Morgunblaðið - 28.11.1986, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1986
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1986
33

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Kjaramálin o g
forvalið
Kirkjan, réttlætið
og miskunnsemin
Astjómarfundi í Dagsbrún á
miðvikudag var ákveðið, að
hvorki Alþýðusambandið né
Verkamannasambandið gætu
samið fyrir hönd félagsins í þeim
viðræðum, sem nú fara fram
milli fulltrúa launþega og vinnu-
veitenda. Til þessara viðræðna
var stofnað í skyndi nú um helg-
ina í þeim tilgangi að leita allra
leiða til að bæta kjör hinna lægst
launuðu. Að mati allra þeirra,
sem að viðræðunum standa, er
þessi óvænta ákvörðun stjómar
Dagsbrúnar til þess fallin að reka
fleyg í raðir launþega, valda þar
tortryggni og jafnvel úlfúð. Við
þær aðstæður er þess ekki að
vænta, að samningsaðilar ræðist
við af heilindum.
í ályktun stjómar Dagsbrúnar
segir, að „algjör uppstokkun á
taxtakerfínu sé forsenda þess að
hægt sé að hækka lægstu taxta
verulega . . .“ Svonefnd upp-
stokkun eða endurskoðun launa-
kerfísins hefur verið á dagskrá
hjá aðilum vinnumarkaðarins
síðan í samningunum í febrúar á
þessu ári. Til þess að auðvelda
þá vinnu tók Kjararannsókna-
nefnd að sér að athuga kjör
félagsmanna innan Alþýðusam-
bandsins. Fyrir rúmum mánuði
var skýrt frá fýrstu niðurstöðum
úr þessari könnun og þá með
þeim fyrirvara, að mun færri
hefðu svarað spumingum nefnd-
arinnar en vænst var og vinnsla
úr könnuninni væri enn skammt
á veg komin. Hvorki forvígis-
menn Alþýðusambandsins né
Vinnuveitendasambandsins hafa
horfíð frá hinu samningsbundna
markmiði um þessa endurskoðun.
Á hinn bóginn er það samdóma
álit þeirra forvígismanna aðila,
sem best em kunnugir þessu
flókna máli, að lengri tíma en
gefíst hefur þurfí til að vinna að
uppstokkun launakerfanna, svo
að það verk fari vel úr hendi.
Þegar á þetta er litið og kröfu
stjómar Dagsbrúnar um að
margrædd uppstokkun sé for-
senda þess að yfírlýst markmið
um hækkun lægstu launa náist,
vaknar sú spuming, hvort það
sé ekki ætlun forráðamanna fé-
lagsins að stöðva þær viðræður,
sem nú fara fram. Þröstur Ólafs-
son, framkvæmdastjóri Dags-
brúnar, sagðist líta þannig á eftir
stjómarsamþykktina, að Dags-
brún hefði „algjörlega" dregið sig
út úr samfloti með öðrum félög-
um í Aiþýðusambandinu. Guð-
mundur J. Guðmundsson sagði
hins vegar, að stjómarsamþykkt-
in þýddi ekki að Dagsbrún væri
að draga sig út úr þeim samn-
ingaviðræðum, sem nú fara fram.
Ásmundur Stefánsson, forseti
Alþýðusambandsins, sagði, að í
samþykkt Dagsbrúnar væru
áréttuð markmið, sem samþykkt
hefðu verið á formannafundi Al-
þýðusambandsins um síðustu
helgi. „í þessum samþykktum er
einn og sami tónninn," sagði
Ásmundur Stefánsson.
Af ummælum þessara þriggja
forystumanna í verkalýðshreyf-
ingunni er erfítt að ráða, hvaða
stefnu samningamálin taká eftir
stjómarsamþykktina í Dagsbrún.
Sá grunur hlýtur að læðast að
þeim, sem utan þessa hóps
standa, að þama sé um innbyrðis
ágreining að ræða, sem á rætur
sínar annars staðar en í kjarabar-
áttu með hag launþega fyrir
brjósti. í því sambandi er nauð-
synlegt að minna á það, að
einmitt þessa sólarhringana
heyja þeir Ásmundur Stefánsson
og Þröstur Ólafsson harðvítuga
baráttu Um annað sætið á fram-
boðslista Alþýðubandalagsins í
þingkosningunum næsta vor.
