómetra til 12
sambandsríkja síðustu tvær vikur
fyrir kosningamar til að stappa
stálinu í kjósendur, hvetja þá til „að
duga sér nú í síðasta sinni" og kjósa
frambjóðendur repúblikana til Óld-
ungadeildainnar reyndust frakkalöf
forsetans of stutt og of hál svo það
festist lítið af lq'ósendum við þau.
Samt nýtur Reagan meira fylgis
og vinsælda meðal almennings en
nokkur annar fyrirrennari hans í
forsetastól á sama stigi forseta-
tímabilsins. I síðustu skoðanakönn-
un um vinsældir forsetans sögðust
67% aðspurðra fylgja forsetanum
af alhug.
Það er heldur ekki búist við að
Reagan verði „lamaður lómur", þ.e.
áhrifalaus eða áhrifalítill í embætti,
þótt hann eigi ekki meirihluta fylg-
is að vænta í Öldungadeildinni eftir
áramótin. í því sambandi er bent
á, að það sé ekki hans háttur að
leggja árar í bátjjegar á móti blæs.
Það hafi hann sýnt svo greinilega
er hann var ríkisstjóri í Kalifomíu
þegar andstæðingar hans höfðu
meirihluta löggjafarvaldsins í sínum
höndum. Hann hafi þá haft sitt
fram, ef hann taldi mikið í húfi
fýrir sig og sín stefnumál.
Enn einu sinni kom það í ljós í
þessum kosningum hversu fallvölt
flokkstryggðin og flokksvaldið eru
í bandarískum stjómmálum. Það
er talið sjálfsagt þegar svo ber und-
ir, að kjósendur greiði atkvæði
öðrum flokki en þeir eru skráðir í.
Jafnalgengt er að kjósendur greiði
atkvæði milii flokka þegar kosið er
um fleira en eitt embætti eða stöðu.
T.d. kýs maður repúblikana í Öld-
ungadeild en demókrata í Fulltrúa-
deildina o.s.frv. Slíkt er ekki talið
skammarlegt „liðhlaup" heldur rétt-
ur einstaklingsins til að kjósa eftir
eigin sannfæringu frekar en flokks-
boði. Sömu sögu er að segja um
þingmenn. Þeir greiða atkvæði
samkvæmt sannfæringu sinni en
ekki flokksboði. Það er og ekki
óalgengt, að þingmenn í sama
flokki hafl gersamlega andstæðar
skoðanir í stjómmálum. Tvær slíkar
andstæður eru öldungadeildarþing-
maðurinn Jesse Helms frá Norður-
Carolinu, talinn svæsnasti
afturhaldsmaður í Öldungadeild-
inni. (Hann dregur sig nú til baka
úr deildinni.) Aftur á móti er flokks-
félagi hans, Lowell P. Weicker frá
Connecticut, svo langt til vinstri í
stjómmálaskoðunum, að hann gæti
unað sér vel í pólitískri sæng með,
við skulum segja Jóni Hannibals-
syni, eða öðrum utar á vinstri
vængnum.
í þessu sambandi mætti benda
á, að af 11 öldungadeildarþing-
mönnum demókrata, sem taka sæti
í janúar hallast að minnsta kosti 7
eða 8 greinilega til hægri. Hitt er
þó sennilega rétt, að flokksaginn
er tryggari í Demókrataflokknum
en hinum, þegar mikið liggur við.
Skoðanamismunur einstakra þing-
manna demókrata þýðir ekki, að
þeir muni ganga í flokk með Reag-
an að staðaldri, en þeir gætu komið
honum til hjálpar í einstökum mál-
um.
Boðið uppá sam-
vinnu ... ef ...
Forystusauður demókrata í Öld-
ungadeildinni er Robert Byrd frá
Vestur-Virginia og heflr hann verið
formaður minnihlutans í deildinni,
en tekur nú við sem formaður meiri-
hlutans er deildin kemur saman
eftir áramótin. Byrd var í góðu
skapi sem vænta mátti daginn sem
kosningaúrslitin urðu kunn. „Við
getum unnið með forsetanum,"
sagði Byrd, „ef hann kemur til
móts við okkur og sýnir samvinnu-
vilja." Jafnvel Tip Ó’Neill, sem nú
lætur af embætti forseta Fulltrúa-
deildarinnar eftir að hafa elt grátt
silfur við Reagan, hefír sagt, að það
væri æskilegt, að flokkamir vinni
saman
Samstarfsvilji forystumanna
demókrata, sem verið hafa hat-
rammastir andstæðingar Reagans
á þingi, kynni að stafa af því, að
þeim ói við ábyrgðinni sem á þeim
hvflir er þeir taka völdin. Það gekk
sú saga fyrir kosningamar, að einn
af forystumönnum demókrata hefði
átt að hafa sagt — að vísu í hálfkær-
ingi — að hann óskaði eftir því, að
demókratar myndu ekki vinna
meirihluta í Öldungadeildinni þegar
hann hugsaði til þeirrar ábyrgðar,
sem yrði lögð á þeirra herðar næstu
tvö árin og þurfa þá að ganga til
kosninga á ný með malinn fullan
af syndagjöldum. Og samvinnuvilj-
inn er brothættur því daginn eftir
að Byrd og Tip O’Neill buðu uppá
samvinnu beitti forsetinn neitunar-
valdi sínu gegn svokölluðum
„hreina-vatns-lögum", sem demó-
kratar, með aðstoð nokkurra
repúblikana höfðu knúið fram í
þinginu. Byrd brást illur við neitun-
arvaldinu og sagði: „Þessi lög munu
innan skamms aftur verða lögð fýr-
ir forsetann til undirskriftar og gaf
þar með í skyn, að þingið myndi
velta neitunarvaldi forsetans í þessu
máli. Byrd ýjaði einnig að því, að
þörf væri fyrir lagasetningu um
utanríkisviðskiptin og hallann á
þeim, landbúnaðarmálin og
greiðsluhalla ríkisins. Hér liggur
hundurinn grafínn við ásteitingar-
stein milli demókrata og repúblik-
ana og það gæti komið til átaka í
þessum málum jafnvel áður en
þingið kemur saman á nýja árinu.
