Morgunblaðið - 28.11.1986, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1986
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Kirkjukórinn syngur við messuna er 100 ára afmælis kirkjunnar var minnst og hinn nýi hluti
hússins ennfremur vígður.
Grenivíkurkirkja
100 ára
GRENIVÍKURKIRKJA átti 100
ára afmæli fyrir skemmstu,
eins og áður hefur komið fram
hér í blaðinu. Bjðrn Jónsson,
formaður sóknarnefndar, hélt
fróðlega tölu i kaffisamsæti
sem ölium bæjarbúum var boð-
ið til í tilefni afmælisins.
Morgunblaðið hefur . fengið
leyfi Björns tíl að birta erindi
hans og fer það hér á eftír
óstytt:
„Góðir samkomugestir.
Við fögnum í dag 100 ára af-
mæli Grenivíkurkirkju og vígslu
nýrrar kórbyggingar við hana. Af
þessu tilefni þykir tilhlýðilegt að
líta til baka og rifla upp brot af
þeirri sögu sem tíminn hefur ofið
utan um þetta merka hús á einni
öld.
Hér verður þó aðeins stiklað á
stóru og tínd saman brot, aðallega
úr kirkjuskoðunarbók og gjörðabók
sóknarnefndar.
Fyrir rúmri öld var að finna í
Grýtubakkahreppi §órar kirkjur. Á
Þönglabakka, í Laufási, á Grýtu-
bakka og í Höfða. Kirkjan á
Grýtubakka var lögð af 1875 og
1893 var kirkjan á Höfða svo illa
farin af fúa að ljóst var að henni
yrði ekki við haldið.
Sfðasta kirkjuskoðun í Höfða var
gerð 6. júlí 1885 af Kjartani Ein-
arssyni prófasti. Þá var þetta
bókað: „ — ráðgert er að rífa hana
(þ.e. kirkjuna) á næsta sumri og
nú þegar gjörður undirbúningur til
að reisa nýja kirkju í prestakall-
inu.“
Ekki er fullljóst hvers vegna
kirkjunni var valinn staður hér. En
þar hefur trúlega ráðið miklu að
ábúendur kirkjujarðarinnar Höfða,
Þórður og Baldvin Gunnarssynir,
áttu Grenivík. Þessum tveimur
jörðum var síðan makaskipt árið
1891, enda svipaðar að dýrleika.
Þannig komst Höfði í eigu ábúenda
sinna en Grenivík varð kirkjujörð.
Veturinn 1885—1886 var svo
kirkja reist í Grenivík. Til verksins
var fenginn Snorri Jónsson frá
Oddeyri. Tók hann það að sér upp
á akkorð fyrir 869 kr. Þegar kirkj-
an stóð tilbúin sumarið 1886
hljóðaði byggingarreikningurinn
upp á kr. 2472,25.
Hann sundurliðast þannig:
Tijáviður 1185,49
saumur 58,00
farviogolía 28,03
ýmislegur kostnaður 127,73
Innifalið í honum var m.a. fæði
fyrir Jón Ásmundsson múrara kr.
8,80 og vinnulaun við málningu
kr. 3 sem hefur samsvarað 1,5
dagsverki. Þess má geta að kirkjan
var aðeins máluð utan. Var reynd-
ar ekki máluð innan fyrr en níu
árum síðar, 1895.
Til að standa straum af kostnaði
við bygginguna voru notaðar eign-
ir Grýtubakka- og Höfðakirkna.
Þær voru sem hér segin
1. Sjóður Grýtubakkakirkju 1415,64
2. Andvirði kirkjuklukku sem seld
var Lundarbrekkukirkju 50,00
3. Andvirði Grýtubakkakirkju 107,91
4. Andvirði Höfðakirkju sem seld var
órifín á uppboði Birni á Ljósavatni 385,00
5. Sjóður Höfðakirkju 343,00
6. Gömul messuklæði seld á uppboði 12,20
7. Afgangur af kirkjuviðum
seldur á uppboði 48,83
(2462,60)
Skuld við sóknarprest 9,65
2472,25
Þessi skuld við sóknarprestinn
að upphæð 9,65 kr. var eina skuld
kirkjunnar að lokinni byggingu.