Kosið er í forvali flokksins um
næstu helgi og sækjast þeir Ás-
mundur og Þröstur eftir því að
setjast í það sæti, sem Guðmund-
ur J. Guðmundsson hefur skipað
á listanum.
Þegar Þröstur Ólafsson ákvað
að bjóða sig fram, sagði hann,
að annað sætið á þinglista Al-
þýðubandalagsins í Reykjavík
væri Dagsbrúnarsæti. Hann gaf
þar með til kynna, að hann ætti
rétt á að setjast í það sem fram-
kvæmdastjóri Dagsbrúnar. Nú
rétt fyrir forvalsdaginn beitir
Þröstur sér fýrir því, að Dags-
brún árétti sérstöðu sína innan
Alþýðusambandsins. Samþykkt
sljómar félagsins gengur út á
það, samkvæmt túlkun Þrastar,
að ekki sé unnt að treysta Ás-
mundi Stefánssyni fyrir því að
hafa forystu um samninga í þágu
félagsins. Síðan togast þeir As-
mundur og Þröstur á um Guð-
mund J. Guðmundsson, sem veit
greinilega ekki í hvom fótinn
hann á að stíga.
Það er í sjálfu sér ekkert ný-
næmi, að Alþýðubandalagið
misnoti verkalýðshreyfínguna í
flokkspólitískum tilgangi. Hitt er
nýtt, að valdabaráttan innan Al-
þýðubandalagsins taki á sig þá
mynd, að viðræðum við atvinnu-
rekendur um það, hvemig unnt
er að bæta hlut hinna lægst laun-
uðu, sé stefnt í hættu. í viðræðum
um kaup og Igör eiga forráða-
menn verkalýðshreyfíngarinnar
að sjálfsögðu að hafa hag um-
bjóðenda sinna að leiðarljósi en
ekki láta stjómast af pólitískum
eigin metnaði og valdabrölti.
eftirHeimi Steinsson
Um nokkurra ára bil hefur mann-
félag á íslandi einkennzt af
hatrömmum árekstrum. Almennir
borgarar gefa gætur að þróuninni.
Vaxandi uggur gjörir vart við sig.
Kvíðann mætti draga saman með
tilvitnun í ljóð Magnúsar Ásgeirs-
sonar, sem hann kveður í orðastað
Amulfs Överland:
„Hvem sækja þeir næstan?"
Hér skal því ekki haldið fram,
að átökin séu tilefnislaus. Sízt verð-
ur það dregið í efa, að málshefjend-
ur gangi á vegum réttlætisins.
Bersýnilega hyggst hver um sig
einmitt framkvæma réttlætið tafar-
laust.
En réttlætið er viðsjálsgripur.
Réttlætið er tvíeggjað sverð, sem
iðulega bítur á báðar hendur og
kann, áður en lýkur, að láta alla
aðila eftir í valnum.
Þess konar málalok gætu vofað
yfir íslendingum. Slíku hefur þrá-
sinnis fram farið í sögu þjóða: Fyrst
dynja stór orð og skelfilegar ásak-
anir. Síðan láta menn hendur
skipta. Óþarft er að rekja þráðinn
lengra.
Fleira er unnt að segja um rétt-
lætið. — Til dæmis eiga þau ekki
alltaf samleið, réttlætið og mis-
kunnsemin.
Miskunnarleysi
Nýlega heyrði ég gegnan íslenzk-
an guðfræðing segja nokkuð, sem
kom mér á óvart. Orð hans féllu
eitthvað á þá leið, að þjóðfélagið
„Kirkjan þarfnast þess
ekki fyrir sitt leyti að
kynda elda þeirrar
gagnrýni, sem svo mjög
er í hávegum höfð í
svipinn. Kirkjan fylkir
liði undir merki Krists,
— ef hún er kirkja.
Enginn skyldi gjöra sér
leik að því að sundra
liðinu. Einhugur er
sýnilegt tákn lifandi
kirkju.“
væri miskunnarlaust. Þess vegna
skipti nú mestu máli, að kirkjan
reyndist ekki miskunnarlaus líka.
Þetta þótti mér grálega mælt í
garð þjóðfélagsins. Sýnu alvarlegri
var þó sú spásögn um kirkjuna, sem
flutningsmaður virtist hafa í
frammi.
