Morgunblaðið - 15.04.1987, Blaðsíða 15

ia
vvot ttqqa íTTTn AHTTVTArnTM rnft A TfTT/TTfraow
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 1987
------ Gerðardómur:
15
Leiðin, sem þeir félagar fóru, á jeppum sinum. Þeir lögðu upp frá
Egilsstöðum, komu niður í Húsafell viku síðar og óku þaðan til
Reykjavikur.
HvUst í skála Ferðafélagsins að HveravöUum.
hliðarhalla á Goðahnjúkum er affelgast hafði á tveimur dekkjum
Hádegisverðurinn undirbúinn.
Gunnar, Valdi, Gylfi, Gulli, Eirikur i Guðlaugu á Hveravöllum.
ii
RARIK verði gert að
bæta tjón landeig-
enda við Lagarfljót
HÉR birtist í heUd frétt frá Raf-
magnsveitum rikisins um gerðar-
dóm í máli miUi rafmagnsveitn-
anna og eigenda og ábúenda
jarða við Lagarfljót:
Úrskurður var kveðinn upp í
Reykjavík hinn 2. apríl í gerðar-
dómsmáli milli Rafmagnsveitna
ríkisins og eigenda og ábúenda
jarða við Lagarfljót um bætur fyrir
tjón á landi jarðanna af völdum
Lagarfossvirkjunar á Fljótsdals-
héraði, sem reist var á árunum
1971—1976 í tveimur áföngum.
Með úrskurðinum var Rafmagns-
veitum ríkisins gert að greiða
heimamönnum tjónbætur vegna 24
jarða eða landareigna, samtals að
fjárhæð kr. 13.594.200,00.
Til máls þess var stofnað í sam-
ræmi við áskilnað um bótarétt
vegna áhrifa virkjunarinnar á
vatnsborð og rennsli í Lagarfljóti,
sem landeigendur gerðu þegar
virkjunin var auglýst á sínum tíma,
samkvæmt vatnalögum. Með samn-
ingi, sem gerður var veturinn
1978—79 milli RARIK annarsvegar
og Lagarfljótsnefndar fyrir hönd
landeigenda hinsvegar, var ákveðið
að leggja allan ágreining um tjón
af virkjuninni í sérstakan gerðar-
dóm, er leggja skyldi mat á tjónið
og úrskurða þær bætur, sem um
væri að ræða lögum samkvæmt, í
eitt skipti fyrir öll.
Gerðardóminn skipuðu þrír
menn, þeir Árni Jónsson, fyrrv.
landnámsstjóri, er málsaðilar til-
nefndu sameiginlega, dr. Gaukur
Jörundsson, prófessor, tilnefndur
af landeigendum, og Guðmundur
Sigþórsson, skrifstofustjóri í land-
búnaðarráðuneytinu, tilnefndur af
RARIK. Lögmaður við flutning
málsins af hálfu landeigenda var
Ámi Halldórsson hrl. á Egilsstöð-
um, en af hálfu RARIK Hjörtur
Torfason hrl.
Auk eigin athugana á málinu
studdist gerðardómurinn meðal
annars við ítarlegar rannsóknir á
umhverfi við Lagarfljót (gróðurfari,
jarðvatni, vatnsborðssveiflum o.fl.),
sem fram fóru á árunum 1974—
1978 á vegum Rafmagnsveitna
ríkisins og unnar voru af Náttúru-
fræðistofnun íslands, Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins, Orkustofn-
un, Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen o.fl. sérfróðum aðilum.
Einnig var stuðst við úttekt á þeim
landsvæðum, er talið var hætt við
tjóni, sem Jón Atli Gunnlaugsson
héraðsráðunautur framkvæmdi að
tilhlutan málsaðila. Á árunum
1982—85 voru gerðar framhaldsat-
meginþorra
þjóóarinnar
daglega!
Auglýsinga-
síminn er224 80
huganir á ýmsum þáttum þessara
rannsókna, og urðu af því nokkur
hlé á rekstri málsins.
Við byggingu Lagarfossvirkjun-
ar var farvegur Lagarfljóts stíflaður
í þrengslum ofan við fossinn og
vatninu veitt austur fyrir klappar-
haft á fljótsbakkanum í aðrennslis-
skurð að aflstöðinni, sem stendur á
austurbakkanum við fosshylinn.
Jafnframt var gert yfirfall á klapp-
arhaftinu með ijórum 20 m breiðum
flóðgáttum fyrir framhjárennsli of-
an í hinn fyrri farveg. Að jafnaði
nýtir virkjunin um 40% af meðalárs-
rennsli í fljótinu, en að öðru leyti
rennur það um flóðgáttimar. Á
sumrin er gáttunum haldið opnum
og virkjunin þannig hrein rennslis-
virkjun, en frá hausti til vors er
rennslinu stýrt með lokum og vatni
miðlað þannig að vatnsborði sé
haldið upp í allt að 20,5 m hæð
yfir sjávarmáli við vatnshæðarmæli
á Lagarfljótsbrú. Niðri við virkjun
er vatnshæð að jafnaði um eða yfir
19,5 m y.s. að sumarlagi, en nálg-
ast 20,5 m að vetrarlagi vegna
miðlunarinnar. Fyrri farvegur ofan
við fossinn var í um 17 m y.s. fyr-
ir virkjun, en botn á klapparhafti
er nú í um 19 m og um 18 m í flóð-
gáttum.