Ekki var hin nýja kirkja
ríkmannlega búin. Hún var ómáluð
innan, þar var engin altaristafla,
enginn ljósahjálmur, enginn ofn tií
upphitunar.
Eignum kirkjunnar er lýst í
vísitasíugjörð Benedikts Kristjáns-
sonar prófasts í Múla 22. júní 1888.
Þar stendur þetta:
Messuskrúði kirkjunnar.;
1. Altarisklæði fomt og slitið úr
silki með upphleyptum rauðum
rósum á gulu borði.
2. Altarísdúkur úr hvítu lérefti
með kögri.
3. Nýlegur messuserkur.
4. Tveir höklar úr flaueli, annar
með gulum vírkrossi og borðum
umhverfís, en hinn sem er fom
er með hvítum atlaskkrossi og
borðum.
Kirkjuáhöld:
1. Þrír ljósastjakar allstórir og
fomir úr drifnu látúni.
2. Fjögur ljósaspjöld hvert með
tveimur ljósapfpum allt úr pjátri.
3. Skímarfat og kanna úr tini.
4. Tveir kaleikar úr silfrí gylltir
innan með tveimur patínudisk-
um úr silfri og er annar þeirra
gylltur að ofan með tveimur
patínudúkum.
5. Þijár klukkur allstórar og
hljómgóðar, eru tvær af þeim á
ramböldum úti i klukknaporti,
sem þarf bráðrar aðgjörðar sök-
um fúa sem kominn er í stöpla
þeirra.
I bókum á kirkjan tvær Wesen-
hússbiblíur, fomar og slitnar,
nótnabók P. Guðjónsens, fjórar
sálmabækur, tvær af hinum elstu
og tvær af hinni nýjustu, sem kirkj-
unni hafa verið gefnar af forstöðu-
mönnum lestrarfélags í Grýtu-
bakkahreppi.
Mest af þessum munum sem upp
eru taldir munu hafa komið úr
Höfðakirkju. Þar á meðal
klukknaportið. Það stóð reyndar
ekki lengi, það fauk og brotnaði í
spón 1890 og annað var byggt í
staðinn fyrir kr. 51,17.
Árið 1895 er kirkjan máluð og
er henni svo lýst í vísitasíu Áma
prófasts Jónssonar 21. júlí 1897.
Að innan er hvelfingin dökkblá,
veggir bleikir, súlur og loft neðan
hvftt, sæti og bekkir eikarmálaðir,
prédikunarstóll og altari kamb-
málað með gylltum listum, gesims
hvítt með brúnum listum og
gluggar hvítir. Að utan er kirkjan
grá með hvítum krossi.
í sömu vísitasíugerð er þess get-
ið að söfnuðurinn hafi gefið kirkj-
unni nýtt og vandað orgel sem
notað sé við guðsþjónustuna.
Þann 26. sept. 1906 vísiterar
Ámi prófastur Jónsson enn. Þá er
þetta bókað:
Ein af konum safnaðarins, Þóra
Jónsdóttir á Kljáströnd, hefur gefið
kirkjunni vandaða söngtöflu á
síðastl. ári en nú í ár hafa konur
safnaðarins gefið kirkjunni mess-
inglampa með 7 ljósum, fagran og
vandaðan og sömuleiðis olíumálaða
altaristöflu í eikarramma, gjörða
eftir málverki C. Block, „Komið til
mín allir þér sem erfiðið" o.s.frv.
Gripir þessir munu hafa kostað
allt að kr. 300,00 og ber að votta
gefendunum þökk og virðing fyrir
þessar höfðinglegu gjafir.