Við nánari athugun sýndist hins
vegar ástæða til að leggja þessi orð
á minnið. Atburðir síðustu vikna
gefa tilefni til að íhuga þau nokkru
frekar.
Að undanfömu hafa einstakling-
ar og hópar innan kirkjunnar orðið
leiksoppar þeirra hatrömmu átaka,
er að ofan getur. Hér verður fram-
kvæmd réttlætisins í þeim málum
ekki gjörð að álitum. Ég er ekki
vörður laga og réttar. Reyndar
skilst mér, eins og öðmm, að lög
hafí ekki verið brotin. En túlkun
laga er ekki á dagskrá í þessu grein-
arkomi.
Hitt er sárara, ef miskunnsemin
hefur verið borin fyrir borð. Sárast
alls, ef einstaklingum úr röðum
kirkjunnar — prestum og leikmönn-
um — förlast miskunnsemin.
Ekki var örgrannt um það síðast-
nefnda á dögunum, ef fíölmiðlar
gáfu nokkmm kirkjuþingsmönnum
orðið vegna Hjálparstofnunar kirkj-
unnar. — Ályktun Kirkjuþings um
málið var hófsöm og góðmannleg,
enda að henni staðið af mikilli vand-
virkni. En þegar hún birtist, var
það reyndar fram komið, sem um-
ræddir þingfulltrúar töldu óhjá-
kvæmilegt. Orð þeirra virðast hafa
ráðið miklu um þau málalok.
Þessir menn em ekki kirlq'an.
Jafnvel Kirkjuþing er ekki rödd
kirkjunnar, til eða frá, — og er á
stundum bættur skaðinn. En andlit
einstakra kirkjuþingsmanna em
hluti af ásjónu kirkjunnar. Sá hluti
var ekki með öllu miskunnsamur í
greindu tilviki.
Ef kirkjan gjörir sig seka um
miskunnarleysi, fer að fjúka í skjól-
in. Hvert eiga menn að snúa sér,
þegar hnúar réttlætisins hafa geng-
ið þeim um hrygg, — ef kirkjan
síðan einnig mætir þeim með steytt-
an hnefa á lofti?
Ég leyfi mér að vara við réttlátri
kirkju, — a.m.k. ef réttlæti hennar
tekur ekki fram réttlæti sjálfheil-
agra skyndidómstóla, — og reyndar
Heimir Steinsson
allra veraldlegra dómþinga yfirleitt.
Ég áræði að biðja um miskunn-
sama kirkju. Sú kirkja, sem ekki
iðkar miskunnsemina, virðist hafa
bmgðizt hlutverki sínu og þarf að
ganga rækilega í sjálfa sig, áður
en hún lýkur sundur munni að nýju.
Ég auglýsi eftir óttalausri kirkju,
sem ekki lætur fjölmiðlafár slá sig
út af laginu, heldur varast að
hlaupa upp með hæpnar athuga-
semdir, þegar gjörður er súgur að
einhveijum úr hennar röðum, — eða
öðmm.
Krafan um gagnrýni
Átökin hörðu eiga sér rætur. Þær
liggja m.a. í kröfu, sem alið hefur
verið á undanfama áratugi. Það er
krafan um gagmýni.
Sanngjöm gagnrýni er holl, ef
hún er borin fram af réttum aðilum
og á réttum stað og tíma. Þá gildir
um gagnrýnina hið fomkveðna: „Sá
er vinur, er til vamms segir." En
vinur gætir staðar og tíma. Að-
ferðir hans em og vinsamlegar.
Slíkt verður ekki sagt um þá
gagnrýni, sem svokallaður „nútími"
biður um. Þar er miklu fremur um
að ræða gagnrýni gagnrýninnar
vegna. Gagnrýnin er orðin ein-
hverskonar lífsstíll.
I þeirri mynd veldur gagnrýnin
í fyrsta lagi leiða — fylu. Hún er
óftjó með öllu, skapar ekkert, bygg-
ir engan upp. Hún grefur undan
heilbrigðu þreki. Hópur, sem leggur
stund á hóflausa innri gagnrýni,
missir fótanna, riðlast og verður
um síðir einskis nýtur.