Víðtækt vald
þingnefnda
Það var ekki að ófyrirsynju að
Reagan sóttist eftir að halda meiri-
hlutanum í Öldungadeildinni í þau
tvö ár, sem hann á eftir í forseta-
stólnum. Þingnefndir á Bandaríkja-
þingi eru valdamiklar. Nefndimar
ráða því hvaða frumvörp koma á
dagskrá þingsins og geta tafið til
eilífs nóns að mál séu tekin fyrir í
þinginu, ef þeim býður svo við að
horfa.
Og það sem meira er, og sem
oft er notað sem vopn í erjum milli
flokka og einstaklinga, að þing-
nefndir geta kallað fyrir sig
embættismenn og hveija aðra sem
er til þess að rekja úr þeim gamim-
ar í hvaða máli sem vera skal. Allt
er þetta gert í því sem kallað er í
rannsóknarskyni. Slíkar rannsóknir
eru venjulega vel kynntar í fjölmiðl-
um og oftast er þeim sjónvarpað.
Þetta hefír að sjálfsögðu geysimikið
áróðursgildi meðal almennings.
Um tíma leit út fyrir, að Edward
Kennedy myndi taka við for-
mennsku í laganefnd Öldungadeild-
arinnar. Það hefði þýtt, sagði
einhver gámngi, að hann hefði get-
að og myndi gera forsetanum heitt
í hamsi einkum við útnefningu for-
seta til dómara. „Ef Kennedy væri
formaður laganefndarinnar, sagði
þessi galgopi, og forsetinn útnefndi
páfann til brauðs myndi Kennedy
þvæla honum svo með spumingum,
að páfínn myndi ekki vera talinn
fær að gegna meðhjálparastarfi í
sveitakirkju.” Það var því léttir fyr-
ir repúblikana er Edward Kennedy
hafnaði formennsku í laganefndinni
og kaus heldur „atvinnu og mann-
afla-nefndina“. Kennedy sagði að
hann myndi geta unnið þar þarfara
starf en í öðram nefndum til að
koma fram sínu áhugamáli, að
bæta hag þeirra, sem eiga bágt í
þjóðfélaginu.
Öldungadeildarþingmaðurinn
Sam Nunn frá Georgia-fylki verður
vafalaust kosinn formaður hermála-
nefndarinnar. Hann gæti orðið
Reagan erfíður í geimvamamálinu,
því það er alkunna, að Nunn er
hlynntur hefðbundnum herbúnaði
til landvama. Og þannig mætti
lengi telja til að sýna, að það verð-
ur ekki auðvelt fyrir Reagan að
stjóma án þess að hafa meirihlut-
ann með sér í Öldungadeildinni.
Forsetinn getur tafið mál með neit-
unarvaldi sínu.
Stórfellt sjónarspil
á skjánum í vændum
Uppljóstranimar um vopnasölu
til íran, með milligöngu Bandaríkja-
stjómar, komu of seint til að hafa
áhrif á þingkosningamar og hefðu
sennilega Iitlu eða engu breytt um
úrslitin eins og málin snerast. En
viðskipti Reagan-stjómarinnar við
íran til að leysa gísla úr haldi í
Líbanon eiga eftir að verða sjónar-
spil í sjónvarpi, sem líkja mætti við
er fólk þyrpist að skjánum þegar
„sápu“-leikir era þar á boðstólum
eins og t.d. Dynasty og Falcon Crest
eða Dallas. Þingforysta Demó-
krataflokksins hefír þegar boðað,
að þingdeildir muni taka málið upp
til rannsóknar, ásamt fleiri málum
sem þeir telja að leynt hafí verið
fyrir þingi og þjóð.
Demókratar
verða ábyrgir
Amerískir stjómmálamenn, sem
hugsa til framtíðarinnar, gera sér
ljóst, að það er ef til vill ekki skyn-
samlegt að fara of geyst í að
kollvarpa stefnumálum Reagans.