Árið 1912 er ráðist í það að
byggja forkirkju og tum. Þá er
klukknaportið rifið og sett sáluhlið
í staðinn en klukkunum komið fyr-
ir í tuminum. Húsið er einnig málað
utan, veggir hvítir og tumþak
grátt.
Þess sér víða stað í vísitasíu-
gjörðum og fundargjörðum sóknar-
nefndar og safnaðarfunda að mikið
er rætt um nauðsyn þess að kaupa
ofn í kirkjuna. Alltaf steytti þó
umræðan á sama skerinu. Fjár-
skorti. Vemlegur skriður komst
fyrst á það mál 1924 þegar Ingi-
mundur Ámason gaf organistalaun
sín það ár, 50 kr. í ofnsjóð. Ofninn
var keyptur tveimur áram seinna
og kostaði uppkominn með skor-
steini á sjöunda hundrað króna.
Næstu 35 ár eða svo verða eng:
in stórtíðindi í sögu kirkjunnar. í
febrúar 1957 brotnaði tumspíran
af í ofviðri. Gert var við hana til
bráðabirgða en ljóst var að hér
þyrfti meira við. Farið var að bera
á fúa í tumi, einnig stoðum og
fótstykki, einkum á norðurhlið.
Snorri Guðmundsson byggingar-
meistari á Akureyri var fenginn til
að athuga kirkjuna og gera tillögur
um endurbætur. í samráði við
Snorra tóku Þóroddur Jónsson og
Ingólfur Benediktsson að sér að
framkvæma gagngerða viðgerð á
henni sumarið 1960.
Tum var að mestu leyti end-
umýjaður, skipt um viði og
klæðningu á norðurhlið og nýjar
stoðir settar, pappaklædd súð sett
undir þakjám, gólf í kór endumýj-
að, skipt um alla glugga og hvelf-
ing klædd innan. Allt málað utan
og innan.
Kirkjan var síðan endurvígð 23.
okt. 1960 og um leið haldið upp á
75 ára afmæli hennar. í því tilefni
bárast henni margar góðar gjafir.
Skímarfontur, sálmanúmeratafla,
ljósakróna og Ijósprentuð Guð-
brandsbiblía svo eitthvað sé nefnt.
í sambandi við endurbætur kirkj-
unnar 1960 var mikið rætt um
stækkun á henni. Vora gerðar tvær
tillöguteikningar um stækkun, en
af framkvæmdum varð þó ekki.
Mun mönnum hafa þótt í heldur
mikið ráðist fyrir kirkju sem átti
enga sjóði.
En þegar fór að nálgast 100 ára
afmæli var aftur farið að tala um
stækkun. Og á aðalsafnaðarfundi
28. okt. 1984 var samþykkt tillaga
þess efnis að byggður verði nýr
kór við kirkjuna og verði því verki
lokið 1986.
Það er mikið vandaverk að
byggja við 100 ára gamla kirkju
svo vel fari. Þess verður vel að
gæta að engu sé spillt hvað varðar
útlit og samræmi og byggingarstíl
sé í engu misboðið. Þess vegna var
strax leitað til þeirra tveggja
manna sem við vissum færasta til
að taka að sér verkið. Báðir hafa
um árabil unnið við endumýjun og
viðhald gamalla húsa, oft í góðri
samvinnu, Hjörleifur Stefánsson
arkitekt og Sverrir Hermannsson
byggingarmeistari.
Nú þegar þessari viðbyggingu
er lokið er vandséð að hægt hefði
verið að fá aðra betri til þessa
starfs. Það er einróma álit manna
að handbragð Sverris og félaga
hans á þessari byggingu sé ein-
stakt, enda er hvert þeirra handtak
unnið með þeirri virðingu fyrir við-
fangsefninu sem aðeins góðirsmið-
ir hafa til að bera.
Aðrir sem hafa unnið að þessu
verki era Kristján Benediktsson
sem sá um málningu með sínum
mönnum og þeir bræður Jón og
Friðrik Þorsteinssynir sem steyptu
grunn.