í annan stað getur gagnrýnin
sem lífsstíll reynzt skjótvirkara
tortímingarafl en þessu nemur. Hún
á það til að snúast upp í fárviðri,
sem engu eirir, heldur geisar, unz
ekki stendur steinn yfir steini.
Gagnrýnin er iðulega illvígur
óvinur miskunnseminnar.
Nú heyrist krafan um gagnrýni
af vömm einstaka kirkjumanns.
Gagnrýnin virðist m.a. eiga að bein-
ast inn á við. Ekki er ljóst, hvert
stefnt er með þessari kröfu. En
varla mun hún efla styrk kirkjunnar
eða góðgimi hennar.
Einingar er þörf
Kirkjan þarfnast þess ekki fyrir
sitt leyti að kynda elda þeirrar
gagnrýni, sem svo mjög er í háveg-
um höfð í svipinn. Kirkjan fylkir
liði undir merki Krists, — ef hún
er kirkja. Enginn skyldi gjöra sér
leik að því að sundra liðinu. Ein-
hugur er sýnilegt tákn lifandi
kirkju.
Einhugur er forsenda óttaleysis
og miskunnsemi. Sundraðir og
hræddir menn þora ekki að sýna
veglyndi. Þeir vinna heldur enga
sigra. En samhuga kirkja, sem ekki
hvikar fyrir annarlegum aðsóknum,
leggur stund á miskunnsemina og
verður aldrei yfirbuguð.
Slík kirkja væri íslenzkri þjóð
næsta þarfleg gjöf um þessar
mundir.
Höfundur er þjóðgarðs vörður og
prestur á ÞingvöUum.
Kirkjuþing hefur
setið og talað
eftirséra Hjálmar
Jónsson
Á síðastliðnu sumri sendi biskup
íslands hirðisbréf sitt prestum og
söfnuðum Þjóðkirkjunnar. Þar get-
ur hann um viðhorf sín og áherslur
í kirkju- og þjóðmálum. Hann árétt-
ar það, að skoðanir manna séu
ólíkar, presta sem annarra en allir
skulu þeir vera eitt. Kirkjan sé öll-
um trúuðum mönnum opin án tillits
til skoðana, stefna eða strauma.
Oft ber það líka við að biskup lands-
ins sendir prestum þjóðkirkjunnar
bréf og óskar þess að tiltekin mál-
efni fái umfíöllun og fyrirbæn á
Drottins dögum kirkjuársins. Sem
gefur að skilja taka prestar og söfn-
uðir vel bréfum frá biskupi sínum
ásamt áður nefndum tilmælum.
Fyrirbænaefnin eru einatt þannig,
að kristinn almenningur í Iandinu
sameinast um þau af heilum huga.
Nú berast prestum og söfnuðum
fréttir um nýja og líklega markviss-
ari leiðbeiningu af hálfu kirkju-
stjómarinnar langt umfram
biskupsvald. Kirkjuþing hefur setið
og talað. Lýstu þingfulltrúar því
yfir í fjölmiðlum að Kirkjuþing
væri æðsta stofnun Þjóðkirkjunnar
og færi með talsvert vald fyrir
hennar hönd. Mátti á sumum þing-
fulltrúanna skilja, að Kirkjuþing
„Nú berast prestum og
söfnuðum fréttir um
nýja og líklega mark-
vissari leiðbeiningu af
hálfu kirkjustjórnar-
innar langt umfram
biskupsvald. Kirkju-
þing hefur setið og
talað.“
túlkaði skoðun og stefnu Þjóðkirkj-
unnar í andlegum og þó einkum í
veraldlegum efnum.
Þessar fregnir af Kirkjuþinginu
sýna að það er mjög brýnt, að full-
trúar þingsins geri sér ljóst hvert
sé hlutverk þeirra og hvort eitt og
annað sé ekki utan þeirra verka-
hrings þegar að er gætt. Lög um
kirkjuþing og kirkjuráð nr. 48/1982
má túlka á ýmsa vegu og er mikil
nauðsyn skýrari ákvæða í reglu-
gerð.
Á prestastefnu fyrir mánuði
síðan kom fram mikill áhugi á ein-
hvers konar umræðuvettvangi
innan kirkjunnar um þjóðfélagsmál,
þar sem prestar og söfnuðir gætu
gengið að hlutlægum heimildum,
staðreyndum og rökum um hin
ýmsu þjóðfélagsmál. Mörg málefni
hefur þjóðin við að fást og þau eru
oft og einatt til umfjöllunar í predik-
unum okkar, prestanna, þar sem
við leitumst við að bregða ljósi kris-
tinnar trúar og kenningar á þau.