Virkjunarleyfi Lagarfossvirkjun-
ar hefur verið takmarkað við
umrædda 20,5 m vatnshæð við
Lagarfljótsbrú, sem er mjög svipuð
venjulegri vatnsstöðu að sumarlagi,
en hærri en meðalvatnsstaða að
vetrarlagi. Samkvæmt vatnamæl-
ingum Orkustofnunar fyrir og eftir
virkjun er sumarstaða í Leginum
þanni 0,10—0,15 m hærri en áður.
Við fulla miðlun að vetrarlagi nem-
ur vatnsborðshækkunin um 0,42 m
í Leginum, en meðaltalshækkun
yfir allt árið hefur mælst 0,29 m
miðað við tímabilið 1975—84. Neð-
an Lagarfljótsbrúar er vatnsborðs-
hækkun við miðlun að vetrarlagi
talin um 2,00 m í Vífilsstaðaflóa
og um 2,50 m í Steinsvaðsflóa.
í forsendum gerðardómsins er í
aðalatriðum miðað við þessar mæl-
ingar, en aðaláhrif virkjunarinnar á
umhverfið eru fólgin í umræddri
vatnsborðshækkun. Auk hækkun-
arinnar telja dómendur, að vor- og
sumarflóð standi lengur en áður
vegna útrennslisbreytinga á fljótinu
við virkjunina. Einnig séu áhrif
vindbáru á fljótsbakkana meiri en
áður vegna breytinganna og meira
dýpis í Steinsvaðs- og Vífilsstaðaf-
lóa.
Tjón landeigenda er einkum fólg-
ið í því, að samhliða vatnsborðs-
hækkun kemur fram grunnvatns-
hækkun í landi við fljótið. Telja
gerðardómendur að áhrifa virkjun-
arinnar gæti að þessu leyti á land
í allt að 22 m hæð y.s., og stuðli
þau að breytingum á gróðurfari,
er dragi úr ræktunarmöguleikum.
Nýting áburðar verði lakari við
hækkaða grunnvatnsstöðu, meiri
hætta sé á áburðartjóni í vorflóðum
og minni uppskera á túnum og
nytjalandi. Vegna staðhátta eru
þessi ræktunarspjöll ekki mikil
næst virkjuninni, en á láglendis-
svæðunum ofan við fljótið og við
Löginn eru víðar lendur neðan þess-
ara marka, sem nýttar hafa verið
til ræktunar eða beitar. Vatnsborðs-
hækkun að vetri telja dómendur
hafa þau áhrif, að lægsta landið
fari undir vatn og ís. Haust- og
vetrarbeit komi ekki að notum og
heilgrasagróður þoli ekki að liggja
undir vatni svo langan tíma. Niður-
staða dómenda er þannig á þá leið,
að breyting hafi orðið á landgæðum
jarða við Lagarfljót.
Með úrskurði gerðardóms hafa
nú verið ákveðnar endanlegar bæt-
ur vegna þessarar röskunar, sem
einkum er fólgin í missi nytjalands
og rýmun á uppskeru og beit.
Bætumar em reiknaðar miðað við
þann tíma, þegar áhrifa frá virkjun-
inni fór fyrst að gæta, og í fjárhæð
þeirra tekið tillit til vaxta og verð-
gildisbreytinga á tímanum fram til
dómsuppkvaðningar. Endanleg
fjárhæð bótanna var ákveðin af
oddamanni ásamt þeim meðdóm-
anda, sem tilnefndur var af landeig-
endum. Meginverkefni gerðardóms-
ins er þannig lokið, en frestað var
að taka afstöðu til tjóns af land-
broti í hæð yfir 22 m y.s., er verða
kunni síðar og tjóns í sambandi við
veiði.
SKÍÐADEILD
FRAM
Skíðafjör hjá Fram
- með súkkulaðibragði frá Mónu
Páskamót_____________________________________________
l-(")stiiclaginn 18. apríl Iicldur skidadcild Frani páska-
mót fyrir biirn, 12 ára og vngri, í Eldbdrgargili i
Bláfjiilluni. Mótid cr öllutn opiö og hcfst kl. 14.30.
Skrásctning i skíöaskála I-rani kl. 13.
\ crölaun: Ghcsilcg páskacgg frá Mónu.
Fjölskyldumót
Skíðadeild Fram heldur fjölskyldumót í Eldborgargili
í Bláfjöllum sunnudaginn 19. apríl kl. 14. Mótið er
opið öllum almenningi, engin tímataka og braut mjög
létt. Skásetning við skíðaskála Fram kl. 12.
Verðlaun: Glæsileg páskaegg frá Mónu.