Sum þessara mála era þess eðlis,
að það verður ekki auðvelt að snú-
ast gegn þeim. Og hvort sem
demókrötum tekst að breyta, og
einkum ef þeim mistekst, verða
þeir kallaðir til ábyrgðar eftir tvö
ár. Þá fara forsetakosningar fram
og meirihluti tveggja deilda verður
kosinn. Fleiri kjósendur ganga þá
að kjörborðinu en þau 47% sem
kusu að þessu sinni.
Tökum t.d. geimvamamálið. Það
er komið inn í meðvitund manna
og það gæti orðið demókrötum
óhollt, ef hægt væri að sýna fram
á að með andstöðu sinni við geim-
vamamálið séu þeir ekki einungis
á móti landvamarmálum heldur séu
þeir greinilega „auðmjúkir" við
kommúnista. Það gengur rógi næst
í þessu landi að saka menn um slíkt
athæfí og jaðrar við landráð.
Það er ekki nokkur leið að hægt
verði að ráða við greiðsluhalla ríkis-
ins á næstu tveimur áram án
stórkostlegra skattahækkana. Ein-
angranarstefna í utanríkisviðskipt-
um myndi ekki draga úr viðskipta-
hallanum við útlönd að nokkra ráði
næstu tvö árin. Það, sem hér hefír
verið stiklað á, er bergmál af skrafí
manna á milli og skrifum fjölmiðla,
eða hugmyndum gagnrýnenda í
sjónvarpsþáttum og útvarpi.
Samnefnarinn fyrir skoðunum
manna hér um slóðir hvers sé að
vænta á stjómmálasviðinu er, að
menn skuli ekki búast við stórkost-
legum eða róttækum breytingum
næstu tvö árin. Reagan-byltingin
hafí dregið úr ferðinni, en hún hafí
ekki verið stöðvuð né heldur verði
hún áhrifalaus.
Forsetakosning'arnar
komnar í sjónmál
Það fór vitanlega ekki hjá því,
að kosningasigur demókrata myndi
kalla fram athyglina að forseta-
kosningunum 1988. Kapphlaup
væntanlegra frambjóðenda er hafíð.
Margir verða kallaðir en fáir útvald-
ir, en allir láta þeir gamminn geisa
að minnsta kosti til að byija með.
Eins og stendur — en það á vafa-
laust eftir að breytast — er staða
væntanlegra frambjóðenda eitthvað
á þessa leið:
Demókratar: Mario M. Cuomo,
ríkisstjóri í New York, vann stór-
kostlegan sigur í kosningunum eins
og búist hafði verið við. Hann er
vafalaust líklegastur til að hljóta
hnossið eins og stendur. En næstur
honum kemur Gary Hart frá Col-
orado, sem fómaði öldungadeildar-
sæti sínu til þess að bjóða sig fram
sem forsetaefni. Um tíma í kosn-
ingabaráttunni leit svo út, að
frambjóðandinn í sæti Harts í Öld-
ungadeildinni myndi tapa og það
hefði verið mikið áfallt fyrir Hart.
En það fór á annan veg. Skjólstæð-
ingur hans sigraði og það þýðir að
Garry Hart er vissulega hlutgengur
sem frambjóðandi demókrata við
forsetakosningar. Það fór ekki eins
vel fyrir einkavini Reagans, Paul
Laxalt, öldungadeildarþingmanni
frá Nevada, sem einnig hafði sagt
af sér þingmennsku í því skyni að
freista forsetaframboðs. En skjól-
stæðingur hans tapaði og þar með
er talið að möguleikar Laxalts hafí
farið forgörðum.
Það er ekkert leyndarmál, að
Reagan forseti mun styðja framboð
George Bush varaforseta. En hvort
menn verða trúaðir á meðmæli for-
setans, sem urðu svo mörgum
ffambjóðendum lítils virði, mun
draga úr þunganum fyrir Bush þeg-
ar þar að kemur. Annað forseta-
framboðsefni er John Kemp,
Fulltrúadeildarþingmaður frá New
York-ríki. Hann hefir verið ötull
talsmaður og stuðningsmaður
Reagans, einkum í efnahagsmálum.
Hann gæti orðið vamagli, ef til
átaka kæmi milli tveggja mjög
sterkra frambjóðenda. En eins og
stendur er nafn Roberts Dole frá
Kansas ofarlega á lista hugsanlegra
frambjóðenda repúblikana.
Dole hefír verið formaður þing-
flokks repúblikana í Öldungadeild-
inni og hefír getið sér með
afbrigðum gott orð. Það getur verið
að það sé of snemmt að spá rétt í
hver hlýtur hnossið um síðir, en
hitt er ekki hægt að stöðva, að
héðan í frá verður það maraþon-
umtalsefni næstu 18 mánuði eða
svo.
Reagan forseti á kosningafundi með Jim Santini, frambjóðanda repúblíkana I Nevada. Stuðningur for-
setans dugði þó skammt þvi að þingsætið tapaðist.