Einkum vegna þessa höfum við
áhuga á nefndum umræðuvett-
vangi. Vísi að slíkri umfjöllun er
að finna í Kirkjuritinu á undanföm-
um árum, undir heitinu „Sjónar-
hom“. Einnig er til svonefnd
guðfræðistofnun við guðfræðideild
H.í er sinna skal sérstökum rann-
sóknarverkefnum.
Nú hefur Kirkjuþing tekið sig til
og boðað stofnun sérstaks „Þjóð-
málaráðs", sem aftur skal, sam-
kvæmt greinargerð er fylgdi,
undirbúa stefnumótun íslensku
kirkjunnar í hveiju því máli, sem
kallast getur þjóðmál. Vísar grein-
argerðin til erlendra fyrirmynda,
m.a. páfabréfa kaþólsku kirkjunn-
ar. Verður þá lítið úr bréfum
biskupsins, sem hann sendir með
bróðurkveðju. Sjálft bíður kirkju-
þingið ekki eftir vitsmunalegri
ígrundun „þjóðmálaráðs", heldur
tekur að álykta og samþykkja vítt
og breitt og er ekkert óviðkomandi
Séra Hjálmar Jónsson
á himni og jörðu. Sumt er gott og
þarft af því sem Kirkjuþingið fjallar
um og vitnar um vandaðan undir-
búning af hálfu flutningsmanna.
Má þar nefna ályktanir og fleira til
vemdar hjónabandinu og fjölskyld-
unni. Hugmynd að öðrum málum
virðist hafa kviknað í þingsalnum,
t.d. ályktanir um fjármál á íslandi.
Það vekur sérstaka athygli, að
aðeins í umfjöllun á einu hinna fíöl-
mörgu þingmála er skorað á alla
kristna menn að hefja sig yfír for- ‘
dóma. Hefur Kirkjuþing 1986
heimilað kristnum mönnum að
vinna fordómalaust með öðrum
mönnum gegn alnæmi.
Sem dæmi um forræðishyggju
þá sem einkenndi störf Kirkjuþings,
þá tók einstaka þingfulltrúi sér fyr-
ir hendur að fjalla um samgöngu-
mál í Skagafírði og þóttist sjá þar
merki um ásælni og ágang her-
velda. Ljóst er að íslendingar munu
gera varaflugvöll fyrir millilanda-
flug á næstu árum og benda allar
líkur til þess að honum verði valinn
staður við Sauðárkrók. Ráðamenn
víðar á landinu en í Skagafírði hafa
bent á ákjósanleg vallarstæði, þ.e.
sínar heimaslóðir. Samgöngubætur
þessar kalla einstaka þingfulltrúar
„aukin hemaðarumsvif" og varar
kirkjuþingið við þeim. Það hefur svo
sem heyrst að þetta verði herflug-
völlur af því að herflugvélar geti
lent þar þegar þar að kemur. Sam-
kvæmt því áliti má ekki fara með
samgöngubætur fram yfir ákveðið
stig.
Hinn fyrirhugaði alþjóðaflugvöll-
ur verður í framtíðinni mikil
samgöngubót og ekki síður nauð-
synlegt öryggistæki. Fullvíst má
telja, að herflugvélum í nauðum
verði hjálpað til lendingar á Sauðár-
króksflugvelli án tillits til tegundar
eða þjóðemis. Skagfírðingar em
greiðasamir og sjálfsagt einnig til-
búnir til þess að hjálpa kirkjuþings-
mönnum niður á jörðina.
Fulltrúum á Kirkjuþingi er að
sjálfsögðu fijálst að viðra skoðanir
sínar á þjóðmálum og halda þeim
fram. Það geta þeir þó ekki gert í
nafni allrar kirkjunnar, því að hún
er lifandi samfélag ftjálsra og
ábyrgra en ólíkra manna, sem
Kristur hefur kallað til eftirfylgdar
og þjónustu í kærleika. Það munu
menn gera á grundvelli trúar sinnar
og samvisku, bundinni orði Guðs,
sem er hinn eini eiginlegi mæli-
kvarði.