Öllum þessum mönnum og öðr-
um sem við sögu hafa komið skulu
hér þökkuð góð störf og vel af
hendi leyst.
Áfanga er lokið, en fyrir liggur
að á næsta ári verði að halda áfram.
Skipta þarf um klæðningu á öllu
húsinu, einangra það og styrkja
stoðir. Glugga þarf að setja með
uppranalegu sniði. Þegar þessu er
lokið mun kirkjan okkar komin í
það horf að hún ætti hæglega að
geta staðið í 100 ár í viðbót.
Hér hefur verið stiklað á stóra
í sögu Grenivíkurkirkju, en aðeins
talað um húsið sjálft, tæpast
minnst á þá marglitu sögu sem þar
hefur gerst innan veggja. Sögu sem
eðli sínu samkvæmt hefur spannað
allt frá mestu gleði til dýpstu sorg-
ar. Þá sögu er ekki ástæða til að
rekja hér, enda ekki hægt.
En þó verður ekki komist hjá
því að minnast þeirra manna og
kvenna sem starf kirkjunnar hefur
þyngst hvílt á þessi 100 ár, organ-
ista og presta.
Orgel var fyrst keypt í kirkjuna
1895 eða 96. Ekkert er vitað með
vissu um það hver fyrstur lék á
það orgel eða hver gegndi störfum
organista fyrstu 12 árin.
Á safnaðarfundi 7. júní 1908
bauð sóknarpresturinn, sr. Ámi
Jóhannesson, að synir hans Þór-
hallur og Ingimundur skyldu spila
í kirkjunni án endurgjalds eins og
sl. ár. Á þessu má sjá að Þórhallur
hefur verið 16 ára þegar hann byij-
aði að spila í Genivíkurkirkju en
Ingimundur 12 ára. Á sama fundi
var samþykkt að greiða í orgelsjóð
50 kr. sem jafnað yrði niður á sókn-
arböm. Nýtt orgel var keypt 1912.
Þá var það gamla selt fyrir 50 kr.
sem voru síðan notaðar til að stofna
Orgelsjóð Grenivíkurkirkju.
Dætur sr. Áma, Gunnhildur og
Steingerður, gegndu einnig organ-
istastörfum ásamt þeim bræðram
og hélst svo allt til 1928 er sr.
Ami var látinn og fjölskyldan flutti
burt.
Á 20 ára organistasögu þeirra
Grenivíkursystkina mun hlutur
Ingimundar hafa verið lang stærst-
ur. Áhrif hans á sönglíf hér í sveit
vora mikil og varanleg og vilja
ýmsir meina að við lifum á þeim
enn.
Árið 1928 var Jóhanna Guð-
mundsdóttir á Lómatjöm ráðin
organisti og starfaði í eitt eða tvö
ár. Þá tók við Jóhann J. Kristjáns-
son læknir í Grenivík og gegndi
organistastarfi til 1937. Næstu 10
ár var Anna Jónsdóttir á Sunnu-
hvoli organisti en þá tók við
starfinu Baldur Jónsson á Grýtu-
bakka. Fyrstu árin þar á eftir mun
Anna hafa spilað tíma og tíma til
skiptis við Baldur, en frá 1955 sá
Baldur alveg um starfið þar til
hann varð bráðkvaddur við orgelið
í fermingarmessu á skírdag 1979.
Margir söfnuðir eiga við þann
vanda mestan að stríða að eiga í
sífelldum erfiðleikum með að ráða
organista. Hér gegnir öðra máli.
Allt frá því er Ingimundur Ámason
settist fyrst I orgelstólinn 12 ára
gamall hefur það sæti verið vel
skipað.