Höfuodur er sóknarprestur á
Sauðárkróki og prófastur Skag-
firðinga.
AF ERLENDUM
VETTVANGI
eftir John Ausland
Frá flotaæfingum Atlantshafsbandalagsins i Norður-Noregi.
HVER Á NOREGSHAF?
YFIRMENN í flotum Sovétríkjanna og Atlantshafsbandalagsins
(NATO) sýna hafsvæðunum við Noreg nú mikinn áhuga. Nýjustu
merkin um þennan áhuga eru
haust.
að er eðlilegt að Norðmenn
og aðrar Norðurlandaþjóðir
velti því fyrir sér hvað sé eigin-
lega að gerast. Til að svara því
er nauðsynlegt að athuga bæði
opinberar yfírlýsingar og ekki
síður raunvemlegar aðgerðir, þ.á
m. her- og flotaæfíngar.
Hvorki sovéskir talsmenn né full-
trúar NATO hafa nokkurn tíma
reynt að dylja áhuga sinn á Nor-
egshafi. Á meðan Víetnamstríðið
geisaði hafði bandaríski flotinn
nóg að gera á Kyrrahafínu einu
saman, en þegar árið 1978 ræddi
Isaac C. Kidd, þáverandi æðsti
yfirmaður flotamála hjá NATO,
um mikilvægi austurhluta Atl-
antshafsins og þörfína á að „koma
fyrir árásarheijum sem geta fælt
burt bardagaflota óvinanna . ..“.
Eftirmenn Kidds hafa látið frá sér
svipaðar yfírlýsingar. Fáir Norð-
urlandabúar veittu þessu samt
sérstaka athygli.
John Lehman, flotamálaráð-
herra Bandaríkjanna, vakti á
sínum tíma meiri athygli með
umdeildum yfirlýsingum um „lá-
rétta útþenslu" sem átti að
þröngva sovéska flotanum aftur
inn í Barentshafíð.
Á síðasta ári olli Henry Mustin,
flotaforingi, norskum yfírvöldum
nokkrum óþægindum með því að
ræða um flotastefnu er hefði
„sókn" að leiðarljósi. Mustin flota-
foringi var þá yfírmaður sóknar-
flota NATO sem á stríðstímum
yrði myndaður af deildum banda-
rískra flugmóðurskipa og her-
skipa frá öðrum NATO-löndum.
Snemma á þessu ári birti Jam-
es D. Watkins, sem er flotaforingi
og yfirmaður flotaaðgerða í
Bandaríkjaflota, grein í mánaðar-
riti bandarísku flotamálastofnun-
arinnar (US Naval Institute) en
það heitir Proceedings. Greinin
hét: „Áætlanir flotans". í henni
voru tvær yfirlýsingar sem sum-
um Norðmönnum fannst ógn-
vekjandi. í fyrsta lagi að
bandaríski flotinn áætlaði að eyði-
leggja eldflaugakafbáta Sovét-
manna strax ef til átaka kæmi,
jafnvel þótt ekki væri búið að
nota kjamavopn í átökunum. í
öðm lagi að bandaríski flotinn
myndi ekki líta á Kóla-skagann
sem friðhelgan stað þar sem Sov-
flotaæfingar NATO síðasthðið
étmenn gætu athafnað sig að vild
á stríðstímum án þess að þurfa
að óttast árás.
Allar þessar opinberu yfirlýs-
ingar em án efa merki um
breytingar á áætlunum Banda-
ríkjamanna og NATO en það er
ekki auðvelt að ganga úr skugga
um hveijar þær em. Til dæmis
er mögulegt að bandarískir og
aðrir árásarkafbátar frá NATO-
ríkjum hafi fjölgað siglingum
sínum á Noregshafi og Barents-
hafí. Það er óhemju erfítt að fá
ömggar upplýsingar um kafbáta-
aðgerðir.
Ein breyting er augljós:
Bandarískt flugmóðurskip var að
æfíngum á síðasta ári í Vestur-
fírði í Vestur-Noregi. Lee Baggett
Jr., flotaforingi, sagði nýlega á
blaðamannafundi í bandaríska
sendiráðinu í Osló að enginn
skyldi slá því föstu, að hann myndi
láta flugmóðurskip vera til staðar
á norsku hafsvæði ef hættuástand
yrði. Hann sagði bandaríska flot-
ann vera að skapa sér aukið
svigrúm með því að leysa þau
tæknilegu vandamál, er fylgja því
að beita flugmóðurskipi með þess-
um hætti. (Baggett flotaforingi
er nú yfírmaður Atlantshafsher-
stjómar NATO.)
Baggett sagði einnig að hann
vildi persónulega, að bandarísk
herskip hefðu sig meira í frammi
á Noregshafí en áður, þótt hann
gæti ekki ábyrgst að svo yrði.
Hann benti á, að fram til þessa
hefðu bandarísk flugmóðurskip
eytt minna en einum af hundraði
tíma síns á þessum slóðum og
bætti við að það væri sérstaklega
mikil þörf á raunhæfum æfíngum
fyrir þessi skip við erfíðar aðstæð-
ur, t.d. mikinn sjó.
Við NATO-æfingamar í haust
er nefndust „Northem Wedding"
var lögð megináhersla á samvinnu
í hemaðaraðgerðum. Það er mikl-
um erfíðleikum bundið að
samræma aðgerðir NATO á norð-
ursvæði bandalagsins, þar sem
um er að ræða fíölda ólíkra stjóm-
svæða. Án vandlegrar samhæf-
ingar geta æfíngar flotadeilda og
flugdeilda þvert yfír mörk hinna
ýmsu stjómsvæða valdið margs
konar vandræðum. Til þessa hafa
ráðstafanir vegna samhæfíngar
alls ekki verið fullnægjandi en
starfsmenn NATO vinna nú að
endurbótum. „Northem Wedding"
og „Autumn Forge“-æfíngamar
hafa veitt mönnum afbragðs tæki-
færi til að reyna nýjar reglur og
aðferðir hvað þetta snertir.
„Northem Wedding“-æfíng-
amar fóm fram á tímabilinu 29.
ágúst til 19. september. Þetta var
umfangsmikil NATO-æfíng þar
sem þjálfaðar vom aðgerðir á sjó
og einnig landgönguaðgerðir og
tengdist hvort tveggja áformum
um sterkari yfírstjóm á norður-
svæði NATO.
„Autumn Forge“ var keðja af
æfíngum frá Norður-Noregi til
Tyrklands. Á norðursvæðinu vom
margar þeirra nátengdar „North-
em Wedding". Þar var um að
ræða „Blue Fox“ í Suður-Noregi
en einnig fíölda æfínga í Dan-
mörku, Slésvík-Holtsetalandi og
suðurhluta Eystrasalts.
Sovétmenn hafa að vanda
fylgst náið með þessum æfingum.
Sovéski flotinn nýtir sér þær til
að safna upplýsingum og sömu-
leiðis til þess að gera hermi-árásir
á NATO-skip. Fjölmiðlar í Sov-
étríkjunum hafa líka flutt sínar
hefðbundnu kvartanir út af æfíng-
um NATO. Á síðasta ári höfðu
þeir sérlega miklar áhyggjur af
bandaríska flugmóðurskipinu á
Vesturfirði.
Enda þótt sovéskur blaðafull-
trúi fengi strax eintak af skýrslu
Norsku utanríkismálastofnunar-
innar um Kóla-skagann hafa
sovéskir fjölmiðlar gætt þess
vandlega að minnast hvergi á
hana.
Á meðan em skipuleggjendur
sovéska flotans vafalaust að und-
irbúa næstu flotaæfingar sínar í
norðurhöfum. Öll þessi læti valda
bæði norskum og öðmm norræn-
um stjómmálamönnum miklum
vandræðum. Þeir geta ekki látið
sem þeir sjái ekki hvað er að ger-
ast en hika samt við að hverfa
frá bjartsýnum yfirlýsingum
sínum um að á heimssvaeði Norð-
urlandanna ríki ró og jafnvægi.
Ef þeir breyttu um tón myndu
þeir verða að glíma við jafnvel enn
erfíðari öryggisvanda en þeir eiga
nú þegar við að stríða.
Höfundur er búsettur S Osló.
Hann hefur nýlega sent frá
sér bókina Nordic Security
and the Great Powers (Nor-
rænt öryggi og stórveldin).