Við hið sviplega fráfall Baldurs
Jónssonar 1979 óttuðust margir
að nú mundi leggjast af hið blóm-
lega sönglíf sem hér hafði lengi
verið. Þá vildi það okkur til happs
að Björg Sigurbjömsdóttir var ný-
lega flutt hingað. Hún tók að sér
organistastarfið með svo til engum
fyrirvara, þá reynslulaus I kór-
stjóm, en hefur nú f 7 ár skilað
prýðilegu verki og haldið merki
forvera sinna vel á lofti.
Ef segja má að við höfum verið
heppin með organista þá er ekki
síður hægt að segja að við höfum
haft góða presta. Sumir hafa að
vísu stoppað stutt hjá okkur en
aðra höfum við haft þeim mun
lengur. Á 100 áram hafa aðeins 6
prestar þjónað Grenivíkurkirkju.
Hinn fyrsti var jafnframt síðasti
prestur f Höfða, sr. Gunnar Ólafs-
son. Hann þjónaði hér í 6 ár. Hann
var orðinn nokkuð við aldur þegar
kirkjan var flutt hingað frá Höfða
og fékk lausn frá embætti 1892.
Þá tók við ungur prestur, sr.
Ámi Jóhannesson og kom frá
Þönglabakka. Sr. Ámi er eini prest-
urinn sem setið hefur í Grenivík.
Hann var prestur hér til dauðadags
1927, eða 35 ár. Þá var Grenivíkur-
prestakall lagt niður og sóknin lögð
undir Laufásprestakall og hefur
svo verið siðan.
Það má segja að spor sr. Áma
sjáist að vissu leyti enn. Hann hafði
til að bera persónu sem sópaði að
og sat þennan stað með mikilli
reisn. Hans verður lengst minnst
fyrir tvennt. Hann var söngmaður
mikill og orðlagður hestamaður.
Glögglega má heyra á því fólki sem
enn man sr. Ama hve allir hafa
virt hann og dáð.
Eftir sr. Áma kom Þorvaldur
G. Þormar. Sr. Þormar var vinsæll
maður og skemmtilegur og góður
félagi. Hann var prestur okkar í
31 ár eða þar til hann varð að láta
af embætti vegna heilsubrests.
Sr. Birgir Snæbjömsson var kos-
inn prestur hér 1959, en var
kallaður til sinnar heimabyggðar á
Akureyri strax árið eftir. Næsti
prestur gerði hér einnig fremur
stuttan stans. Það var sr. Jón Bjar-
man. Hann var hér í fimm ár,
1961-1966.
Núverandi prestur sr. Bolli
Gústavsson hefur verið hér í 20
ár og er þar með kominn í hóp
hinna þaulsætnu presta, sr. Áma
og sr. Þormars. Enn á hann þó
nokkur ár í það að þjóna jafn lengi
og þeir, en það er heldur ekkert
fararsnið að sjá á honum.
Margt fólk hefur lagt fram
krafta sína til að gera safnaðar-
starf hér mögulegt þessi 100 ár.
Öllu þessu fólki er okkur sem nú
byggjum Grenivíkursókn skylt að
þakka hér og nú, jafnt þeim sem
famir era héðan af heimi sem hin-
um.
Prestunum sem hafa borið okkur
dropa af hinu lifandi vatni, prest-
konunum sem hafa staðið við hlið
þeirra í öllu þeirra starfi. Organist-
um og söngfólki sem hefur lagt
fram mikið og óeigingjamt starf.
Sóknamefndarmönnum sem jafiian
hafa leitast við að gera hlut kirkj-
unnar sem bestan. Fólkinu sem
hefur haldið uppi safnaðarstarfínu
hér með því að mæta í kirkju. Því
hvað gagnaði að hafa góðan prest
og góðan kirkjukór ef enginn mætti
í messu?
Síðast en ekki síst vil ég þakka
ykkur sem komuð og tókuð þátt í
þessum fagnaði í dag og gerðuð
með því daginn eftirminnilegan.
Hundrað ár era liðin. Ef við lítum
til baka sjáum við að í þessum söfn-
uði hefur ríkt eining og friður.
Megi sá friður vara.“